De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Onze dienstmeisjes.
door Mevrouw Ovink-Soer.

Toen we na een veeljarig verblijf in de tropen, naar het vaderland terugkeerden, had men ons van te voren al ingelicht en voorbereid op de groote veranderingen, die we er op allerlei gebied zouden aantreffen. Vooral de ‘nieuwe dienstbode,’ zou ons menige verrassing bereiden. Belangelooze zielen hadden partij gekozen voor dat arme, verdrukte wezen, haar met kracht en overtuiging aan 't verstand gebracht, dat zij als vrijdenkend schepsel, het juk der afhankelijkheid zoo veel mogelijk van zich af moest schudden. 't Dienstmeisje van den tegenwoordigen tijd mocht als haar goed recht vorderen en eischen, wat haar vroeger, welwillend misschien, maar toch altijd als een gunst werd toegestaan. Ieder meisje, met gevoel van eigenwaarde trad toe tot den dienstbodenbond; op de wekelijksche vergaderingen kon zij hare grieven tegen haar heer en mevrouw bloot leggen en, wenschte zij van dienst te veranderen, de bond hielp haar steeds aan een goede, nieuwe betrekking. Ook zorgde de bond voor de geestelijke ontwikkeling zijner leden. Jonge dames, met veel vrijen tijd, stelden zich belangeloos beschikbaar om het bondsmeisje in kennis te brengen met tal van nuttige zaken, waarvan men haar op de lagere school onkundig had gelaten. Zoo leidden zij haar b.v. binnen in het Noordsche godenrijk bij Frigg en Odin, verklaarden haar den loop der sterren, onderwezen Fransch aan de aanstaande bonnes of kinderjuffrouwen, kortom brachten haar een schat van nuttige kennis bij, die zij ter verpoozing onder het prozaïsch aardappelen schillen of kamers vegen kon verwerken, en waarvan zij later, als wettige huisvrouw van een eerzaam timmerman of metselaar, verbazend veel plezier kon hebben.

Niet op ieder bondsmeisje had de uitstorting van dezen hoorn vol wijsheid een gelukkige uitwerking helaas. Menig arm schaap wist er geen weg mee; de geleerdheid steeg haar naar 't hoofd en deed een vreemde verwarring in haar denkvermogen ontstaan. Men had haar voorgehouden, dat zij, als vrij mensch, in haar heer en mevrouw geen meesters behoefde te erkennen en nu stelden velen er dus een eer in hare persoonlijkheid te laten gelden. Burgerlijke beleefdheid verwarrend met slaafsch eerbiedbetoon, verbaasde het nieuwe dienstmeisje hare mevrouw, door niet meer vriendelijk te danken, wanneer zij hier alle reden toe had, doch met een: ‘'t Is goed mevrouw,’ eens flink te toonen, dat zij precies wist wat haar toekwam.

Geen wonder, dat verscheidene dames deze ‘onwelopgevoede zelfstandigheid,’ niet in haar huis wilden hebben, al verzekerde de bond, ieder, die 't hooren wilde, dat er, buiten de dienstboden, waar hij voor instond, geen nette, fatsoenlijke meisjes in heel de stad te krijgen waren, en iedere mevrouw, die zich zulk een bondsjuweel niet aanschafte, wel oliedom was.

Wij behoorden tot die onnoozelen van geest, terugschrikkend voor zooveel volmaaktheid.

Is 't voor menig ouder al beschamend genoeg, met den mond vol tanden te staan tegenover de H.B.S. wijsheid van eigen kind, ik wilde er mij niet aan wagen, ootmoedig onkunde te erkennen aan keukenprinses of kamermeisje, als zij met hare bondsgeleerdheid zou komen aanzetten.

Toch strandde ik op de klip, die ik meende om te zeilen.

Toen we een eigen huis hadden gehuurd, plaatste ik een advertentie in de ‘Kerkbode’ en huurde daarop een knap meisje met een aardig figuurtje en helder bruine oogen. Zij had als keukenmeid twee jaar in een deftig gezin gediend en ik kreeg zeer gunstige getuigen van haar. Mevrouw had eigenlijk spijt haar den dienst te hebben opgezegd, omdat zij wel wat veel van lezen hield, en, zonder verlof, onophoudelijk boeken uit de kast nam. Daar mijn boekenkast steeds op slot was, achtte ik dit bezwaar overkomelijk en engageerde Marie vol goeden moed. Op de advertentie voor een dagmeisje, om de groote meid behulpzaam te zijn, kwam

[p. 23]

's morgens, heel vroeg al, een Scheveningstertje aanzetten. Zij droeg een kaal schoudermanteltje met helder mutsje en maakte den indruk van een bijdehand klein vrouwtje.

Geertje's beschaving liet wel wat te wenschen over, dat merkte ik al dadelijk bij 't inhuren, want ze ‘tutoyeerde’ mij op een vertrouwelijke manier en, in plaats van ‘mevrouw,’ lag het ‘mensch lieve’ haar in den mond bestorven. Maar ik liet mij verleiden door haar lief gezichtje, waarin de blauwe vergeetmijniet oogen mij smeekend aankeken, bij 't verzoek: of mevrouw haar maar astublief wou nemen, want moeder had een groot gezin en ik deed er moeder dus veel plezier mee. - Geertje had in een winkel gediend; de juffrouw prees haar als eerlijk en ordentelijk, dus besloot ik 't maar eens met haar te probeeren.

Den eersten November deden Marie en Geertje haar intrede bij ons, en aanvankelijk ging het vrij goed met het nieuwe stelletje.

'k Had mij voorgenomen veel door de vingers te zien, en beide meisjes stelden mij behoorlijk in de gelegenheid dit te doen ook. Zoo bleken mij Marie's goede hoedanigheden, als keukenmeid, wel wat hoog geroemd door hare vorige mevrouw, want zij en de oven stonden op voortdurenden voet van vijandschap. 't Vleesch kwam meestal meer geroosterd dan gebraden, purée of ragout, tot een schamel beetje uitgedroogd, op tafel en altijd kreeg de stomme oven de schuld. Als ik zelve toezag, wilde deze zijn plicht wel doen en luisterde naar het al of niet temperen van de schuif, maar mijn arme Marie kon het maar niet met hem vinden. Op kamerdagen, of als 's Zaterdags de gang geboend, de loopers opgenomen moesten worden, was de pot geheel en al 't kind van de rekening en op mijn zachtzinnig betoog, dat het toch niet aanging ons geheel oneetbaren kost voor te zetten, kwamen dikke tranen Marie in de mooie oogen en klaagde zij over de weinige hulp, die zij ook aan Geertje had.

Ondanks haar vijftien jaar was mijn dagmeisje nog heelemaal een kind. Zij huppelde de gang door om open te doen, stond messen te slijpen, den breeden rokkenrijkdom in voortdurende dansbeweging en daarbij zong zij, met akelig schorre stem, de hoogste tonen uit van een droefgeestig lied met het eentonig refrein van: ‘op zij, op zij’ terwijl 't mij steeds een geheim is gebleven, wie of wat uit den weg moest gaan.

‘Geertje, ik dacht heusch, dat je kreunde van de pijn; je moet niet zoo zingen, nu je zoo schor bent. 't Is slecht voor je keel, en bovendien houd ik er niet van, dat je zoo druk bent,’ zeide ik op een middag.

En Geertje onvervaard: ‘Och mensch lieve, schor ben ik mijn leven lang geweest en zingen is nou eenmaal de lust van mijn leven, ik kan 't niet laten: ‘op zij, op zij.’

‘Ja maar, Geertje, zooals ik je al zei, ik hoor 't liever niet, wacht voortaan met 't zingen van je liedjes, tot mijnheer en ik uit zijn, wil je.’

Goedmoedig stemde Geertje hierin toe, als zij er tenminste aan kon denken.

Dit liet veel te wenschen over, haar ‘zangdrang’ bleek al haar goede voornemens te sterk, en dikwijls moest ik schellen, om haar te waarschuwen, dat zij ons hinderde.

‘'k Heb niets geen aanspraak aan Marie,’ klaagde Geertje op hare beurt. ‘Die studeert maar in de boeken, en dan mag ik niet praten. Wat mal van een groot mensch om nog die lessies te leeren.’

Nu had Marie mij wel verteld, dat zij dol op lezen was, maar wat dat ‘lessies leeren’ eigenlijk beteekende, begreep ik niet.

Op een avond onverwacht in de keuken komend zag ik mijn keukenmeisje druk bezig... een kaartje van Friesland te teekenen. Zij deed het heel nauwkeurig, maar langzaam en onbeholpen met hare dikke werkhanden.

Verstomd keek ik toe en vroeg toen: ‘Waarvoor doe je dat, Marie, en nog wel zoo laat op den avond?’

Met een vuurroode kleur keek zij van haar werk op. ‘'k Had 't u al willen vertellen, mevrouw, ik ben bezig te studeeren ziet u; op mijn uitgaanavond neem ik altijd les, en dit kaartje moet nu nog af, om 't morgen aan mijnheer te laten zien.’

‘Maar kind, waar dient dat lesnemen voor? Ik begrijp niet....’

En toen barstte het stille, zachtzinnige schepseltje los.

‘Omdat ik vooruit wil komen, en van het dienen af zijn. 't Is afschuwelijk dienstbaar te wezen, meid te heeten. Wat is nou een meid, ba! En daarom leer ik. 'k Neem al een half jaar les en, slaag ik met het vergelijkend examen, dan kan ik op een school komen, waar meisjes kosteloos tot vroedvrouw worden opgeleid.’

‘En meen je nu heusch, meisjelief, dat je leven, als vroedvrouw, zooveel plezieriger zal zijn dan nu als keukenmeisje, in een goeden dienst? Wees toch wijzer. Wat heb

[p. 24]

je voor zorgen? Maar je waardeert niet, wat je dagelijks geniet: goede kost, goede ligging en nog zooveel meer. Wacht maar eens, tot je in dat alles zelve moet voorzien.’

‘'k Zeg niet, dat 't hier niet goed is, Mevrouw, maar ik heb er nu eenmaal mijn zinnen op gezet, niet langer dienstbaar te wezen. Een ieder kijkt er je op aan, dat je maar een meid bent.’

‘Wat een onzin, Marie, welk verstandig mensch doet dit nu? Goed koken is even nuttig en noodig als iedere andere arbeid; in zekeren zin zijn wij, menschen, allen van elkaar afhankelijk, moeten voor elkander schikken en plooien. 'k Heb jou evengoed noodig, als jij mij, en je behoeft evenmin tegen mij op te zien, als 't mij in 't hoofd zou komen op jou neer te kijken.’

‘Ja, zoo denkt u nu mevrouw, maar u moest eens hooren, hoe anderen praten. Neen, al moest ik 't naderhand veel minder goed hebben, meid blijven, dat doe ik in der eeuwigheid niet.’

Daar was geen verder redeneeren tegen.

Wel meende ik mijn keukenmeisje even aan 't verstand te moeten brengen, dat 't eerlijker van haar geweest zou zijn, mij vooruit omtrent hare plannen in te lichten. ‘Je begrijpt toch, Marie, dat ik je dan niet genomen zoo hebben,’ besloot ik een beetje boos.

‘Juist daarom, Mevrouw, ik kan toch niet van den wind leven en moet wel dienen om mijn lessen te kunnen betalen.’

Ontstemd ging ik naar binnen. Toch moest ik mij zelve toegeven, dat er wel iets flinks en kranigs in Marie stak. Zij offerde een gulden 's weeks van haar loon voor hare lessen, zat dikwijls moe, avond aan avond aan de haar opgegeven taak te werken, dacht nooit aan uitgaan of pretjes, maar wijdde zich geheel aan haar plicht.

Doch 't werk, dat ik van haar vorderen mocht, leed er onder, het huis begon te vervuilen. Herhaaldelijk betrapte ik Marie tusschentijds, met haar neusje in de boeken, omdat zij 's avonds over haar taal oefeningen of sommen indommelde en de opgegeven taak toch klaar moest zijn voor de les.

Dit kon zoo niet blijven en dus zag ik het aankomen, dat Marie en ik eerlang zouden scheiden.

We waren nog geen maand in ons huis, toen het eerste ongeluk gebeurde. Geertje had dit, niet weinig bijgeloovig voorspeld, toen bij een onzer buren was ingebroken en bij de andere de meid door een glasruit viel.

‘'t Is niet pluis op de Laan,’ betuigde onze Scheveningster, ‘nu komp er vast wat bij ons.’

En die aangename voorspelling kwam uit. Op een middag thuis komend, vonden we de loopers druipnat en Marie een en al consternatie. Zoo even was op de 1^ste étage de koperen fonteinkraan onder haar handen gebroken en 't water als een vloedgolf over het portaal, langs de trappen gestroomd. Geertje deed juist een boodschap, maar gelukkig schelde de smid aan; die had haar geholpen en de hoofdkraan afgesloten.

De loopers bleeken niet geleden te hebben en zoo waren we al blij, dat het voorspelde ongeluk met een sisser afliep. Geertje vond blijkbaar ook, dat 't niet veel om 't lijf had, want met een geheimzinnig Cassandra-gezicht hield zij vol: ‘Er komp stellig nog wat.’

En zij had helaas weêr gelijk.

Een week later, toen we van de dagelijksche wandeling thuis kwamen, liep Geertje ons, luid snikkend achter haar boezelaar, in de gang tegemoet, terwijl wij uit haar schor geprevel niets konden opmaken dan: ‘O God, o God, Heere nog toe!’

'k Dacht minstens, dat zij het theeservies liet vallen of iets van waarde bedorven had. Eindelijk kregen we met horten en stooten te hooren, dat Marie bij de buren zat met een verbrand gezicht. Zij had een te kleine vork gebruikt bij het vleeschbraden en 't kokende vet in haar gezicht gekregen.

'k Ging dadelijk naar de buren, die onze arme Marie zoo goed mogelijk geholpen hadden, en vond de arme meid in een déplorabelen toestand, met ontveld gezicht en schreiend van de pijn.

Een half uur later ging zij, goed ingepakt, per vigilante naar huis en waren we nu, voor eenige weken minstens, slechts op Geertjes hulp aangewezen. We besloten van den kok te eten; af en toe wilde ik een schoonmaakster nemen en eens zien of het op die manier zou gaan tot Marie weer beter was.

Geertje bleek van ‘goeden wille.’ Melkboer en bakker behoefden des morgens nooit twee keer te schellen, onvermoeid sjouwde zij den anthracietbak twee trappen op, vloog van de voordeur naar de keuken, vergat trouw de messen te slijpen, maar wreef en boende naar hartelust.

Daarbij zong zij met meer animo dan ooit van: ‘op zij, op zij’; haar ijver waardeerend,

[p. 25]

deed ik maar, of ik 't kraaien-gezang niet hoorde.

't Was bepaald eigenaardig op te merken, met welk een wijsgeerige kalmte Geertje 't leven opnam.

We konden veel van haar leeren. Toen ik den eersten dag dat zij de bedden opmaakte mij beklaagde over het slechte instoppen der dekens (zij waren alle van 't bed gegleden) troostte zij me dadelijk met de mededeeling: ‘Gunst, mensch lieve, ik moet er iederen nacht wel drie keer uit, om mijn dekens recht te leggen, dat is niks erg.’

Nu, daarin verschilden wij van meening, en ik stelde Geertje voor, in 't vervolg met haar van werkzaamheden te ruilen.

Zij zou 's morgens beneden blijven, om open te doen enz., ik intusschen de bedden opmaken.

Op 't punt van eten en drinken kon menige lekkerbek een lesje bij onze Scheveningsche nemen. Al de zoetigheden en lekkernijen, waarop de kok ons onthaalde, en die haar onder den vorm van puddinkjes, flensjes enz. nooit onder de oogen waren gekomen, beschouwde Geertje met een critisch oog, en vroeg ik haar, of zij lekker smulde, dan antwoordde ze zonder eenig enthusiasme: ‘och ja, zoo langzamerhand zal ik aan al die vreemde kossies wel leeren wennen.’

Dat gas net zoo goed geld kost als petroleum of olie, daar scheen Geertje geen besef van te hebben. Onophoudelijk trok zij aan de dag- en nachtbranders, wanneer dit volstrekt onnoodig was, liet het gaskomfoor uren achtereen branden, omdat ze ‘een blauw lichie zoo gezellig vond’, en zich verbeeldde, dat het warmte gaf, als zij haar kachel liet uitgaan, en te lui was, om deze weer aan te maken.

'k Zag in die dagen al wel dat 't met Geertje niet gaan zou op den duur. Zij nam niet aan, bleef vuil en slordig, lomp en onhandig, beschaving en goede manieren waren haar in 't geheel niet bij te brengen. Ook bleek zij zoo sterk de meening toegedaan, dat porselein- en glasleveranciers moeten leven, dat 'k haar bepaald verbood iets meer om te wasschen. Zij had nu al vijf tumblers gebroken, en ik waarschuwde haar, onverbiddelijk, tien cent van haar loon af te trekken, wanneer zij weêr een glas brak. In haar misplaatsten ijver was 't meisje onverbeterlijk. Den dag daarop deed zij mij bepaald schrikken, door zonder kloppen de kamer in te stuiven, en mij haar heftig bloedend werkhandje onder de oogen te duwen.

‘Daar heb ie 't nou alweêr,’ huilde zij, ‘'k wou 't glas afdrogen en 't stuk is in mijn hand blijven zitten.’

‘Maar Geertje, Geertje, waarom laat je de glazen ook niet staan, zooals ik je gelast heb?’ Meer wilde ik uit meelij maar niet zeggen, nam haar mee naar de keuken, waschte het wondje uit en verbond dit met boorwater en antiseptische watten. 't Kind was erg kleinzeerig of zenuwachtig, want groote tranen rolden haar maar steeds over de wangen en toen ik vriendelijk zei ‘zie zoo, Geertje, huil nu maar niet meer, morgen is je hand weêr beter,’ snikte zij het uit of haar hart zou breken, diepte met de gezonde hand een dubbeltje uit haar zak, en stak het mij toe met de woorden: ‘En daar heb ie een dubbeltje voor 't gebroken glas.’

'k Moest mij op de lippen bijten om niet te lachen over het tragisch comische van 't geval, en verklaarde ditmaal nog eens genade voor recht te laten gelden.

Met deze en dergelijke wederwaardigheden sukkelden wij de drie weken door, vóór Marie geheel genezen, maar nog wat bleek en magertjes, bij ons terug kwam.

Of 't een gevolg was van haar ziek zijn of een andere oorzaak had, weet ik niet, maar we vonden, dat zij er slecht bleef uitzien en ik merkte op, dat 't werk haar hoe langer hoe tobberiger en langzamer van de hand ging. Onophoudelijk zat zij met de hand onder het hoofd aan de keukentafel, at bijna niets, en was zoo lusteloos en onverschillig, dat 'k er mij ongerust over maakte. Maar, liet zij overdag 't werk liggen, 's avonds zat zij ijverig over haar opstel of rekensom heengebogen en 'k moest dikwijls vragen, of zij wel wist, hoe laat 't was, zoo ingespannen was zij dan bezig; Geertje sliep meestal al lang als een roos, wanneer Marie naar boven ging.

Dat kon zoo niet blijven, en 'k nam mijn keukenmeisje apart, om haar te zeggen, dat zij kiezen of deelen moest: studeeren en dienen ging nu eenmaal niet samen. 'k Raadde haar aan, eens met moeder te overleggen, en, koos zij de studie, dan zou ik mij van een ander meisje moeten voorzien.

Marie bedacht zich niet lang. Zelve inziende, dat zij 't niet kon volhouden, twee zoo verschillende meesters tegelijk te dienen, besloot zij het ‘meid zijn’, er voorgoed aan te geven. Ze bezat nog een stuivertje, en

[p. 26]

wilde dit gaarne opofferen om haar doel te bebreiken.

Doch nog vóór Marie vertrok, verliet Geertje ons voorgoed. 't Ging mij wel aan 't hart, doch ik zag met iederen dag meer de onmogelijkheid in, 't snoepachtige, niets aanleerende kind in dienst te houden. Zij vergat alles, had steeds vuile handen en wist zich in een oogenblik van onder tot boven zwart te maken. Haar gezichtje zat altijd vol strepen en vlekken, plagend vroegen de goede kennissen mij dikwijls of ik een negerinnetje gehuurd had. Ook had Geertje meer aanloop van familieleden dan mij lief was.

(Wordt vervolgd.)