Groot Nederland. Jaargang 24

[p. 558]

Literatuur
Buitenlandsche literatuur

Philippe Soupault, En Joue.... Paris, B. Grasset, 1925.

De manier waarop de auteur den held van En Joue voorstelt doet ons veronderstellen, dat hij hem als de representatieve figuur van eene generatie heeft bedoeld. Is het de generatie waartoe de nog jonge romancier Soupault behoort? Dis is niet zoo gemakkelijk uit te maken, althans wat de karakteristieke eigenschappen betreft. Maar laten wij eerst zien waarin deze bestaan.

Julien is een jonge man die, ten minste in de eerste bladzijden van het boek, eene goede gezondheid heeft. Bovendien is hij schrijver in proza- en in versvorm. Hij schrijft met vreugde, al lijkt zijne methode van werken eenigszins vreemd. Hij gaat een koffiehuis binnen, neemt plaats aan een tafel, bestelt drank en schrijfbehoeften. Hij schrijft haastig eenige versregels neer, herleest ze en verscheurt ontevreden het blad. Hij drinkt zijn glas uit, neemt plaats aan een andere tafel en verzoekt den kellner om een anderen drank, alsmede nieuwe schrijfbehoeften. Maar de inspiratie bezoekt hem niet en hij vertrekt. Op even ongeregelde wijze werkt Julien aan een roman. Hij wordt onrustig. Om zijn geest tot bedaren te brengen gaat hij, samen met eene weinig literair aangelegde hartsvriendin, een paar weken aan zee droorbrengen. Het resultaat is zoowel op literair, als hygiënisch gebied, onbevredigend. Dit alles is in een eigenaardigen, soms vriendelijk-grappigen toon verteld, en met een overvloed van overbodige details.

Maar Julien wordt ernstig ziek. Hij meent te sterven, maar geneest. Dit brengt natuurlijk allerlei vreemde gewaarwordingen en reflexen mede. Geen van deze blijft ons gespaard. Na zijne genezing is Julien heelemaal ontredderd. Toevallig brengt hij een bezoek aan eene gehuwde dame, en tusschen beiden schijnt iets als eene liefdesbetrekking te zullen ontstaan. Die betrekking ontstaat inderdaad, maar neemt ook dadelijk weer een einde, daar Julien het wenschelijk acht den rustigen levensloop der dame niet door onbesuisde avonturen te verstooren. Hijzelf lijkt weinig enthousiast om zijn bestaan nutteloos te compliceeren.

Het is het gezond verstand, zoudt gij meenen? Neen, het is gewone tegenzin, besluiteloosheid, apathie, hetgeen zeer verwonderlijk is vanwege den vertegenwoordiger eener jonge, gezonde generatie. Wat wil hij eigenlijk? Hij wil niets, of liever, hij kan niets willen. De conclusie is dat zijn gemoedstoestand identiek is aan die van de ergste romantici. Niet door overdreven sentimentaliteit, maar omdat alle gezond gevoelsleven hem vreemd is.

Dit beeld der wankelmoedigheid, of liever, der lusteloosheid is het werkelijk het beeld der jonge generatie, die in zooveel andere figuren blijk geeft van levenslust en energie? Ik geloof het niet. Het boek van den heer Soupault is trouwens niet algemeen genoeg om het beeld eener generatie te zijn.

Het is alweer - ofschoon in een anderen vorm - een particulier geval. In

[p. 559]

dit werk - dat men bezwaarlijk een roman kan noemen - is er een streven naar een soort modernisme dat zich gedeeltelijk in de gevoelens, en vooral in den vorm openbaart. Dit hindert niet zoolang de schrijver de badineerenden toon behoudt en wanneer het uiterst individueele gewaarwordingen geldt. Het paradoxe verdraagt een paradoxaal gewaad. Maar is het niet typisch te constateeren dat, wanneer de schrijver tot meer normale toestanden terugkeert, dit is wanneer de zeer bijzondere held uit En Joue in aanraking komt met gewone menschen, de toon dadelijk verandert en de psychologische analyse veel sterker wordt. Wanneer bijvoorbeeld Lucien voor Maud iets gevoelt wat hij ten slotte toch ook met het banale woord ‘liefde’ moet aanduiden, komt de vloed van origineele en moedwillige overwegingen tot bedaren en wint de stijl van den auteur aan kracht en eenvoud, naarmate het gevoel algemeener en eenvoudiger wordt.

Het laatste gedeelte van het boek is dan ook het sterkste. Het eerste: Lucien's bedrijvigheid als schrijver, en het tweede: zijne ziekte en genezing, hebben daarmede zelfs als inleiding niet veel te maken. Ik ben het dan ook niet eens met hen die En Joue een vooruitgang noemen in het werk van dezen jongen, talentvollen, maar moedwilligen auteur.

Jean Barreyre, Le Navire aveugle. Paris, Société des Editions Fást.

Dit is een avonturenroman, en dit genre, dat eenige jaren geleden erg in de mode was, lijkt thans ook alweer verouderd. Maar dit kan de schrijver niet helpen, en men moet bewondering hebben voor den jongen man die, voor zijn eerste werk, een onderwerp kiest, dat door de modezucht werd veroordeeld. De eerste eisch dien men aan een dergelijk boek stelt is de waarschijnlijkheid. Dit wil niet zeggen dat eene nuchtere ontleding van alle daarin vermelde gebeurtenissen de reëele mogelijkheid derzelve moet bewijzen. Het is hier alleen om eene suggestie te doen en het eenige wat belang heeft is de vraag of de schrijver machtig genoeg is om ons in het net zijner fantasie gevangen te houden.

Ik meen dat de heer J. Barreyre niet geheel aan dien eisch heeft voldaan. Zijn boek is nochtans zeer verdienstelijk en bekwam terecht den door ‘Les amis des Lettres françaises’ uitgeschreven prijs. Men kan beweren dat het gekozen onderwerp de taak van den auteur bijzonder lastig maakte. Maar dit doet weinig ter zake want de beste avonturenromans zijn meestal deze waarvan het gegeven tegen geen nuchtere analyse bestand is. Men denke slechts aan de buitengewone avonturen van Arthur Gordon Pymm van E. Poe.

Le Navireaveugle is het relaas van de reis van het zeilschip Sea-Shine, waarvan de bemanning door eene vreemde ziekte wordt geteisterd. Een voor een worden al de leden der bemanning blind. De kapitein tracht, ofschoon hij weet dat ook hij door de geheimzinnige kwaal zal worden overvallen, het hem toevertrouwde schip van den ondergang te redden. Het gelukt hem de tucht te handhaven onder de blinde bemanning en wanneer hijzelf het gezicht heeft verloren, weet hij toch in het gemoed dier ongelukkigen een hoop te doen heerschen, die vaak verkwijnt, maar telkens weer herleeft. En dan komen de groote verzoekingen.

Er is een lid der bemanning die den tragischen toestand exploiteert. Het is

[p. 560]

de kok, die om zijn hatelijk karakter en afschuwelijk uitzicht steeds door iedereen werd misprezen. Hij wil zich thans over die minachting wreken en beweert op zekeren dag dat hij genezen is en weer ziet. Hij is nu de meester van het schip en beveelt. Maar lang kan hij die rol niet spelen en wanneer hij op het punt staat ontmaskerd te worden, vindt hij eene laatste leugen uit, die eene uiterste marteling zal zijn. Hij beweert land te zien en vaart in een roeibootje de langbegeerde kust tegemoet, terwijl zijne blinde makkers op het onbestuurde schip achterblijven. De kok weet dat hij den dood tegemoet gaat, maar zijn haat voedt zich met de gedachte dat de anderen hem gelukkig wanen. En het ontredderde schip zet zijn doellooze tocht voort. Eens ontmoet een ander schip, Etoile Bleue, den dolenden Sea-Shine, die alle signalen onbeantwoord laat. De kapitein van de Etoile Bleue komt aan boord en constateert de ramp: de gansche bemanning van de Sea-Shine blind geworden. Is die ziekte dus aanstekelijk? De kapitein van het eerste schip belooft dadelijk terug te keeren. Maar als hij weer aan boord van zijn schip is, vraagt hij zich af: mag ik ook mijne bemanning blootstellen aan die vreeselijke kwaal? En hij heeft een heele liter rum noodig om die vraag ontkennend te beantwoorden. Hij keert niet naar de Sea-Shine terug. Ondertusschen is op het blinde schip de vreugde losgebroken. De bemanning danst en juicht....

Maar het onafwendbaar einde nadert. Nog eenmaal gaat het noodlot aan het dolende schip voorbij. Aan boord van een grooten steamer zien de passagiers een ontredderd schip drijven, en eene jonge vrouw smeekt den kapitein een boot uit te zetten om te zien of zich nog menschen op het wrak bevinden. Maar de echtgenoot der gevoelige dame beweert dat het niet noodig is den kapitein daarom lastig te vallen en het tragische wrak verdwijnt aan den horizon.

Het is voornamelijk deze laatste episode, hoe kort ook, die de betoovering verbreekt. Wij zijn ineens buiten de atmosfeer. En het is juist de meest realistische scene uit het boek die aan het verhaal zijn waarschijnlijkheid ontneemt. Toch is Le Navire aveugle een interessant, goed geschreven boek. Niet vaak is het een jong auteur gegeven met een dergelijk boek te debuteeren.

P.J. Jouve, Paulina 1880. Paris, Editions de la Nouvelle Revue française.

Laat ik vooreerst zeggen dat ik den titel van dezen roman niet begrijp. Naar mijne meening heeft de auteur zich een paar honderd jaar vergist. Ik beweer niet dat de geschiedenis die de heer Jouve verhaalt, zich niet in de negentiende eeuw heeft kunnen afspelen. Alles is mogelijk en zelfs dat. Maar ik meen dat die geschiedenis een karakteristiek geval is uit den Renaissance-tijd. Stendhal zou haar zeker niet in de negentiende eeuw hebben gesituëerd.

Paulina Pandolfini, gesproten uit eene oude milaneesche familie, is een hartstochtelijk meisje, over wier deugd en goede faam door haar vader en broeders met jaloersche strengheid wordt gewaakt. Zij is een mystieke natuur, een haard van vurige liefde tot God. Maar zij wordt getroffen door den bliksemslag eener aardsche liefde, die haar geest en zinnen verteert. Het voorwerp van dezen hartstocht is Michele Cantarini, die haar liefde even hartstochtelijk beantwoordt. Hij is twintig jaar ouder en gehuwd met eene onbeduidende en ziekelijke vrouw. Paulina weet hare bewakers te verschalken en ontvangt Michele in haar slaap-

[p. 561]

vertrek. Van dien dag af begint voor haar een dubbel bestaan, verdeelt tusschen haar aardschen hartstocht dien zij vergoddelijkt en haar hemelsche liefde, die meer en meer op eene zinnelijke overgave gelijkt. Dit dualisme, dat moedwillig alle grenzen verplaatst lijkt wel een beetje simplistisch. Hoe het zij, het is haar verder lot. En dan breekt een hevige strijd in haar uit.

Zij weet zich schuldig, smeekt om vergiffenis en weet dat zij weer onder de verzoeking zal bezwijken. Tevergeefs smeekt haar minnaar haar om samen te vluchten. Zij weerstaat: haar schuld is reeds al te groot. Dit schuldgevoel wordt nog versterkt door den dood van haar vader en van de vrouw van Michele, waarvan haar geweten haar beschuldigt. Toch schijnt de goddelijke liefde het te zullen winnen van de aardsche. Nu Michele vrij is, vraagt hij haar ten huwelijk. Paulina weigert: zij wil boeten. Michele laat haar aan haar lot over en gaat een ander huwelijk aan. Paulina gaat in een klooster.

Zij leeft daar onder den naam van zuster Blandine en is van allen de strengste voor zichzelve: zij kastijdt als geen andere haar zondig vleesch. De overste tracht tevergeefs die mystieke, onredelijke woede te bedaren. Paulina wil met geweld den hemel bestormen en zich verliezen in de goddelijke liefde, als in een roes die alles doet vergeten. Haar hoogmoed kan zich niet schikken naar eene meer menschelijke discipline en de overste ziet zich verplicht de jonge, van hartstocht verteerde extrémiste terug in de wereld te zenden.

En zij herbegint een leven van boete en vrijwillige armoede. Het is echter voldoende dat Michele even verschijnt om al hare goede voornemens te zien verkwijnen. Andermaal ondergaat zij een orkaan van woeste lust. ‘C'est Vén toute entière à sa proie attachée....’ Zij weet zich bezeten en snakt naar de bevrijding. Maar beschikte zij ooit over zichzelve? In haar wanhoop volvoert zij de eenige daad die haar nog bevrijden kan: zij doodt haar minnaar. Daarna poogt zij zelfmoord te plegen, maar slaagt daarin niet. Zij wordt veroordeeld tot eene gevangenisstraf van twintig jaar.

Als zijn haar straftijd heeft uitgedaan, gaat zij haar verder leven slijten op eene hoeve, waar zij den zwaarsten en meest vernederenden arbeid verricht. Zoo vindt zij eindelijk de vrede des harten en de rust....

Deze geschiedenis is in wezen misschien niet zoo romantisch als zij lijkt, maar zooals ik zei, ik begrijp niet waarom de auteur haar in het jaar 1880 doet spelen. Dit lijkt me nu juist geen bijzonder geschikte tijd voor dergelijke voorvallen. Uit psychologisch oogpunt heb ik vele bezwaren tegen dezen roman en vooral tegen de verwarring tusschen mystiek en hysterie. Het is eene kwestie van juiste bepalingen. Wat men mystiek noemt is in wezen iets heel anders dan eene nerveuze exaltatie. Maar hier zijn wij op het voor den literairen criticus zeer gevaarlijke terrein der wetenschap en der theologie.

De grootste hoedanigheid van den auteur van Paulina 1880 is zijn vermogen om iets te dramatiseeren zonder iets aan den verhaaltoon te moeten veranderen. Dit is tegenwoordig vrij zeldzaam. Daartegenover heeft de auteur een gebrek dat typisch modern is: de moedwillige concisie van den volzin. Vele jonge auteurs, die zoo hardnekkig alle woordkunst bestrijden, schijnen niet te begrijpen dat een korte zin nog altijd de lang is, wanneer hij niets zegt.

J. VAN NYLEN.