Hielientie Daytie. Saramaccaanse vertellingen

[p. 30]

‘Jamsie, vrouw Abeni masra, na wan gran loekoeman,’

[p. 31]

‘Jamsie, vrouw Abeni masra, na wan gran loekoeman,’.

‘Hielientie’.

‘Daytie’.

‘We da U bi de’.

‘Ma na U ku de’.

In een dorp aan de Suriname rivier woonden een man Jamsie genaamd en zijn vrouw Abeni. Zij leefden in armoede. Zij waren de armsten van het dorp. Op een dag stond Jamsie op en ging naar zijn vrouw Abeni en zei uit wanhoop: ‘vrouw, ik zal een lukuman worden. Ik heb een ingeving gehad dat ik nu lukuman moet worden’. ‘Wat!!! Ga jij je bezig houden met zienerswerk. Weet je het zeker?’, vroeg zijn vrouw vertwijfeld. ‘Ja’, antwoordde Jamsie vastberaden.

‘Ik vind het niet goed hoor Jamsie. Hmm hmm, nee laten wij ons met ons goon (kostgrondje) bezig houden’.

‘Abenilina, laat me’.

‘Laat me no, laat me, we zullen zien, ik vervloek je niet, maar we zullen zien’. Al mopperend ging Abeni met de basöö (erfbezem) gewapend het erf op, en begon te bezemen. Jamsie deed alsof hij het gemopper van Abeni niet hoorde, trok zijn beste kleren aan en toog naar het dorp. Hij vertelde het aan een ieder die het maar horen wilde. En voordat het sapate (middag) was, wist een ieder van het dorp het.

Een vrouw die haar man reeds jaren niet had gezien omdat hij naar bawsë (de beneden loop) van de rivier was gegaan en nu daar ook een gezin had en zijn gezin van libasë (de bovenloop) verwaarloosde, hoorde de mensen het zeggen. ‘Jamsie, vrouw Abeni masra, na wan gran lukuman’. ‘Eindelijk, ik ben verlost, dit is de oplossing van mijn problemen,’ riep de vrouw uit. ‘Ik ga naar hem toe, misschien kan hij ervoor zorgen dat mijn man terug komt. Ik ben al jaren alleen en radeloos en mijn man denkt niet aan terug komen. Ja, ja, ja, eindelijk een oplossing. Dit is het antwoord op mijn probleem’.

De vrouw stapte vol goede hoop naar Jamsie toe en vertelde hem over haar man. ‘Geen probleem’, zei Jamsie; ‘kom a.s piki saba, woensdag, bij me en je zult zien dat je man terug komt’.

[p. 32]

Piki saba, ganian kanda (wanneer de hanen kraaien) klopte de vrouw bij Jamsie aan. Bam, bam, bam, bam sloeg ze op de deur. ‘Jamsie Jamsie Jamsieiiiiiii!!!!. Jamiesie hopo,’ riep zij. ‘Ik ben gekomen zoals afgesproken’.

‘Mijn God,’ riep Jamsie en op hetzelfde moment hoorde hij de hanen van de buren kraaien: Konkoliakooo. ‘Het is gania kanda’, riep hij uit. Hoe haalt ze het in haar hoofd dacht hij bij zichzelf. Zijn vrouw Abeni die ook wakker was geworden door het lawaai keek hem boos aan.‘Wie komt zo vroeg op bezoek?,’ vroeg zij. Stotterend antwoordde Jamsie: ‘ie.... iemand voor wie ik moet werken’.

‘Werken? Als lukuman?,’ vroeg zij terwijl zij haar ogen toekneep. Met haar vingers hem op de borst duwend zei zij met een boze stem: ‘ik heb je gewaarschuwd, ik heb je gewaarschuwd met je lukuman praktijken maar nee. Wie niet luistert, is Jamisie. Mooi zo, het begint al, het begint al.

Ganian kanda en zij wil lukuman Jamsie spreken, ganian kanda ehm. Ik ga nu niet meer kunnen slapen, ik kan net zo goed beginnen te werken’. Al mopperend stond de vrouw van Jamsie op en ging in de sakasa (keuken) om alvast water te koken voor de faja wata (thee). Jamsie die erg slaperig was en geïrriteerd was door het bezoek van de vrouw op zulk onchristelijk uur zei haastig: ‘morgenavond zal jouw man thuis bij jou zijn’.

‘Ke ba Jamsie,’ zei de vrouw met tranen in haar ogen, ‘ik weet niet hoe ik jou moet bedanken. Ke baa. Gaan tang tang fi (hartelijk bedankt)’. Zo snel als zij kon lopen, haastte zij zich naar huis om alles in gereedheid te brengen voor de komst van haar man.

De gangasa van de vrouw was een lust om te zien; schoon als maar wezen kon. Laat in de middag nam de vrouw een bad met malembelembe, zodat zij lekker rook voor haar man. Zij had veel lekker eten klaargemaakt zoals apiti, boongoma moenga, bafoe, noem maar op. Het leek alsof ze de Granman in hoogst eigen persoon verwachtte. Toen het avond werd en de muskieten aan hun avondmaal begonnen, nam de vrouw niet eens de moeite om in haar hut toevlucht te zoeken. Plotseling hoorde zij srep, srep, srep. Het hart van de vrouw klopte luider dan het geluid van de tati (stamper), wanneer er rijst werd gestampt. Ze hield zich vast aan haar bankje, en ja hoor in een mooi bewerkte kamisa (kledingstuk), stond niemand minder dan haar geliefde man vóór haar. Huilend van blijdschap sloot de vrouw haar man in haar armen.

De volgende morgen werd een mand met banjakoto, kamisa, hangisa, ghaide, gaankosoe (kledingstukken), geleverd bij het huis van Jamsie. Jamsie kon het niet geloven. Hij wist zeker dat het puur toeval was dat de

[p. 33]

man terug was gekomen maar hij zou deze kans niet voorbij laten gaan.

Hij zou zijn vrouw lekker inpeperen dat hij daadwerkerlijk over lukuman kwaliteiten beschikte. Iedereen zou over hem praten en hem respecteren.

En wie weet zou hij met dit beroep in het levensonderhoud van hem en zijn gezin kunnen voorzien. En ja hoor, overal in het dorp werd er gefluisterd: ‘heb je het nog niet gehoord? Jamsie, vrouw Abeni masra, na wan gran lukuman’.

Dit alles kwam de Granman ter ore. Reeds lange tijd was zijn jachtgeweer tijdens het jagen verdwenen. Niemand had het gezien. Het was een heel mooi en zeldzaam jachtgeweer. Het hout was mooi bewerkt door een vakman van het dorp die reeds overleden was. Het was ook een familiebezit die reeds generaties in de familie was. Hij moest het vinden.

Hij besloot de hulp van Jamsie in te roepen. Toen Jamsie vernam dat de Granman zijn hulp wilde inroepen, was hij net bezig achterop het erf samen met zijn vrouw een lekkere lalloe bafoe (okersoep) te eten. Toen hij het bericht van de koning vernam, viel hij flauw van de schrik. In paniek riep zijn vrouw: ‘Jamsie, Jamsioe hoor je me; Jamsie.’ ‘Jamisieii!!!’. Langzaam kwam Jamsie bij. Zijn vrouw plensde een kalebas gevuld met regenwater in zijn gezicht. Frrrr grrr. Terwijl hij zijn hoofd schudde om weer helder te zien, hoorde hij zijn vrouw met haar schelle stem zeggen, ‘je hoeft niet dood te gaan omdat de Granman jouw hulp nodig heeft. Het is een grote eer, maar niet zo groot om voor te sterven’, zei zijn vrouw vennijnig. ‘Je hebt mij erg laten schrikken’.

‘Pimisie’(sorry) antwoordde Jamsie. Zuchtend nam Jamsie de pangi die zijn vrouw hem aanreikte om zijn gezicht te drogen. Al pratend liep de vrouw de gangasa binnen. Wat zij niet wist, was dat Jamsie helemaal niet over lukuman kwaliteiten beschikte. Hij wist dat hij zwaar gestraft zou worden indien de Granman te weten kwam dat hij een oplichter was.

Bezorgd ging Jamsie op een bankje achterop het erf zitten. Hij bleef naar het bos staren alsof het antwoord op zijn probleem elk moment uit het bos zou komen wandelen. Zo vond zijn vrouw hem een poosje later. ‘Ga slapen,’ begon zei met haar vervelende stem. ‘Morgen moet je naar de Granman, weet je nog. Hoe ga jij helder kunnen denken als je niet genoeg rust krijgt’. ‘Eind goed, al goed,’ zei Jamsie geirriteerd. In zijn hangmat bleef hij tot in de vroege uurtjes wakker.

De volgende dag riep de Granman Jamsie bij zich. Schoorvoetend ging Jamsie naar de Krutu oso (vergaderzaal) van de Granman.

‘Un de no’ (Goedemiddag), groette de Granman Jamsie.

‘U de so’ (ook goedemiddag) antwoordde Jamsie.

[p. 34]

Baka Pinda Paandi

[p. 35]

‘Me bme piki mii Jamsi, ma mi kai fu di mi fuka’. (ik heb jouw niet laten roepen omdat ik jouw voor minder aanzie, maar ik heb wat problemen).

‘Antobi’ (geen probleem), antwoordde Jamsie. Heel beleefd, want Saramaccaners zijn heel beleefde mensen, werd Jamsie verzocht, zijn lukuman kwaliteiten te gebruiken om het geweer van de Granman te vinden. Het geweer was reeds jaren in de familie van de Granman en de Granman wilde het graag terug. Wie het voor hem kon vinden zou beloond worden. Binnen een week moest Jamsie het geweer voor de Granman brengen en dan zou er een groot feest gevierd worden ter ere van Jamsie. Nadat Jamsie nogmaals was bedankt voor zijn komst, mocht hij vertrekken. Bedroefd ging Jamsie naar huis. Velen die hem zagen, dachten dat hij onder de indruk was van het verzoek van de granman. Echter leefde Jamsie sedert de uitnodiging van de Granman in angst. De slapeloze nachten begonnen hun tol te eisen. Hij droomde van de mogelijke straffen die hij zou krijgen als hij het geweer niet zou vinden. En één ding wist Jamsie: het geweer zou hij nooit vinden. Arme Jamsie, had hij maar naar Abeni geluisterd.

Op een middag, drie dagen voor het ultimatum van de Granman kwam Jamsie de vertrouweling van de Granman tegen. Jamsie had de dochter van deze man van een wisse dood gered. Hij besloot hem om een wederdienst te vragen.

‘Gaanbaaa un de no’, groette Jamsie beleefd.

‘Ho, Jamsie mi matie, I di de no’, begroette de man hem blij. Zij wisselden enkele beleefdheden uit. Jamsie gaf aan dat hij hem dringend wilde spreken. ‘Ja hoor, natuurlijk, voor jou heb ik alle tijd’. Jamsie gebaarde dat hij hem moest volgen en liep naar zijn gangasa. Hij wilde niet gestoord worden en daar hij wist dat Abeni tegen deze tijd bij de rivier aan het afwassen zou zijn, was zijn hut de beste plaats voor het gesprek dat hij wilde voeren. Hij gaf zijn vriend een bank en pakte er ook één.

Jamsie zuchtte diep; hij was zich ervan bewust dat hij zijn leven in handen van deze man legde door hem de waarheid te vertellen. Maar hij had geen keus. Sabi fa u du kabi disa hen, zou men in het Sararamacaans zeggen.

Hij was radeloos.

‘Vertel het mij’, moedigde de ander hem aan.

Jamsie vatte moed en vertelde alles over de vrouw wiens man verhuisd was naar bawsë tot het verzoek van de Granman.

Stil keek de man voor zich uit.

‘Wij zijn familie van elkaar. Ik moet jou helpen want voor wat jij voor mij gedaan hebt, kan ik jou nooit belonen. Hen da U go a höndi, I fosu kii, mi si fa i pati. Ik heb geen keus; je hebt als eerst de gelegenheid gehad iets voor

[p. 36]

mij te doen en je hebt niet geaarzeld. Nu is het moment aangebroken dat ik jou help, en ik kan en wil niet weigeren’.

Jamsie slaakte een zucht van verlichting. In zijn ogen stonden tranen.

‘Ik zal de Granman mijn geweer geven’, vervolgde de man. ‘Zoals je weet zijn de Granman en ik van dezelfde bë (familie van moederszijde). Dus is er aan ons identieke geweren van de familie overgedragen. Ik zal dat van mij aan jou geven om aan de Granman te geven.

‘Wat gaat jouw zoon erven’, vroeg Jamsie. De man keek Jamsie recht in de ogen aan en zei: ‘de keus tussen het geweer en het leven van mijn dochter is snel gemaakt. Tu soni hati, wan jo disa’. Met deze woorden vertrok de man. Na een uur overhandigde hij Jamsie het geweer.

‘Me sabi fa u dai tangi, ma Gadu sabi. Ik kan je hiervoor niet genoeg bedanken maar God weet alles’.

Na twee dagen verscheen Jamsie voor de Granman. Voor dit bezoek waren er mensen uit vele omliggende dorpen gekomen. Iedereen was erg nieuwsgierig naar het antwoord. Zou het hem zijn gelukt het geweer van de granman te vinden? De meningen waren verdeeld. Velen waren ervan overtuigd dat het Jamsie zou lukken en anderen waren ervan verzekerd dat Jamsie vandaag gestraft zou worden daar het hem onmogelijk kon zijn gelukt het geweer te vinden.

Voor de Granman bleef Jamsie stil staan. Van onder zijn banjakoto haalde hij het geweer te vooschijn. Het gejuich barstte los.

‘Jamsie, Jamsie’, werd er geroepen.

‘Hij is mijn neef’, gilde er iemand. Er werd druk gepraat. Hij is werkelijk een lukuman. Een heilig man. Hij is gezegend. Hij is de verlossing van ons dorp. Er werd van alles beweerd. De Granman bedankte Jamsie en beloonde hem zoals beloofd. Hij gaf hem een këdë met gaankosoe, hangisa, banja koto. Verder kreeg hij daang (alcoholische drank) en een groot stuk bos toegewezen waar hij aan landbouw kon doen. Ook pansu (aanplantingen); sutaja, napi en bongo alisi werden zijn deel. Jamsie bedankte de koning van harte. Die dag werd er gefeest tot de late avond. Voordat Jamsie het feest verliet, zei hij aan de Granman en alle aanwezigen: ‘Vandaag is het de laaste keer dat ik mijn kwalitieten als lukuman heb gebruikt’.

‘Waarom?’, vroeg de Granman geschrokken. Hierop zei Jamsie: mi na ganian me o suku manda di me sa tapa? (Ik wil geen verantwoordelijkheid die ik niet kan dragen). Dit vond de Granman vreemd, maar hij besloot wijselijk de beslissing van Jamsie te respecteren.

[p. 37]

De volgende ochtend bracht Jamsie de kede die hij van de Granman had gehad naar het huis van de vertrouweling van de Granman.

‘Wat is dit?’, vroeg de man.

‘Ik deel met je zoals het hoort’, antwoordde Jamsie.

‘Wat hou jij dan voor jezelf?’.

‘De pansu en het kostgrondje’, antwoorde Jamsie, ‘ik word landbouwer’.

Hierna wilde Jamsie weglopen.

‘Uit nieuwsgierigheid Jamsie, waarom ben je gestopt met je lukuman praktijken?’. Bedroefd glimlachte Jamsie: ‘ik ben door het oog van een naald gekropen omdat jij mij geholpen hebt. Wie garandeert mij dat ik de volgende keer hulp zal kunnen krijgen?. Bunu an te hila so. Ik word landbouwer’. Met die woorden vertrok Jamsie en zijn vriend keek hem bedachtzaam na.

Het kostgrondje van Jamsie werd een succes. Hij kon ervan leven en voor zijn gezin zorgen. Hoewel hij hierna nooit meer lukuman is geweest, was hij tot zijn dood bekend als: Jamsie, vrouw Abeni masra, na wan gran lukuman’.