De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Ingezonden stukken.
Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.

Huwlijks-aanvragen bij advertentie en wat zij ons leeren door C.A. Römer.

Huwelijk. Ernstig gemeend.

Een jonge man, een nette positie hebbende, goed karakter, flink voorkomen, van middelbaren leeftijd, niet onbemiddeld, wenscht in kennis te komen met een net jong meisje of jonge weduwe zonder kinderen, liefst gefortuneerd, om na voldoende kennismaking, en wederzijdsche sympathie een gelukkig Huwelijk aan te gaan. Br: fr: lett.... bureau.... met portret, hetwelk op eerewoord teruggezonden wordt. Geheimhouding verzocht en verzekerd.

Wie kent ze niet deze advertenties; wie heeft er niet wel eens zijne gedachten over laten gaan; al lieten ze hem overigens geheel koud? Nauwelijks een paar tientallen jaren geleden deden zij hun eerste intrede in de wereld; schoorvoetend en als ware het zich verontschuldigend - het heette toen: langs dezen meer en meer gebruikelijken weg; of omdat men niet de gelegenheid had om met dames in aanraking te komen - namen zij hun plaats in de kolommen advertentiën van een enkele courant; lange tusschenpoozen verliepen tusschen zoo'n enkele advertie en de andere, thans is het een zeldzaamheid, wanneer een dagblad, welke ook, niet verscheidene van hen bevat. Geen schijn of schaduw van verontschuldiging wordt meer aangeboden; de niet ongewone weg is van lieverlede de doodgewone weg geworden en zij, die dien weg betreden, zijn afkomstig uit alle lagen onzer maatschappij. Men treft onder hen aan mannen zoowel als vrouwen van allen leeftijd: weduwnaars en weduwen met of zonder kinderen; oude vrijers, oude vrijsters, jongelingen, jonge maagden; officieren, rechters, dokters, onderwijzers, ambtenaren, kooplieden, handwerkslieden, boeren; kortom menschen van de meest uiteenloopende beschaving en professie en van beiderlei kunne. Werden deze advertenties in den eersten tijd met spot gelezen, of werden zij door den eenen of anderen lustigen kwant als een welkome gelegenheid aangegrepen tot het uithalen van een grap, aan spot bieden zij nauwlijks meer voedsel aan; aan grappenuithalerij als hier bedoeld, wordt niet meer gedacht.

Men moge denken over deze advertenties zooals men wil; te ontkennen valt niet, dat zij een eigenaardig, typeerend verschijnsel zijn van onzen tijd; nog meer: dat zij wijzen op een kentering onzer begrippen van het oirbare in de sociale sekseverhoudingen die - naar onze overtuiging - nog maar pas in haar begin is. Kan dit bevreemding wekken? Op elk gebied van menschelijk denken en handelen wordt vrijheid gevraagd, vrijheid gegrond op natuur-recht, waarheid zoekt zich baan te breken in alle uitingen van den menschelijken geest; - men beschouwe slechts de moderne literatuur - critiek wordt aangelegd tegen wat onomstootelijk vast stond en werpt dit omver; is het wonder dat de meer en meer gebruikelijke weg nauwelijks merkbaar ontstond en van lieverlede werd de breede heirweg, die hij thans is?

Waarom, wel beschouwd, zou een man of vrouw, in de wijde wereld, die een advertentie opent, niet mogen zoeken hetgeen hij of zij in eigen omgeving niet vindt? Moet het aanstoot wekken, wanneer iemand luide uit zijne behoefte naar liefde, die toch op den bodem ligt van elke menschenziel en welker bevrediging eerst glans en kleur verleent aan een menschenbestaan? Honger en liefde zijn de polen om welke de gansche schepping draait; nochtans, waarom moet er steeds gefluisterd worden, wanneer er sprake is van liefde? Is eene kennismaking middels advertentie vluchtiger dan eene middels een danspartij, waar het lichaam getooid is met zijne beste kleederen en het gezicht gezet is in zijn beste plooi?

In het afgetrokken beschouwd, bestaan er tegen de wijze van kennismaking als hier bedoeld, geene bedenkingen die niet ontzenuwd zouden kunnen worden of die niet eveneens zouden kunnen gelden bij zoovele anderen welke tot huwelijken hebben geleid. Een geheel andere vraag is of zij aanbevelenswaardig is.

Ons wil het toeschijnen dat deze niet meer ongewone weg veel gevaren oplevert, vooral voor de vrouw. Bij vele dezer advententiën steekt grof egoisme onbeschaamd het hoofd uit; men wil fortuin en zal de vrouw op den koop toe nemen. Bij andere wordt het nauwelijks verheeld; men verlangt, nu ja, wel geen geld; maar een weinigje zal toch niet onwelkom zijn. Komen op zulke advertenties twee menschen samen, de eene heeft belang om aan zijne zijde de waarheid te verbloemen; de vrouw kan niet terug en het

[p. 28]

einde is... ongeluk. Enkele dier advertenties zijn te mooi om niet het vermoeden van chantage op te wekken. Zou bedrog dat den mensch op elk denkbaar gebied achtervolgd heeft, het matrimonaal terrein ongemoeid hebben gelaten, waar zoo gemakkelijk slachtoffers zijn te maken?

Daarom moet met nadruk de raad worden gegeven om bij het aanknoopen van betrekkingen langs dezen weg, de uiterste voorzichtigheid in acht te nemen; hetzij dat men vraagt, hetzij dat men antwoordt op een vraag. Steeds zie men scherp toe dat geen adder onder het gras schuilt. Vooral de vrouw geldt deze raad. Zij steke hare hand niet uit naar deze dingen zonder voorlichting en steun van ouders of voogden, en wanneer zij deze niet heeft, van hen, die haar een goed hart toedragen.

De stroom des tijds valt niet meer te stuiten; wij moeten met haar mede of wij willen of niet. Daarmede is echter niet gezegd, dat wij nu maar met de handen in den schoot hebben af te wachten wat zij ons verder zal brengen. Het wordt nu hoog tijd de hand aan de spade te slaan, om dien stroom te leiden, opdat hij ons geen verrassingen bereide, die ons ethisch gevoel beleedigen.

Wij hebben er op gewezen dat de meer en meer gebruikelijke weg ontstaan is uit de behoefte naar vrijheid, door onze beide seksen gevoeld om onderling betrekkingen aan te knoopen, welke grooter is dan nu in onze samenleving geoorloofd is. Dit veronderstelt het bestaan van knellende banden, van vooroordeelen, van verwerpelijke toestanden. Welke zijn die? Eerst wanneer wij ons daarvan volkomen rekenschap hebben gegeven, zal het mogelijk zijn aan verbeteringen te denken.

II.

Onwillekeurig vraagt men zich af, wat is er toch aan van dat wonderzoete lied dat kweelt in het hart van elken jongen man en van elke maagd, dat met onweerstaanbare macht hen tot elkaar trekt en drijft. Zou dat puur poëten-geklink-klank zijn?

Nog sterker: op bijna alle plaatsen van ons land worden nu en dan, wij zouden zeggen half-publieke bals gegeven, in Sociëteiten, Clubs, Casino's - toegankelijk voor derzelver leden met hunne dames en genoodigden. Daar richt zich steeds een stroom van jonge mannen heen. Om zich te vermeien in het gezelschap van jonge dames, meent ge? Mis: om onder elkander - luidruchtig doende - onder het genot van de eene sigaar na de andere - zich vol te gieten met drank en.... om tusschen twee dronken in te staren naar de dansende paren en stof op te doen om straks zich te verlustigen in obscène gesprekken. In hunne harten klinkt wel degelijk het lied der Mei; maar het klinkt er valsch, zeer valsch, tot onherkenbaar wordens toe. En de oorzaak hiervan, de oorzaak van die zonderlinge samenklompingen van vrouwen en mannen, daar waar zij het minst verwacht zouden worden? het is enkel en alleen gelegen in de opvoeding; beter gezegd, in het systeem van opvoeding dat in onze maatschappij nog gehuldigd wordt. Dat systeem staat in onverbrekelijk verband met onze begrippen van het oirbare bij onze sociale-sekse-verhoudingen; het zijn dus deze begrippen die niet deugen en wijziging behoeven.

Voor wij verder gaan is het goed de aandacht te vestigen op enkele scherpe tegenstellingen in de natuur en de sociale positie van den man en de vrouw, omdat daardoor veel van het verschil in hun beider gedraging in de maatschappij opgehelderd wordt.

In dichtertaal is het echtpaar wel eens vergeleken met een boom, waar omheen zich een slingerplant gewonden heeft. Deze vergelijking kan ook dienen tot uitbeelding van het männliche en het weibliche in de menschheid. Zij teekent uit de zelfgenoegzaamheid van den man en de noodwendigheid voor de vrouw om zich tegen den man aan te leunen, zal zij als vrouwelijk wezen zich in volle glorie kunnen ontwikkelen. De winde rankt zich naar den boom toe: de boom buigt zich niet naar haar toe.

Zelfgenoegzaamheid; dit is de eigenschap die den man scherp onderscheidt van de vrouw. Zoekt hij verpoozing, hij heeft aan zich zelf genoeg; wil hij verstrooiing, hij vindt volkomen voldoening in het gezelschap van zijns gelijken; vriendschap kan geheel zijn hart vervullen. Niet aldus de vrouw. De vrouw vergeet nooit den man, hoe of waarmede zij ook bezig zij; hare liefste verpoozing of verstrooiing vindt zij in het gezelschap van den man. Vriendschap voor hare zusteren bevredigt haar maar half. Haar terrein is dan ook meer dat der offerende liefde. Hiermede is nu niet gezegd dat liefde den man zou moeten aangeleerd worden; het mocht wat! wel echter, dat de hang naar liefde hem niet zoo vasthoudt en vervult als de vrouw.

De man is van huis uit polygaam, de vrouw monogaam. De man gedraagt zich in onze samenleving als monogaam, omdat hij onder de macht staat van zijne opvoeding en het bij hem gekweekte plichtbesef, anderzijds omdat hij onder den invloed staat van zijne omgeving en de daarin heerschende begrippen van orde en zedelijkheid. Ware het anders, Mohamedanisme, Mormonisme, alle polygamie onder welken naam ook, waren eenvoudig op dit ondermaansche onbestaanbaar, en de chronique scandaleuse in onze christelijke beschaving zou een ongeschreven hoofdstuk zijn in de menschelijke historie.

Een derde scherp in het oog loopend verschil tusschen man en vrouw ligt in de vrijheid van beweging die hun is gegeven. De man is volkomen vrij in doen en laten. Hij moge zich te buiten gaan aan allerlei uitspattingen, het wordt hem niet aangerekend, en zoo wèl: berouw, beterschap brengen hem altijd vergeving, rehabilitatie mede. De vrouw daarentegen is bij hare bewegingen door allerlei banden gekneld; tot zelfs den schijn van lichtzinnigheid behoort zij te mijden, zal zij niet gekastijd worden; begaat zij in een onbewaakte ure een seksueelen misstap, zij wordt gesteenigd. Voor deze zonde kent de wereld geen vergiffenis. Hoe dit zoo gekomen is, zullen wij maar in het midden laten. Dit punt te behandelen zou ons buiten het kader van ons onderwerp voeren. Genoeg zij het dat het zoo is en niet anders.

Wij kunnen nu te beter begrijpen hoe het

[p. 29]

leven van den jongen man en dat van de jonge vrouw verder in de wereld verloopen.

De jongeling, die het ouderlijk huis verlaat, ondervindt thans den vollen druk van het systeem van opvoedig, waaronder ook hij was grootgebracht. Was de gelegenheid tot ongedwongen verkeer met meisjes van zijn leeftijd en stand vroeger niet bijster groot; zij wordt nog minder nu hij op eigen wieken drijft, en verdwijnt soms geheel en al. Niet dat hij uit het gezelschap van dames gebannen is: maar dit zoekende heeft hij vaak zoo'n vervelenden weg van allerlei convenances af te leggen, dat hij er spoedig toe komt er den brui van te geven. Hij trekt zich terug in zijn jonggezellenleven, verdeelt zijn tijd tusschen zijn arbeid, koffiehuis, schouwburg, bezoekt en ontvangt vrienden, gaat met vrienden uit, en - wanneer het hart hem eindelijk overloopt - loopt naar gemakkelijker te bereiken vrouwen: beneden zijn stand of beneden het normale peil van zedelijkheid.

Eenmaal zoover gekomen, sluipt egoisme in zijn gemoed. Hij beschouwt de vrouw als genotschepsel, waardeert haar met een en dezelfde maat, nl. die van de lichte of onbeschaafde vrouw, of wel hij overdrijft aan den anderen kant, hij beschouwt de evenboortige, beschaafde vrouw als te hoog verheven voor zijne wenschen en begeerten.

Jaren gaan over zijn hoofd voorbij; hij wordt moede van de ‘vie de bohême’, die hij leidt; hij denkt er aan zich een huiselijken haard te stichten. Hij staat nu aan een kruispunt van zijn leven; welken kant zal hij opgaan?

Velen blijven vrijgezel tot hun laatsten snik. Wij laten daar degenen die om pecuniaire redenen een huwelijk niet aankunnen of aandurven. Maar er zijn er die vrouwenwaarde niet kennende, het ten slotte maar veiliger achten, te blijven wat zij waren, nl. jonggezel. Anderen stuiten tegen den muur, waarvan wij boven gewaagden en zien geen kans dien over te klimmen. Weder anderen hebben den rechten toon bij den omgang met eerbare vrouwen verloren en komen er niet toe het hart bloot te leggen aan de vrouw die hunne keuze zou zijn.

De meesten echter bereiken het matrimonium; hetzij dat zij dien muur van daareven toch weten over te klimmen; dat zij hun verworven schuchterheid ten laatste overwinnen; dat zij maar nemen wat zij krijgen kunnen, zonder hun hart te laten medespreken; hetzij eindelijk dat zij het modernste middel onzer moderne eeuw: de advertentie hebben te baat genomen. De lieve Natuur helpt ook mede; zij schept toevallen, onverwachte gelegenheden.

Den lezer zal het wellicht toeschijnen dat wij overdrijven; dat wij, een ongunstig begonnen en voortgezet leven schetsende, dit als norm hebben voorgesteld van een onder normale omstandigheden opgebrachten normalen man. Hij zou zijne meening kunnen staven door te wijzen op tallooze verkeeringen, verlovingen, echtverbintenissen, waarbij niets te bespeuren valt van belemmeringen van omgang, van financieele overwegingen, van wanverhouding in zake beschaving en leeftijd. Wij zeggen daartegen: gelukkig dat deze voorbeelden ons tegengeworpen kunnen worden; ware het anders, de ondergang van onze maatschappij ware zeer zeker nabij; maar is daarom alles daarin goed, omdat zij nog niet op het punt staat van ten onder te gaan? Men bedenke ook dat het herstellingsvermogen der Natuur ook in de menschheid werkt, hierin veel goed maakt, wat de mensch zelf bederft.

Wij overdrijven echter niet. Worden huwelijken niet veelal laat gesloten, vooral aan den kant der mannen? Is het niet waar dat oude vrijers en vrijsters bijna uitsluitend voorkomen in den beschaafden stand? De prostitutie, waar vindt men de mannen door wie zij voornamelijk gevoed wordt? Niet in de lagere klassen der bevolking; daar is er geen geld genoeg voor.

En nu het leven der vrouw uit dezelfde klasse?

Het eenige dat zij vermag is den man te verlokken, zich aan al die hinderlijkheden te onderwerpen, welke etiquette tusschen beiden gesteld heeft, om zich bij haar te voegen. Hierbij zij zij echter zeer voorzichtig; zij wachte er zich voor te verlokkend te zijn; de wereld zou dreigend den vinger tegen haar kunnen opheffen. Vooral hare zusteren heeft zij te vreezen; zij zijn hare strengste en ongenadigste rechters.

In den eersten bloei harer jonkvrouwelijkheid, zeker van de macht harer jeugd en bekoorlijkheden, gelooft zij dat zij zich te vertoonen heeft om spoedig mannen tot zich te trekken; om van dezen den beste onder de besten aan zich te kluisteren. Zij ‘gaat uit’ daarom: d. i bezoekt allerlei partijen, neemt deel aan allerlei vermakelijkheden, doet mede aan fancy fairs, werkt mede aan philanthropische en niet-philanthropische festiviteiten, bezoekt badplaatsen, gaat uit logeeren, nu hier dan daar en... verliest, met het vorderen harer jaren, hare illusies. Zij weet genoeg mannen van haren stand en leeftijd; kent ze bij naam; verscheidene van hen ziet zij om zich heen, niet weinige die haar ‘hommage’ bewijzen - maar immer staat die scheidsmuur van convenances tusschen haar en hen; het komt niet tusschen haar en hen tot een ongedwongen verkeer. Heeft er een hare bijzondere aandacht getrokken, nog een of tweemalen zal zij hem na kennismaking misschien tegenkomen, veel kans hem te veroveren bestaat er niet; tenzij ook zij een zoodanigen indruk op hem maakte, dat hij zich gedrongen gevoelde haar te zoeken. Zoo iets komt in romans wel vaak voor; doch in de werkelijkheid slechts zelden.

Allengs krijgt zij besef, als opvoeding het haar reeds niet geleerd heeft, dat haar slechts een gansch passieve rol is toebedeeld; haar hart legt zij het zwijgen op en koestert van nu af aan slechts één wensch nl. niet te lang onbegeerd te blijven zitten. Den eersten man, die haar nu wil, volgt zij. Duurt het te lang, zij schrijft op een advertentie of plaatst er zelf een in de courant. Helpt dit niet of wil zij dit niet, gelaten gaat zij het dorre bestaan en de kwellingen van de oude vrijster te gemoet. Of wel zij tracht zich diets te maken dat zij per slot van rekening den man niet noodig heeft om door het leven te komen; dat zij evengoed als de man kracht heeft om alleen te staan; dat het huwelijk, om zijne zorgen, eigenlijk het begeeren niet waard is.

Wel mogen wij meewaren hebben met deze onuitverkorenen. De man wordt oude vrijer,

[p. 30]

vaak uit eigen verkiezing en omdat zijn oudevrijerschap hem toch geen ascetisch leven oplegt. De vrouw wordt oude vrijster, omdat het haar niet gegund is haar eigen geluk op te bouwen; omdat haar geen wegen openstaan - niet om zich een man te kiezen - maar om een man te bekoren en zich door hem te laten kiezen.

III.

Ons is tegengeworpen dat geen ongedwongen toon tusschen de heeren meer mogelijk zou zijn bij de gestadige tegenwoordigheid van dames. Wij geven dit niet toe, het is hetzelfde bezwaar, dat den matroos, de kroegloopers weerhoudt zich in beschaafd heerengezelschap te begeven. Een ongedwongen toon moet iets anders zijn dan ongebondenheid in manieren en gesprekken. Een tegenwerping van geheel anderen aard is, dat gezelligheid al spoedig gebannen zou zijn, de vereeniging zelve, kort na hare geboorte uiteen zou vallen door jaloezie, kijf- en stooklust der damesleden onderling, gezwegen van hunne andere vrouwelijke gebreken. Deze tegenwerping is helaas niet zonder grond. Toch gelooven wij dat het waard is de onderneming te wagen. Wij gelooven in de macht der opvoeding, in de macht van het voorbeeld van wijze vrouwen, die er toch waarlijk ook zijn, en dat vergete men bij alle bezwaren niet, in de onderneming is veel geluk gemoeid. Daar kan gewonnen worden het geluk van een gansche lange toekomst.

Is het noodig verder onze denkbeelden te ontwikkelen? De lezer en lezeres zullen het al begrepen hebben, welke onze meeningen zijn, waarheen wij willen, waarvan wij overtuigd zijn, nl. dat het mogelijk is ruimer dan thans den weg naar het matrimonium open te stellen; meer geluk in het matrimonium te brengen; ongeluk, teleurstelling daarin te beperken tot gevolgen van eigen schuld met voorbedachten rade gepleegd - en dat dit doel te bereiken is enkel en alleen door de beide geslachten nader tot elkander te brengen. Wij hebben onze denkbeelden voor beter gegeven. Onze medestanders volgen overigens ieder hun eigen weg, gaan met eigen inzicht te rade.

Aan de vrouw zal de nieuwe richting in de eerste plaats ten goede komen; want haar treffen matrimoniaal geluk en ongeluk meer dan den man, maar den man zijn daarom deze dingen niet onverschillig, een ongelukkig huwelijk is hem ook een pijnbank. De jonge man kan echter ook veel daarbij winnen. Gedurige omgang met beschaafde vrouwen houdt hem terug van bezoedelend vrouwengezelschap, verleent hem een zekere ronding in houding en manieren die de ‘vrouwenhater’ volkomen mist; maar vooral, hij zal teruggehouden worden om van zijn huwelijk een financieele onderneming te maken.

Zullen de huwelijksaanvragen bij advertentie in een betere toekomst tot het verleden gaan behooren? Wij gelooven van niet. Hun recht van bestaan zullen zij misschien steeds behouden; doch de omstandigheden zullen veranderen, hopen wij. Thans zijn zij de noodkreet van vereenzaamden, die niet weten hoe tot een kennismaking te komen of wil zij zijn het onbeschaamde geroep van fortuinzoekers, die hun lijf en geluk zoeken te verschacheren. Later zullen ze wellicht worden de ernstige poging van hen, die ondanks ruimer uitzichten toch niet hun ideaal binnen hun gezichtskring hebben kunnen vinden. Helaas, zij zullen ook zijn als nu, het middel voor hen die het huwelijk beschouwen als een terrein voor geldbejag. Zoo blijft immer onkruid onder de tarwe; doch wat nood, als de tarwe maar weliger opschiet.

Apeldoorn.