De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Een ‘onbeduidende’ vrouw.

Zij is dood....

‘Zij was toch eigenlijk maar een onbeduidend vrouwtje,’... zeggen sommigen mijner kennissen die, als ik, met haar zijn opgegroeid....

En één hunner, die op de teeken-academie is geweest, en die, hoewel ze thans een man en verscheidene kleine kinderen bezit, geen tentoonstelling overslaat van Pulchri of van den Kunstkring, of van Arts and Crafts, of van wat ook, omdat ze immers een ‘begaafde’ vrouw is op het gebied van ‘kunst’, haalde een beetje meelijdend de schouders op tegen me, en verklaarde: ‘Ik heb, eerlijk-gezegd, nóóit kunnen begrijpen wat jij in háár vondt...! Ze was zoo vreeselijk gewoon. Ze kon eigenlijk over niets meepraten....’

Nu, dit is wáár! En daarom zweeg ik ook op die bemerking. Want ‘meepraten’ over alle zoogenaamd-interessante dingen, zooals mijn bovengenoemde kennis het zoo meesterlijk-opgesmukt verstaat, dat kon zij inderdaad niet. - Noch over ‘de kunst’ banaliteiten uitgalmen, - noch met hemelende oogen zeggen: ‘Hoe vondt je die symphonie verleden op 't Diligentia-Concert.... Ja hè, met Mengelberg als directeur!’ - noch smachtend-vragen ‘Heb je 't Heilige Weten al gelezen’, of ‘Vindt je Het Verloren Tooverland niet ‘innig’.... noch zelfs verheven-bazelen over haar ‘verantwoordelijkheidsbesef’ aan haar kinderen,... geen van die bewijzen van ‘ontwikkeling’ heb ik haar óóit zien geven.... Ze was inderdaad een ‘gewone’ vrouw. Als ik bij haar was, viel het me zelfs niet in, háár te vertellen van de boeken die ik hoogstel, van de levensvragen die mij bezighouden.

Want ze was dáárvan niet op de hoogte, omdat ze, in haar engbegrensden kring, zooveel beters te doen had, zooveel dat al haar gedachten bezighield, en al haar zorgen vereischte....

Haar man had een druk leven. Zij had een zwakke gezondheid. Toch was ze altijd bijtijds bij de hand om voor zijn ontbijt te zorgen, vooral om, zooals ze lachend zei, toe te kijken dat hij genoeg at. Want ze beweerde dat hij dit niet deed als zij hem niet zijn boterham klaarmaakte, zijn ei kookte, zijn thee inschonk....

Er waren er die smaalden, dat dit een overdreven gedoe van haar was; die minachtend spraken van het bekende manegoïsme, dat heusch wel zorgt voor zich zelf, en heusch het zich niet laat ontbreken in materieelen zin aan het goede en vette dezer aarde....

Wel-mogelijk! Maar zeker is het, dat haar man haar liefdevol bedoelen waardeerde; dat hij nooit opstond van de ontbijt-tafel of zijn vroolijke oogen dankten haar voor 't gezelligheids-zonnetje waarmede zij het maal voor hem had overspreid, en had gemaakt tot een aangenaam morgenuur.... Dan begonnen haar huiselijke plichten. - Op Fröbelscholen heeft zij haar kinderen nóóit gedaan. ‘“De groote school” en het leven later, neemt hen gauw genoeg af van de moeder’ - placht, ze, een beetje weemoedig, te zeggen.... ‘Zoolang ik 't kan, wil ik-zelve alles zijn voor mijn kleintjes; want nooit leert een moeder ze zoo dóór en dóór kennen, en nooit zullen ze van hun kant haar zóó leeren liefhebben en vertrouwen, dan wanneer ze altijd bij hen

[p. 55]

is, en alles voor hen doet, en met hen speelt en met hen leeft den ganschen dag’....

Alleen voor haar man moesten haar kinderen wijken. Als hij moe thuiskwam, kon ze hen zoo heel-stilletjes weten bezig te houden. Als hij iets met haar had te bepraten, te raadplegen, was ze altijd voor hem klaar, ging ze met hem alléén, in zijn kamer....

Want ze was zijn innige-vertrouwde, zijn meest-gewaardeerde raadgeefster. Haar ‘gewoonheid’ belette geenszins, dat ze een uitnemend aangeboren gezond-verstand bezat, dat, gescherpt door de liefdevolle toewijding aan het belang van man en kinderen, haar hielp om in menig moeilijke levensvraag de juiste beslissing te vellen, in menig ernstigen twijfel de rechte oplossing te vinden....

‘Het kan mij niet schelen wat “ze” van mij zeggen’.... heb ik haar eens hooren antwoorden, toen een gemeenschappelijke schoolkennis haar verweet: ‘Ze vinden jou zoo “ouderwetsch”’.... - ‘'t Kan me alleen maar schelen, wat mijn man en kinderen van mij zeggen’....

Nu,.... wat die van haar zeiden, dat bewezen ze den heelen dag door.... in hun doen!

Want nooit heb ik een gezin gekend waarin de moeder, de echtgenoote, zóózeer het middelpunt was als dáár. - Ze hadden haar den ganschen dag voor alles nóódig. Haar man zòcht haar, zoodra hij thuiskwam. De stemmetjes van de kinderen klonken 't heele huis door: ‘Maatje dit... Maatje dat....’ Maatje moest alles zien wat ze gekregen hadden;.... Maatje moest getuigen dat dit of dat ‘heusch-wáár’ was;.... Maatje moest de kibbelpartijtjes beslechten.... Maatje moest hen naar bed brengen....

‘Ik begrijp niet hoe jullie lust hebt aan al die uithuizigheid,’ zei ze verwonderd als de ‘ontwikkelde’ moderne-moeders haar bezochten en van hun druktegedoe vertelden.... ‘Ik heb veel te veel te doen voor mijn man en mijn kinderen, om het ergens anders te zoeken dan thuis, bij hen die ik lief heb.’ -

Eens ontmoette ik bij haar een mama, die haar toesprak over Nellie Van Kol. ‘Die had toch zulke mooie ideeën over “het kind”. - Die wist toch zóó precies hoe je “het” kind moest grootbrengen’.... enz., enz.!....

Ze zag op van haar werk, - een jurk voor een van haar meisjes, - en vroeg kalm:

‘Is die Nellie Van Kol zelve een moeder....’

‘Natuurlijk; wéét je dat niet? Zoo'n bekende figuur in de vrouwen-wereld als “Nellie.” - O Corrie, scháám je’.... riep de ontwikkelde mama-bezoekster....

‘Dan begrijp ik niet, dat ze zich met anderen bemoeit, in plaats van met haar eigen gezin. Misschien weet ze inderdaad heel goed hoe zij haar eigen kinderen moet grootbrengen...;’ antwoordde Corrie. ‘Maar hoe ik met de mijne moet doen, dat kan geen vréémde vrouw beoordeelen, en mij aanwijzen in gedrukte boekjes en blaadjes. Dat moet ikzelve aan hen bestudeeren, en voor hen uitmaken, omdat ik hun moeder ben, die hen kent en lief heeft....’

De ontwikkelde mama nam afscheid, omdat ze naar een vergadering moest tot ‘opvoeding van den man in zedelijken zin.’ - Haar eigen man lag ziek te bed, maar zij ging daar een rede houden over ‘Onze vrouwplichten in het huisgezin.... en aan den Staat (!)’

- - ‘Er was zoolang een uitstekende, allerliefste verpleegster thuis bij haar man,’ vertrouwde ze ons nog toe, terwijl zij heenging. ‘Iemand aan wien ze alles kon overlaten; en die precies wist hoe ze met den soms lastigen patiënt moest omgaan!’

En, ‘plichtsbesef’-de-oogen-uitstralend, ijlde ze heen, niet naar haar naasten plicht, naar haar zieken man, maar naar haar ‘vergadering’... Corrie keek mij eens ondeugend aan toen ze weg was; omdat mijn kwalijk-bedwongen verontwaardiging haar amuseerde. - -

Maar toen, ernstig-geworden, zei ze ineens... ‘Nu ja, ik weet wel dat zulke vroim-exemplaren jou grootste antipathie zijn. - Maar, met dat al.... mij moet je toch wel héél onontwikkeld vinden! Niet-alleen dat ik niet eens weet wie die beroemde Nellie Van Kol is, maar ik lees in 't algemeen zóó weinig.... geen moderne romans, geen tijdschriften, geen vrouwenbladen.... Ik heb er geen tijd voor.... Maar ik denk weleens, in het diepste diep van jou hart moet jij, die zooveel leest, mij toch wel “beneden” je vinden’....

Toen heb ik haar gezegd, wat men maar zeggen kan van zoo weinige hedendaagsche vrouwen, namelijk dat ze zóó hoog stond, zoo hemelhoog, boven ons allemaal, die een klein beetje meer, of een klein beetje minder verstand bezitten, een klein beetje meer, of een klein beetje minder talent.... maar die geen liefhebbende echtgenooten, geen zelfopofferende moeders zijn; sommigen onzer omdat het lot het haar ontzegde, velen echter - en dat zijn de schuldigen - omdat ze het vóórrecht, de kroon, van echtgenoote en moeder,

[p. 56]

die ze bezitten, versmaden en verwaarloozen en vertrappen, in ijdel najagen van eigen eer, eigen genot, eigen ik....

Toen heb ik haar gezegd hoe klein ik me voelde, hoe ontzettend-klein, neven háár, de ‘superieure vrouw’ bij uitnemendheid, de liefdegevende echtgenoote, de liefdegevende moeder....

Want, wat doen ten slotte al die literaire, kunstdoenerige, muzikale gesprekken voor de toekomst? Wat doet het er aan af, of gij en ik, o mijn ‘ontwikkelde’ medezusters, wat méér verstand of wat minder bezitten, wat oppervlakkiger, of wat diepzinniger kunt redekavelen over ‘nuttigheid’ en ‘sociale questie’ en ‘philanthropie’ en wat dies meer zij....?

Onze ‘ontwikkelde’ gesprekken, onze ‘talenten’, zelfs onze ‘nuttigheid’ kan gemist worden, o zoo goed, zonder dat de maatschappij er ook maar iets armer door wordt....

Maar deze ‘onbeduidende’ vrouw maakte gelukkig haar man en haar kinderen. Noch haar echtgenoot, noch haar zonen en dochteren, konden háár missen. Zij was voor hen alles. Zonder hen was zij niets. Maar zij-ook zouden nooit geworden zijn die ze zijn.... zonder háár, zonder haar groote, eindelooze, dragende, zich-zelf-offerende liefde.... En daarom, omdat die liefde tot hen zoo rijk was en zoo veelzijdig, daarom had zij tijd noch lust voor 't Haagsche kunst- en uitgaan- en nuttigheids-gedoe. Daarom wist ze haar taak te mooi en te heerlijk, om behoefte te gevoelen aan het vrouwengedoe van Haagsche Club-dames en Haagsche moeders, die schreeuwen over ‘Het gevaarlijke van ooievaarspraatjes voor de kinderen,’ maar die hen ondertusschen overlaten aan onbetrouwbare bonnes en onbeschaafde kindermeiden; omdat ze zelf voortdurend op de straat zijn, op Pulchri, en in tentoonstellingen, en op concerten, ‘ter beschaving van hun geest’, en ‘om op de hoogte te blijven’....

En zal ik U nu nog vertellen van haar lange laatste ziekte, van haar lange laatste zelfopoffering, tot den einde? -

Als haar man en haar kinderen ziek waren, ééns zelfs toen het voor haar man één lange winter was van sukkelen en weer-instorten, had ze altijd beslist pleegzuster-hulp geweigerd. Ze werden allemaal zoo graag door háárzelve opgepast. En zij die nooit plichten buitenshuis nájoeg, vond er dientengevolge gemakkelijk den tijd voor in zulke dagen en weken de zware verpleegsterstaak op zich te nemen neven die van huisvrouw. - - De ziekten der kleine kinderen hadden haar van lieverlede gerijpt tot een handige pleegzuster, die het in ervarenheid niet behoefde af te leggen tegen menige beroepsverpleegster. En, wat dááraan, aan de vakkennis, ontbreken mocht, dat werd ruimschoots aangevuld door haar liefde tot de zieken, die haar deed begrijpen, raden, zich hun nooden en behoeften deed herinneren, het geduld wist te doen behouden waar gehuurde hulp te kort geschoten ware wellicht.... Zelfs haar dokter, die het eerst niet begrepen had op haar weigering een verpleegster te nemen in zùlke gevallen, velde spoedig een ànder oordeel. ‘Als alle mevrouwen en mama's zóó waren als U, zoo plichtgetrouw, en onzelfzuchtig, en onvermoeid, dan zouden we vermoedelijk minder gesteld zijn op gehuurde verpleegstershulp’.... verklaarde hij aan het eind van dien ziekte-winter waarvan ik sprak.... ‘Maar gewoonlijk doet een verpleegster het beter en zorgvuldiger dan de vrouw of de moeder’....

Echter, toen ze zelve aan het sukkelen geraakte, en begreep dat het lang moest duren, toen was zij de eerste, die sprak van een pleegzuster, die haar tegenzin tegen een vreemde-om-haar-heen overwon; omdat ze niet wilde dat man en kinderen lijden zouden onder de zorg van haar oppassing....

‘Ik doe het met zooveel liefde voor je’.... weigerde haar man.

Maar zij.... ‘Je hebt het veel te druk met je werk. Je zoudt jezelf ziek maken. En dan-ook, je moet jezelf sparen om opgewekt te zijn voor de kinderen....’

En zoo is ze, tot op den scheidings-dag, een zonnestraal gebleven, een liefde-spreidende engel geweest, in het huisgezin harer liefde; waarin men haar zoo noode kon missen...

Èn de pleegzuster, èn de bedienden, èn de dokter, al degenen die van nabij in aanraking kwamen met deze ‘onbeduidende’ vrouw, voelden haar stille meerderheid van ziel, die zich openbaarde, niet in geestige gesprekken, niet in verstandig-op-de-hoogte-wezen, niet in talenten of belezenheid, maar in haar een superieure-echtgenoote en superieure-moeder-zijn, superieure echtgenoote en superieure moeder, die geleid had één onafgebroken liefdeleven....

Zie, toen ze haar weggebracht hebben naar het graf, toen was er in ‘de Maatschappij’

[p. 57]

niemand die van den dood dezer ‘onbeduidende’ vrouw notitie nam. Ze had weinig goede-kennissen behouden, want ze had geen tijd gehad hen na haar huwelijk te blijven aan-houden en intiem bezoeken. En vele jeugd-vriendinnen hadden 't haar dientengevolge kwalijk-genomen, dat ze zoo ‘bekrompen-opging in haar man en haar kinderen.’ Ze was in geen enkel ‘damesbestuur’ lid van geen enkele ‘nuttige’ vereeniging. Ze had nooit gezongen of gespeeld op liefdadigheids-voorstellingen. Geen kundig leeraar of professor kon van haar zeggen, dat zij ‘een zijner veelbelovendste leerlingen was geweest’, en dat ‘het huwelijk in haar had doen verloren gaan een opmerkelijk-talent, dat, bij volkomen ontwikkeling, zich wellicht in ruimeren kring zou ‘hebben onderscheiden.’ Geen vrouwenbladen hadden ooit een enkel Ingez: stuk of Redactie-artikel van haar onder de oogen gehad. In geen enkel belletristisch tijdschrift is ook maar 't kleinste novelletje of versje van haar hand verschenen. - En op ‘de Club,’ dat modern product van 't geen moderne man-wijvenmoeders weten te verzinnen, om een gelegenheid te méér te vinden tot uithuizigheid, was geen enkele kunstdoenster-kwaadspreekster, die het der moeite waard vond over déze doode te redekavelen noch ten goede noch ten kwade.... Ze was voor hen, voor zulke ‘Club’-moeders veel te ‘onbeduidend’....

Maar dat weet ik, dat deze ‘onbeduidende’ vrouw een gelukkig leven heeft gegeven aan den man die haar liefhad, een leven waaraan de herinnering, nu nog in zijn eenzaamheid, zijn beste troost is. Dit weet ik, dat deze ‘onbeduidende’ moeder een onberekenbaar-goeden invloed heeft uitgeoefend op haar zonen en dochteren, door de vereering die zij voor haar koesterden, door de liefde die zij hen gaf en van hen wist terug winnen....

Dit weet ik voor mij-zelve, dat zùlke ‘onbeduidendheid,’ mij toeschijnt het hoogste vrouw-ideaal, de schoonste vrouw-bestemming te zijn.... de eenig benijdbare ‘superieuriteit’ in de vrouw....

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.