Logo DBNL
Grimbergse oorlog (1852-1854)

Grimbergse oorlog

(1852-1854)–Anoniem Grimbergse oorlog–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Aenteekeningen.

Eerste deel.

 

V. 1. In de Trophées du Brabant (Anvers, chez Ch. Segher, 1638), deelt de schryver dezes werks, C. Butkens, eenige uittreksels mede van het ridderdicht over den krijg tegen de heeren van Grimbergen; daer deze uit een ander handschrift dan 't geen dat wy bezitten overgenomen zijn, zullen wy ze, ter plaetse waer ze behooren, aengeven:

 
God die here es alre heren,
 
Die ons menschen wilde eren, enz.

 

V. 12. Ter Daemstede; ongetwijfeld slecht afgeschreven; de lezing van het Brusselsch HS. t'elker stede is alleen goed. (J.H.B.)

 

V. 15. Suffen, meest als werkwoord gebruikt, hier als zelfstandig naemwoord, in den zin van fabelen, verdichtsels. De oude schryvers gebruikten meestal het woord truffen, van het middeleeuwsch latijn truffa, dat bedrog beteekent: fraus, nequitia, jocus.

 

V. 21. Het fragment van Butkens heeft:

 
Vraye jeste, die waerheyt was,
 
Van den hertoge, sijt seker das,
 
Die Godevaert metten Barde hiet:
 
Dierste hertoge, ken liege u niet,
 
Die in Brabant oit regneerde.
 
Na dat my die cronike leerde,
 
Soe hieten sine vorders graven
 
Van Lovene; maer verhaven
 
Wert dese hertoghe in Brabant
 
Van den keyser, sy u becant,
 
Dien selve maickte hertoge
 
Bi den rade der Heren hoge,
 
Die bi den keyser waren dagelijc;
 
Ende dien lief hadde sekerlijc,
 
Overmits ziere doeght wille,
 
Die in hem was lude en stille.
 
Selve die keyser minde mede,
 
Dat toende hy hem tot menigh stede,
 
Gelijc ghy hoeren selt hier nae
 
In 't oirloge, als ic verstae,
 
Dat tusschen den hertoge Godevaerde
 
Was, ende oick den heeren weerde
 
Van Grimberghen, die sekerlike
 
Mechtigh waeren ende rike
 
Van groten lande in dien tyde,
 
Dat omtrent hem wide ende zide
 
Met schonen beempden was gelegen,
 
Sy hadden menegen koenen degen,
 
Die Grimbergen hoirden toe,
 
Dair sy den hertoge doe
 
Met oirloghden, hoe ick u sal
 
Seggen, om dat hy woude van al
 
Grimbergen overheer wesen,
 
Gelijc ghy hier hebt hoeren lesen, enz.

 

V. 27. Vorders, voorders, voorouders; Lat. majores, parentes. Ags. furthron.

 

V. 28. Verhaven, verheven. Door Jan Boendale in de Brabantsche Yeesten meest altijd gebruikt in stede van verheven. Zie Christina, bl. 244.

 

V. 31. Die selven maecte hertoge, enz. De variant heeft de goede lezing, even als het fragment hier boven aengehaeld; het moet zijn: Diene selve maecte hertoge, enz.

 

V. 70-80. Dier was... Een deel graven in Brabant. Deze lezing vereischt v. 78 hertoghen, in plur. Vglk. overigens v. 27 en 66. (J.H.B.)

 

V. 99. Romeynen, lees hier en v. 114 Trojanen, met de variant. (J.H.B.)

 

V. 117. Uit het volgende blijkt dat hier maer van eenen heer en hertog gesproken wordt; de zin dus, zoo wel als het rijm, wil hebben:

 
Van Hectors geslachte eenen here. (J.H.B.)

 

V. 123. Bedorven plaets, die naer de varianten zou kunnen verbeterd worden: Int lant dat Antwerpen es gheheten. (J.H.B.)

 

V. 158. Maer dese bewaudedet alsoe, in het Br. HS. staet verwandelet, goed, dat is veranderde het. Bewoudede het zoude zijn beheerschte, bestuerde het alsoe; zonder zin hier. (J.H.B.) - In het Hd. bewalten, Ags. wield. G. valda.

 

V. 160. Diet, held; coene diet, stoute held. Verder lezen wy v. 5351: Ende Huge Capet, dat bose diet. d.i. die booze vorst. Zie IIe D.v. 3766.

 

V. 166. Man, oude pluraelvorm, leenmannen. (J.H.B.)

 

V. 198. Gereit, gereet, gereedelijk, zonder tegensprake, hindernis.

 

V. 241. Maiseniede, huisdienaers, persoonen tot de hofhouding behoorende. Van het Midd. Lat. mansionada.

 

V. 245. Saltknechten, waerschijnelijk stalknechten te lezen; Salt echter zoude in stede van solde kunnen geplaetst zijn, en dan mogt saltknechten soudeniers beteekenen. (J.H.B.)

 

V. 246. Ende voer weg met stouten geselscape; beter zonder weg: Ende voer met stouten geselscape. (J.H.B.)

 

V. 248. Louwen; de stad Laon, in 't lat. Laudunum.

 

V. 257. Laegde, legde lagen; lachde, in de var. is slechts verschil van spelling. (J.H.B.)

 

V. 290. In sijn behout, l. in haer behout; en in de var. Der rvouwen bleef, alsict vynde. (J.H.B.)

 

V. 321. Rike heeft geen' zin; l. met de var. sekerlike. (J.H.B).

 

V. 376. Vigant, wigant, stryder, van wijch, strijd. Hier in den zin van vorst, held.

 

V. 396. Ende sijn ere sere beruude; lees naer de var. vernuude. (J.B.H.)

 

V. 418. Het fragment van Butkens heeft:

 
Doen hy, alsoe ic u bediede,
 
Hertoge in Lothrike worden was,
 
Screef men tien tyden, alsoe ic las,
 
Elf hondert ende dertigh mede.
 
Nu hoirt voirt dan de waerhede, enz.

 

V. 444. Tien, tygen, tiden, trekken. Hd. Ziehen. Zie v. 5303. II D.v. 5223.

 

V. 453. Wes, by Kiliaen, quid, quod. Zie v. 1089, 2082, 3125.

 

V. 464. De variant is beter: Doen sy die bootscap hadden verstaen. (J.H.B.)

 

V. 505. Het fragment van Butkens heeft:

 
Te Grimbergen was daer een stout
 
Here, hiet mijn heer Arnout.
 
Mechtigh was hy ende rike
 
Van goede, van lande sekerlike, enz.

 

V. 518. Dit vers zoude men op de volgende wijze kunnen aenvullen:

 
Ende hem volgde met menighen Francois. (J.H.B.)

 

V. 532. Baelgie, rechtsgebied.

 

V. 542. Het fragment van Butkens heeft:

 
Twee sonen hadde dese ridder vry,
 
Die vrome waren ende stout;
 
Deen hiet heer Wouter Berthout,
 
Dander Geeraert Drakenbaert,
 
Na sinen onder vader waert, enz.

 

V. 545. Geeraert Drakenvaert, overal elders heet hy Drakenbaert, dat wel de echte naem zal wezen.

 

V. 630. Houde, hulde, trouw.

 

V. 634. En conste u niet wel berichten; En of In conste, d.i. Ic en conste. Voor dit vers moet een dubbel punctum staen. (J.H.B.)

 

V. 644. Spoerveder in 't Br. HS. spooreleder. Dat ic niet gave een spooreleder Omme hem; in den zin van weinig achten niet ontzien. Geen veder is gemeen, en spoer, spoor kan voor sperwer staen, in tegenstelling van den edelen valk; maer spoorleder is niet minder ridderlijk. (J.H.B.)

 

V. 668. Boude, onversaegd, stout, lat. audax.

 

V. 749. Mijn here Willem, die borchgrave, goed; de variant is bedorven. (J.H.B.)

 

V. 780. Het Br. HS. heeft: Nu weder doe: Myne hulde van u en cant niet. Zonder twijfel te lezen: Mi weder doe: Hine hilde van uwen cant niet. (J.H.B.)

 

V. 801. Ende sijn eere verwaerde daer; beter Hoe hi of Dat hi sijn eere, enz. (J.H.B.)

 

V. 809. Lees: Dien men of ten minste Diemen in een woord. (J.H.B.)

 

V. 816. Sonder stop, zonder uitstel, seffens. Stoppen beduidt den loop of vloed van eenig ding stremmen en afbreken: Stop het touw en laet het niet meer uitloopen. Zie Weiland. Mogelijk is hier sonder scop, zonder spot, te lezen als v. 3214.

 

V. 877. Lees: Van hem, diere waren commen toe. (J.H.B.)

 

V. 883. Porren, vertrekken.

 

V. 887. Danen, van daer; wanen, van waer.

 

V. 901. Lees: Waren in een scone sale. (J.H.B.)

 

V. 909. Lees: Die keiser was sire comst blide. Het Br. HS. heeft: Die keysere stont op met gheminde; lees gheninde, d.i. genende, en in 't voorgaende vers ghesinde. (J.H.B.)

 

V. 948. Sonder sy, zonder twijfel. Zie Huydecoper op Melis Stoke, D. II, bl. 342. In 't fransch sans si. (J.H.B.)

 

V. 968. Sonder hale, geheimhouding; ook hele van 't werkw. helen onvolm. verl. tijd hal. Somtijds in den zin van verduiken, als in Der Vrouwen heimelijkheid v. 948: Dat ic altoes dus nauwe hal, dat ik altoos zoo nauw verdook, of verdoken hield.

 

V. 1050. Ter stout, welligt misschreven: Here stout? (J.H.B.)

 

V. 1167. Garsoene, knapen, schildknapen. Van het keltische gur, gwr of het ouddietsche wer, een man.

 

V. 1182. Doer, door, wordt in vele nederduitsche schriften gebruikt in de beteekenis van om, voor.

 

V. 1219. Wes si, zoo veel als wat het zy.

 

V. 1223. Die hem, lees Dien hi; echter blijft er een anacoluthon. In de variant zal men verbeteren: Het hadde ontboden die hertoghe, enz. waer de gissing: (l. dien) verkeerd ingeschoven is. (J.H.B.)

 

V. 1227. Oit ende ie beteekent immer, altijd; by het ontkennend partikel ne gevoegd, hebben wy de meer gebruikte woorden: nooit, nie.

 

V. 1257. Schijnt ontsteld te zijn; was het eens: na ende voere? dat is van voren tot achter, alles. (J.H.B.)

 

V. 1268. Becronen, klagen; by Kiliaen bekronen, bekreunen, conqueri. Zie v. 5457.

 

V. 1290. Eyntelike, in het Br. HS. Enteliken, in den zin van met geweld, geweldelike. Dit woord staet waerschijnlijk in verband met het Angs. Ent pl. Entas, dat reus beteekent. Alfred vertaeld Hercules gigas door Ercol se ent; de dichters gebruiken dit woord geern, wanneer zy van oude gebouwen en werken spreken: Enta geveorc, eald enta geveorc, Entisch helm komen in den Beowulf voor. In het nederduitsch werd het ook gebruikt, als blijkt door de glossen van Lipsius waer entisc vertaeld wordt avitus, wat uit de tyden der reuzen afstamt, en door de gedichten der middeleeuwen, waer het meermaels in voorkomt, als in den Minneloep, den Leekenspiegel en elders. In den Leekenspiegel staet eyselijc, eynselike, dat de hoogduitsche

vorm schijnt te zijn, als enzerisch, in stede van enterisch, enz. Ziemann in het Middelhoogduitsch Woordenboek geeft de volgende woorden aen, die hiermede schynen in betrekking te staen: Enzenberc, reuzenberg; Antwerc, belegeringstuig, blyde. Zie Grimm, Mythologie. 301.

 

V. 1293. Slachten, lees slechten. (J.H.B.)

 

V. 1295. Werren, lees naer de var. berren, verbranden. (J.H.B.)

 

V. 1322. Wie, l.wi, wy. - Lees met de var. der scaden. (J.H.B.)

 

V. 1450. Sem mijn ere! hy mijn ere! uitroeping.

 

V. 1456-1460. Bedorven plaets, gemakkelijk te herstellen:

 
Mer mi dinct, ghi vrienden mijn,
 
Dat ghi moghet merken iet, (of wilt immer niet)
 
Dat ic en wille, wats gesciet, (of ic wille houden iet)
 
Van den hertoghe houden mijn goet, (of hertoghe mijn goet,)
 
Dar (of Dat) ic 't verweeren mach, sijt 's vroet. (J.H.B.)

 

V. 1596. Sende, onvolm. verl. tijd van senden; dit werkwoord behoorde oudtijds tot de zwakke vervoeging. Zie ook v. 565. 2751.

 

V. 1696. Vrome, bate, nut, voordeel.

 

V. 1792. Ghematen, bedwingen, matigen. By Kil. moderare, temperare, cohibere. Zie IIe D.v. 5266. 5467. 5563.

 

V. 1816. Voer is te veel. Ende van coninc Karels tide. (J.H.B.)

 

V. 1819. Werdit bedocht, werd dit bedocht. Bedenken, overleggen. (J.H.B.)

 

V. 1842. Een criger; beter welligt de variant: Crigel genouch daer hi hem toe set. Crigel, Krygel, bij Kiliaen Pertinax, obstinatus, praefractus, durae cervicis. (J.H.B.)

 

V. 1856. Scoude, scholde, van 't werkwoord schelden.

 

V. 1874. Begaden; hier in den zin van bespotten. By Kiliaen is begaden, decorare, ornare, colere, enz., als in IIe D.v. 5235, en leelick begaeden, dedecorare, deturpare.

 

V. 2020. Tellende peert, telganger. Zie Kiliaen ad. v. Telle, telde, tellener, hackeneye. Hd. zelter. L. tolutarius.

 

V. 2045 der Br. HS. Intetelyke, te lezen Intelyke, entelyke; naer

de letter: eindelijk; fr. enfin, à la fin. (J.H.B.) - Zie hooger v. 1290.

 

V. 2091. Neni moeten's hebben danck. Ontkenning met nadruk. Zie v. 2210 der varianten, waer het de beteekenis van niemand schijnt te hebben; vergel. ook v. 2212 des tekts en 2227 der varianten, en IIe D.v. 5106.

 

V. 2093. Poert, stad. Zie ook v. 2271. 2669.

 

V. 2127. U sal. Hier is waerschijnelijk het woord recht of eisch uitgevallen: U recht sal. (J.H.B.)

 

V. 2199. Want oir vorders, d.i. want haer voorouders. (J.H.B.)

 

V. 2279. Slupelinghe, op eene behendige en ongemerkte wyze. Zie by Kil. het werkw. sluypen.

 

V. 2281. Vermet, stoute aenslag. By Kil. vermete, arrogantia. Verder v. 3200 staet vermede.

 

V. 2302. Bevesten, bewesten, versterken, bewaren. Zie v. 1957. 2314. 2979.

 

V. 2404. Hatie, haet. Zie IIe D.v. 5193.

 

V. 2407. Ocsuine; in de varianten: menighen nauwen raet. By Kiliaen: Ocksuyne, occasio, ansa, causa.

 

V. 2436. Slee, wilde pruim; hier in den zin van eene kleinigheid; Hd. Schlehe, prunum silvestre.

 

V. 2446. Ende dat hi hem waert dat bedochte; duistere en gewrongene uitdrukking; mogelijk moet het zijn:

 
Ende dat hi hem, waert dat hem dochte,
 
't Quaetste dade dat hi mochte. (J.H.B.)

 

V. 2454. Baetselere, in 't fr. bachelier, schildknaep. Zie Kil. ad v. Baeckelaris en Ducange ad v. Baccalarii.

 

V. 2473. Dit ontbrekende vers zoude kunnen aengevuld worden door het volgende:

 
Die coenelike quamen ghevaren. (J.H.B.)

 

V. 2517. Lede, voorbytrokke, heenginge; van 't werkw. lyden, leed, geleden, gaen.

 

V. 2517. Mate, mate lieden, geringe, gemeene lieden. (J.H.B.)

 

V. 2528. Het is onzeker of het Br. HS. belaken of betaken voor betakelen?) heeft. Was 't vroeger beraken? (J.H.B.)

 

V. 2552. Pongijs, strijd, gevecht; van 't lat. pugna. Zie v. 2733.

 

V. 2562. Mere, mare, maer, tyding. Zie v. 2632.

 

V. 2576. Van hem lude van Grimbergen, ontsteld vers; mogelijk (mits het enkelvoud als formul te verschoonen):

 
‘Vaettene (vangt hem)!’ die lude (liede) van Grimberghen. (J.H.B.)

 

V. 2589. Nijtspel, ook spel, gevecht, strijd. Zie v. 3277. 3577. 4925.

 

V. 2595. Van der side, welligt voor Banderside, zamentrekking van bi of be ander side, van de andere zijde. Zoo nog v. 2770, enz. (J.H.B.)

 

V. 2620. Gescoffiert, verslagen, verwonnen, van 't lat. conficere, dooden. Zie v. 3870.

 

V. 2809. Hobosch, Hoogebosch, wijk behoorende onder de gemeente Merchten. Zie v. 5090, 5233.

 

V. 2860. Op hoor, voor op hoer, op eigen kosten, alleen? Zie Leven van Jhesus, cap. 16. - V. 2862 moet achter hem een comma staen. (J.H.B.)

 

V. 2874. Het fragment van Butkens heeft:

 
Binnen desen selven orloge
 
Quam een siekte ane den hertoge,
 
Daer hy af sterf, en wert met haven
 
Te Hafflingen eerlich begraven,
 
Met rouwen en met mesbaer;
 
Noch hedendaeghs vint men daer
 
Sijn graf. Hy achter liet
 
Eenen sone die Godevaert hiet, enz.

 

V. 2876. Have, eigenlijk goed, bezitting, schijnt hier in den zin van pracht, kost, gebruikt te zijn.

 

V. 2994. Het fragment van Butkens heeft:

 
Alse dit in onpeyse gestaen
 
Lange hadde, soo wert bestaen
 
Met sieckheden ende beswaert
 
Die andere hertoge Godevaert.
 
Onlange lach hy, hine sterf;
 
Sine sile geve God haer beerf.
 
In Brabant en was hy maer
 
Hertoge ontrent vier jaer.
 
Te Lovene in Sinte Piterskerke
 
Groef men met dieren gewerke.
 
Dese Godevaert liet een kint,
 
Jonck van dagen, ken lieghe u twint,
 
Dat in de wiege lach onverjaert,
 
Ende hiet die derde Godevaert, enz.

 

V. 3021 der varianten: Waren stout; waren is te veel. (J.H.B.)

 

V. 3027. Momborie, voogdy; van het middeleeuwsch lat. Mundeburdium, dat van het ouddietsche mund gevormd was. Mund beteekent hand, overdrachtelijk macht, en komt nog in de beteekenis van voogdy voor in de brugsche wetten der XIVe eeuw, door den heer Van de Putte in 1839 uitgegeven.

 

V. 3105. Ghereet te Nettelaer weert; waerschijnelijk misschreven voor: Henen, te Nettelaer weert. (J.H.B.)

 

V. 3108. Rosside, ros, ors, paerd. Middeleeuwsch latijn roncinus, oudfr. roucin, rouce, roncin.

 

V. 3113. Ende lieten die orssen henen trompen, bedorven. misschien klompen te schrijven: klomp, fr. sabot. (J.H.B.)

 

V. 3120. Daer si in souden rusten daghen; duister. Wil hij: daghen lang? of rusten tien (te dien) daghen? (J.H.B.)

 

V. 3129. Verhameiden, door hameiden versterken, met hameiden voorzien; hameide, slagboom, sluitboom; by Kiliaen: Lignum transversum quod ostiis opponitur in postem utrinque immissum.

 

V. 3130. Wiket, winket, kleine deur in groote poorten; fr. guichet (oudfr. huis, deur); Eng. Wicket. (J.H.B.)

 

V. 3158. Halsberge, eene maillen rusting die hals en borst bedekte, in 't lat. Lorica; fr. hauberge, haubergeon.

 

V. 3165. Tergien, targien, groote schilden.

 

V. 3180. Sonder vieren, zonder uitstel.

 

V. 3188. Stralen, schichten, pylen.

 

V. 3204. Quareel, by Kiliaen: Pilum catapultarium, jaculum quod catapulta emittitur.

 

V. 3209. Elc pijnden om winnen, d.i. pijnde hem. (J.H.B.)

 

V. 3211. Degen, held, kryger. Ysl. thegn. Angs. thegen, thaegen, oudhd. thegan.

 

V. 3220. Glavien, speer, spies, oorspronklijk echter uit gladius, zwaerd.

 

V. 3273. Brande, zwaerden.

 

V. 3294. Asselgieren, bestormen, fr. assaillir.

 

V. 3299. Storen, vernielen, verwoesten; verder v. 3926 staet verkeerd scoren in den zelfden zin. (J.H.B.)

 

V. 3303. Ende 't lantscap met; beter Die 't lantscap met. (J.H.B.)

 

V. 3327 der varianten. Haerenbinnen, voor 't gewoonelijkere hierenbinnen. (J.H.B.)

 

V. 3339. Loeden, imperf. van laden, thans: laedden.

 

V. 3363. Verspijt, waerschijnelijk respijt, uitstel, van het fr. respit, répit. (J.H.B.)

 

V. 3383. Neyen, hinniken, grinniken, wrenzen, brieschen. Hd. wiehern.

 

V. 3412. Horte, hurte, stootend vooruit ryden.

 

V. 3418. Vaesche, een dwarsbalk in het schild. By Kiliaen Veesche, veesse, vesche, fasciae.

 

V. 3422. Pinceel, pingoen, pinnonceel, ponjoen, in 't fr. pennon. - De ponjoenen waren boven aen de lansen of glaviën vast. De Pennon behoorde tot de Edelen, die Bacheliers genoemd werden; de Banniere tot de ridders die daervan den naem droegen van Bannerets, banrotsen. Zie Huydecoper op Melis Stoke 3e D. bl. 322. Zie ook v. 4677. IIe D.v. 2115.

 

V. 3447. Keper, twee platte banden in de form van eenen winkelhaek of half openen passer, in 't fr. chevron. Zie ook v. 3426.

 

V. 3466. Ghereide, zadel. Zie v. 4550.

 

V. 3483. Hoede, hode, hoot, hoofd. Zie v. 3555, 3593 en 4514.

 

V. 3487. Tornekeel, tornikel, tunikel, van het latijnsche tunicula, tunica, d.i. sagum militare, cotte d'armes, een wapenrok of kolder. In 't oudfr. ook tournicle, tunicle.

 

V. 3490. Cri, kry, wapenkreet, veldgeschrei. Fr. cri. Zie ook v. 3583.

 

V. 3503. Sterte, stertte, stortte. Zie IIe D.v. 2169.

 

V. 3521. Abelic, geschikt; lat. habilis, eng. able.

 

V. 3537. Doot werp hine den selven uit, lees: Beide door vleesch ende huyt; Doot werp hine den sadele uit. (J.H.B.)

 

V. 3546. Tas, in den tas, in den hoop, in het wilde.

 

V. 3551. Van aver t' avere geboren was; Hugo de Groot gebruikt van aver tot aver in den zin van ouderen tot ouderen. Zie Weilands Woordenboek, voce aver.

 

V. 3554. Sinopre, sinople, sinopel, in de wapenkunde groen; van de stad Sinope genaemd.

 

V. 3556. Gecasseleert, gecasteleert, als de tinne of trans van een gebouw met kanteelen voorzien; in 't fr. bretessé, eng. embattled. Zie IIe D.v. 4705, 4760, 4931.

 

V. 3558. Samite, fluweel, sammet, sameet, samijt; hd. samit.

 

V. 3569. Gemonteerd weder, weder te paerd gestegen. Zie v. 3700.

 

V. 3633. Tale, zamengetrokken van te dale, neder. (J.H.B.)

 

V. 3651. Crune, belet het woord nemmermeer daervoor cume te lezen? ik meen het niet. (J.H.B.)

 

V. 3658. Van ere wapenen, van eener, eender, eenerlei wapenen.

 

V. 3662, der varianten: Oock allen met de confanoenen; lees: Oock metallen den confanoene. (J.H.B.) - Hier in den zin van ponjoen; eigenlijk krijgsvane, van het Od. Gond, krijg en fane, vaen, vane. Zie IIe D.v. 1800, 4176.

 

V. 3687. Lac, lui, loom.

 

V. 3716. Ruten, van rute, thans ruit, scheefhoekig vierkant, in 't fr. losange. (J.H.B.)

 

V. 3717. Palestene, lambel. Zie Bilderdijks Geslachtlijst v. Barensteel. Lambel. IIe D.v. 3888, 4486, 4844.

 

V. 3734. Scoe, scheede, scheê.

 

V. 3743. Tiere stont, zamengetrokken van te diere stont.

 

V. 3751 der varianten. Liepen loop, lees: lieten loopen. (J.H.B.)

 

V. 3768. Verladen, overladen, gedrukt, gedrongen. Zie IIe D.v. 5022.

 

V. 3785. Erselden, aerselden, deinsden, weken achter uit. By Kiliaen: Aerselen, aerselinghen, erselen, retrogredi, retrocedi, tergiversari.

 

V. 3801. Vercoeverden, herstelden zich, van coever, dat kracht beteekent. By Ziemann, erkoveren, erkoberen, capere, recuperare. Zie V. 3818.

 

V. 3807. Die van Grimbergen, enz. De tekst is hier door eenen (brabantschen?) afschryver bedorven; want vs. 3818 en volg. blijkt dat de Grimbergers de overhand hadden en het slagveld behielden. De variant komt met de rest van het verhael beter overeen. (J.H.B.)

 

V. 3808. Scoffelture, strijd, nederlage, fr. deconfiture. Zie hooger V. 2620.

 

V. 3850. Tellen, vertellen, verhalen.

 

V. 3872 der varianten: Ghesteckers hals; lees Ghestrectes hals. (J.H.B.)

 

V. 3914. Te broken, gebroken, afgebroken.

 

V. 4031 der varianten: Ende neven hem quam op een baere, lees open- of oppenbare. Ware het eene koe, zou men blare mogen gissen. (J.H.B.)

 

V. 4127 plaets een comma na vader. (J.H.B.)

 

V. 4168. Haer waertsman; het Br. Hs. heeft, als bij een' eigen naem, heer Waertsman. Dit woord is zamengesteld uit man en waerde, fr. warde, garde, van waren, waerden, lat. observare, enz. Vglk. ruwaert. - Ibid. variant: Die de heere, lees Die't heer, of de heeren. (J.H.B.)

 

V. 4214. Basine, bosine, busine, bazuine.

 

V. 4260. Scoetmael, schutmael. By Kil. Jactus teli, jactus sagittae, jaculi emissi spatium. IIe D.v. 1715. Zie ook Roepmael, IIe D.v. 4665.

 

V. 4266. Bokele, bocle, knop te midden des schilds.

 

V. 4277. Oert, oort, de spits zyner spere.

 

V. 4279. Gelachte, hd. Lachter, Klafter, eene vadem, vaem. Zie Klofter in Bilderdijks Geslachtlijst, en het Glossarium des eersten deels myner Oudvlaemsche Gedichten, waer het verkeerdelijk van Laffe is afgeleid.

 

V. 4291. Gedalsch, gerucht.

 

V. 4317. Corie, curie, stamt van 't lat. corium, in 't fr. cuir, cuirasse; by Kiliaen: Kuris, kurisse, en beteekent een lederen kolder of kleed. Zie v. 4491.

 

V. 4319. 't Spere hi trac hem ter stede; volg de variant: 't Sperre hertrack hy tier stede. (J.H.B.)

 

V. 4336. Gout, gold, van 't werkw. gelden.

 

V. 4345. Varende, groot ende snel; lees met de variant Welvarende, groot enz. (J.H.B.)

 

V. 4348. Sautoren, van 't fr. sautoir, schuinsch kruis in een wapenschild.

 

V. 4438. Verduselt, verduizeld, duizelig.

 

V. 4471. Die brachte geleit ende conroot, lees 't derde conroot. Conroot, bende. (J.H.B.)

 

V. 4479. Doven, waerschynelijk donen, by Kil. tonare, sonare, resonare. Zie IIe D.v. 4970.

 

V. 4499. Verstoven, l. verscoven, hier in den zin van duizelig, bedwelmd, als uit de variant is op te merken. Z. Christina, bl. 327-328. (J.H.B.)

 

V. 4503. Lier, wang.

 

V. 4555. Joeste, strijd, kamp. Fr. joute.

 

V. 4573. Tumen, tuimelen, vallen.

 

V. 4599. Wijch, strijd.

 

V. 4636. Nochtans bant hi selve banniere; bant is bond; men zegde van ouds banniere binden. Zie Huydecoper op M. Stoke, IIIe 323. Zie ook Ie D, v. 4731; IIe D, v. 5678, 5721.

 

V. 4680. Aen sijn spere de kerende neder, welligt te lezen dakerende neder; dakeren, dat men verder meermaels aentreft, beteekent wapperen, flikkeren. (J.H.B.)

 

V. 4689. Pederieren, by Kiliaen: Pederiere, magneel, blyde,

vetera instrumenta bellica. Ook petraria in 't latijn geheeten, by Du Cange: Tormentum, quod vulgo dicitur Petraria vel magonum. Galiis Perrière.

 

V. 4697 der varianten: Ten tyen tyde; dit moet zijn te dien tyde of tyen tyde. (J.H.B.)

 

V. 4746. Spaneren, spanen, spaenders.

 

V. 4795. Hustine, hutsine, hustijn, huttin, gevecht, handgevecht, gedrang, zamenrotting. Zie IIe D, v. 5076.

 

V. 4830. Beckeneel, helm, yzeren wapenhoed, gevormd van becken, vat, komme. Beckeneel beteekent hedendaegs hoofdschedel, hersenpan, in 't lat. carbellaria. Zie IIe D, v. 2302.

 

V. 4849. Moude, aerde; eng. mould.

 

V. 4880. Ontlixent, misvormd, ontsteld; hier in den zin van bedekt. By Kiliaen: Ontlijcksemen, dissimilem facere, deformare.

 

V. 4881. Emme hadde niemant connen; lees: Hem ne hadde niemant. (J.H.B.)

 

V. 4929 der varianten: Ende langesom meer; schrijf verdeeld: Ende lange so meer verseurde. (J.H.B.)

 

V. 4940. Ghisarme, gijsarme, tweesnydende strijdbijl; in 't oud fr. gisarme, guisarme. Zie Du Cange, v. gessum, gesum, gisarma.

 

V. 5049. Inden strijt, lees: Harden of Fellen strijt. (J.H.B.)

 

V. 5057. Serich, droevig.

 

V. 5106. Jagerande, bij Kiliaen: Velitatio, dat is schermutseling; het zelfde denkbeeld ligt in jager, soort van soldaet. (J.H.B.)

 

V. 5134. Veteren, ketenen, boeijen; eng. fetters.

 

V. 5139. Ersateren, helen; ersater, arsater, heelmeester, thans arts.

 

V. 5178. Drogende, dreigende; hd, droghen.

 

V. 5229 der varianten. Als ghy se hooren nompt in stryde; lees: Als ghy se nomen hoort. (J.H.B.)

 

V. 5237. Van Dommelberghe, lees: Dongelberghe.

 

V. 5240. Jan van Hensberghe, lees: Eversberghe.

 

V. 5269. Beter: Den grave van Vianden, ende van Breda Den here met sinen sonen alle viere. Zie vs. 1490. (J.H.B.)

 

V. 5311. Dat wy letten; te lezen: Dat wy niet letten, of Dat wy opsitten, met gewijzigde punctuatie. (J.H.B.)

 

V. 5338. Soendinc, verzoening, vrede.

 

V. 5355. Calengieren, toeeigenen, in bezit nemen; by Kiliaen: Sibi asserere, sibi retinere, vendicare. Zie IIe D, v. 2644.

 

V. 5365. Ende elc hem binden laste; lees: binde ende laste, d.i. verbinde en gelaste. (J.H.B.)

 

V. 5404. Houwen, afhouwen, snijden, bereiden. (J.H.B.)

 

V. 5427-5428 zijn bedorven. Ik gis:

 
Daer en sal oec meer gevochten
 
Noch oec min werden, dan 't nu es. (J.H.B.)

 

V. 5429. Gewoestet u; lees: Getroestet u. J.H.B.)

 

V. 5436. Domplike, ongetwijfeld moet het dommelike zijn. Het rijm doet trouwens eerst aen dorperlike denken, maer het schijnt hier ongepast. (J.H.B.)

 

V. 5455. Veyde, veede, veete, haet,

 

V. 5480. Elc sciet hem met t' sire herberghen neder; lees: Elc ginc henen t' sire, of scicte hem met, d.i. mede, te gelijk. (J.H.B.)

 

V. 5531. Beten, beetten, stegen af.

 

V. 5582. Baken, verkenvleesch.

 

V. 5594 der varianten: Die selve die woonachtich waren; beter: Die selve diere. (J.H.B.)

 

V. 5603. Veerde, veert, vaert, weg.

 

V. 5635. Gyste, fr. gîte; ter gyste, ter stede.

Tweede deel.

 

V. 1. Teser, te deser.

 

V. 3. Tellen, vertellen, verhalen.

 

V. 7. In erren sinne, in grammen sinne. Erre, toornig, verbolgen, gram.

 

V. 15. Met geninde, met haest.

 

V. 17. Momboire, voogden. Monboor, mondboor, mundiburdus, voogd. Hd. vormund. Fr. maimbour. Middeleeuwsch Latijn: mamburgus, manburnus. Zie D. I, v. 3037. D. II, v. 201, 283.

 

V. 23. Lachter, schande. Zie v. 50, 578.

 

V. 26. Gescoffiert, verslagen. Zie Aent. Ie D, v. 2620.

 

V. 56. Dorren, derren, dorven, derven, durven.

 

V. 84. Lette, letsel, uitstel. De zin is: ‘Wy mogen 't langer niet uitstellen.’ Zie v. 96.

 

V. 106. Verberren, verbranden.

 

V. 109. Scerren, scherts, spot.

 

V. 129. Man, meermaels gebruikt in den zin van leenman.

 

V. 186. Comestavele, by Kiliaen: Koningstable, konnestabel, konstabel comes stabuli regii.

 

V. 192. Ter were, ter verdediging.

 

V. 213. Platen, eigenlijk harnasch, hier in den zin van krygers met platen gewapend. Zie v. 1418.

 

V. 226. Te gereke, in orde, wel uitgerust.

 

V. 270. Ende van Reme die here, var. Remie. Lees Reves, Revez, dorp by Genappe. De wapenen dezes dorps zijn dezelfde als de hier aengegevene: van selvere met eenen hoede root. Zie Butkens II, 229, IV, 77.

 

V. 286. Geleisten, geleesten, by Kil. facere, praestare; hd. leisten.

 

V. 311. Karine; by Kil. Karryne, vetus fland. Karre, carrus, currus.

 

V. 314. Hoveren, feesthouden.

 

V. 317. Pliene, plien, plegen.

 

V. 327. Vede, veet, haest, twist, krijg.

 

V. 332. Nempt goem, neemt acht. Goemen, gomen, merken, bemerken, acht geven.

 

V. 335. Vermeide, van vermeyen, zich vermaken.

 

V. 355. Lijt, van lyden, voorbygaen; eer die weke lijt, voor bet, einde der week; eer de week voorby is.

 

V. 385. Soudeniere, soldenieren, soldaten, huerlingen, stipendiarii. Zie v. 410.

 

V. 419. Gereiden, bereiden; hier in den zin van begaven, reisden.

 

V. 421. Verheidigen, var. Verhordigen, in den zin van versterken. Mogelijk van heyen, hyen, fistucare, fistuca adigere. (J.H.B.)

 

V. 434. Vrien, vryen, vryden, bevryden, redden.

 

V. 445. Getorst, gepakt; torssen, nu trossen, inpakken, oppakken. Fr. trousser. Eng. truss. By Kiliaen: torssen, ligare, colligare et colligere vestem, succingere. v. 728.

 

V. 447. en 576. Ghescut, werpwapenen.

 

V. 477-478, te lezen: gherochte, Eer hij 't (of sijn) volc vergaderen mochte. (J.H.B.)

 

V. 463. Litse, lits, schrank, verschansing; lat. liciae, fr. lice, oorspronkelijk eene door koorden en palen afgespannene plaets. De vroegere verklaring welke ik van dit woord gaf en door gelid vertaelde, vervalt vervolgens (Zie Oudvl. Ged. I, 56), even als die van J.A. Alberdingk-Thijm door lus (Archief II, 208), en die van G.D. Franquinet door lits of lets, linie, lijn (Archief III, 368). Zie J.H. Halbertsma, op Maerlants Sp. Hist., bl. 150.

 

V. 490. Strueren, verwoesten, verdelgen, vernielen; lat. destruere. v. 708, 742, 5289, IIe D, v. 5289, 5351.

 

V. 515. Hamen, meervoud van hame, haem, het achterste deel

des lichaems, de billen. By Kiliaen: Hame, fland. hamme, poples. Zie v. 1980, hammen.

 

V. 527. Spanen, spaenders. Zie v. 4384.

 

V. 534. Baeldie, by Kiliaen: Balie, conseptum, vallum, septum.

 

V. 539. Quareel, var. careel By Kil. Quareel. Vetus: Pilum catapultarium, jaculum quod catapulta emittitur.

 

V. 579 der varianten: Grooten strijt, d.i. Groot een strijt. (J.H.B.)

 

V. 586. Brande, brand, zwaerd.

 

V. 601-602. Vliemen (niet Vlienen). Vliem, vlijm, laetijzer. Aderscrode (niet Aderstrode) scrode, schroede, snede. Schroeyen, afsnijden. Alles woordenspel. (J.H.B.)

 

V. 626 der varianten: heuren, voor uren. (J.H.B.)

 

V. 632. Was te voeren, l. ende was, of wech te voeren. (J.H.B.)

 

V. 636. Staken si 't fier, lees staken sier 't fier. (J.H.B.)

 

V. 652.

 
Daer tiere tijt woonden Reguliere,
 
Ende monnicken worden't, als ick vernam.

Het klooster, dat Walter Berthout op zyne eigene vrye erve gesticht had ten j. 1110, zooals de goedkeuringsakte van 't j. 1132 zegt: In allodio suo, werd eerst door reguliere kanoniken der Sint Augustijnsorde betrokken. Ten jare 1128 kwam het tot de monikken der Sint Norbertsorde, wier zetel was te Premonstré by Louwen (Laon), weinig tijds te voren aldaer door Sint Norbert gesticht, t.j. 1120. Zie Van Gestel, archiepiscopatus Mechliniensis, II. 70.

 

V. 665. Steech, steeg, stedig of stadig, zooveel als gestadig, bestendig, vaste.

 

V. 691. Hier zijn twee regels uitgevallen, die, wat den zin betreft, gemakkelijk naer de varianten te herstellen zijn, bij voorbeeld:

 
Weder wy willen muer ende veste
 
Beleghen houden, of 't lant verberren
 
Alomme, ende dan beleghen, sonder merren,
 
Die vaste borch; want varen wy. enz. (J.H.B.)

 

V. 711. Begeet, begaet, misschreven voor vergaet? (J.H.B.)

 

V. 717. Vaen, vangen.

 

V. 729. Porren, vooruittrekken, optrekken.

 

V. 744. Verherijt, verheriet, verwoest. Ysl. Heria, arma circumferre; Ags. hergian, vastare. Verheren, veroorlogen, ten onderbrengen, plonderen, rooven.

 

V. 762. Geprant, geroofd. Verl. deelw. van het werkw. prenden, prinden.

 

V. 792. Sonder meer, Zonder meer anderen, zonder de andere die, enz.? of moet het zonder merren wezen? (J.H.B.)

 

V. 799. Het fragment van Butkens heeft:

 
Ick wil u een deel namen
 
Noemen, die daer te hulpe quamen
 
Heer Arnoude, tien selven tide,
 
Want ghy te bat in den stride
 
Die heeren van beiden den conroete
 
Bekinnen selt, kleyne ende grote.
 
Daer quam die grave van Viane
 
Met synen hulperen; daer quam ane
 
Heer Geeraert, die here van Breda,
 
Met allen die hy verre ende na
 
Vermanen eede verbieden konste.
 
Dair na quam oic met goeder onste
 
Die heere van Keppel uyt Gelderlant
 
Met ridderen ende met serjant,
 
Wel gewapent ende gereden.
 
Dair quam oic midts beden
 
Die heer van Arcle uyt Hollant.
 
Daer quam oic, sy u bekant,
 
Die heere van Moroel ghevaeren,
 
Met vele vrome liden te waeren.
 
Daer quam met grooter eeren
 
Van Ieterne die vrome heere,
 
Met liden en vrome stout.
 
Dair quam oic met gewout
 
Heer Bernaert, heere van Iselsteine,
 
Met ridderen goet ende reine.
 
Daer quam oic ter selver uren
 
Mijn heer Coenraet van Bueren, enz.’

 

V. 861. Dakende, wapperende; zie D.I.v. 4680. By Kiliaen: dackeren.

 

V. 835. Het fragment van Butkens heeft:

 
Heer Jacob Tsastelioen,
 
Met menigen vromen baroen,
 
Wel gewapent ende opgeseten.
 
Daer quam oic, doe ic weten,
 
's Graven broeder, heer Willem
 
Van Sempoel, ende met hem
 
Menich man stout en vri.
 
Heer Ingelram van Coetsi, enz.

 

V. 851. Het fragment van Butkens heeft:

 
Te hulpen heer Arnoude
 
Van Grimbergen met gewoude, enz.

 

V. 859. Het fragment van Butkens heeft:

 
Daer quam heer Geeraert van Assche
 
Met sinen magen wel t'harnassche,
 
Neven sijn baniere bakende seere.
 
Van Beygem heer Alaert, die heere, enz.

 

V. 934. Yeeste, van het latijnsche gesta, bedryven, daden, heldendaden, in den zin van geschiedenis, beschryving dezer daden.

 

V. 950. Breke, gebrek.

 

V. 1047. Torsen ende laden, inpakken en laden. Zie v. 445.

 

V. 1049. Loeden, laedden.

 

V. 1112. Moederbaren, mensch, homo, filius matris. Baren, kind; verwant met het Friesche bern, Ysl. barn. In het Nevelingenlied heet Siegfried Sigemundes barn, Sigemonds zoon. Zie II D.v. 4010.

 

V. 1144. Ghevoert ende verderft; zou dit niet moeten zijn: ghescoert of, naer de variant, ghehoent? (J.H.B.)

 

V. 1147. Oerberlic, oorbaerlijk, nuttig, voordeelig.

 

V. 1148. Doen antwoerde op die waert, d.i. op die woorden. By Kiliaen: Waerd, vetus, woord, verbum, dictio; hinc veurwaerde.

 

V. 1161. Opminnen, van minnen, voor mennen, drijven; op-

mennen, voor zich drijven. Mogelijk moet men lezen oprinnen, te peerd met de speer aenranden. (J.H.B.)

 

V. 1204. Ongemeert, lees ongheviert, niet ledig of zonder uitstel. Lees in de var. wiste dat ongheviert Die v. (J.H.B.)

 

V. 1247. En souden houden, lees en souden 't. (J.H.B.)

 

V. 1268. Bandoen; by Kil. Bandon, abandon, indulgentia, licentia, venia. Dit woord komt ook voor in den Dietschen Lucidarius. v. 699 en 5682.

 

V. 1283. Het fragment van Butkens heeft:

 
Nu hoort van den heere van Craynem,
 
Die nu es komen gereden
 
Binnen Brusselen der steden.
 
Op 't hof vant hy met grooter waerde
 
Den jongen hertoge Godevaerde.
 
Eerlijck dede hy 't kint bereden,
 
Dat si al metter wiegen leden
 
Op een orsbare, dat sachte ginc,
 
Ende voerden 't voir hem varinc
 
Vaste te Grimbergen waert, enz.

 

V. 1290. Orsbare, rosbare, rytuig, wagen. By Kiliaen: vehiculum cameratum, arcera, lectica, gestatorium.

 

V. 1324. Sonder sy, voorzeker. Zie I D.v. 948.

 

V. 1332. Tilike, tidelijc, tydelijk, vroeg.

 

V. 1338. Halsbergen of platen; zie I D.v. 3158 en II D.v. 213.

 

V. 1343. Sindale, zyden stoffe, taf. Zie Du Cange, v. cendalum.

 

V. 1344. Samiete; zie I D.v. 3558.

 

V. 1346. Fluele, fluweel.

 

V. 1356. Basine, bazuine.

 

V. 1382. Beracken, lees berechten of bereeden. (J.H.B.)

 

V. 1382. Bestieren, mogelijk te lezen bescieren. Z. Kil. Schieren, en Bilderdijks Geslachtl., I. 64. Doch vglk. vs. 1384. Wat meer is, vs. 1492 komt het woord nog eens weêr. (J.H.B.)

 

V. 1435. Lantshere, lees leidshere. (J.H.B.)

 

V. 1456. Des sijt goem, beter des nem goem. (J.H.B.)

 

V. 1463. Tegen of togen, verleden tijd van tygen, tyen; hd. Ziehen.

 

V. 1477. Vercoren, uitvercoren. (J.H.B.)

 

V. 1488. Stat, stede, plaets; eng. stead.

 

V. 1608. Het fragment van Butkens heeft:

 
Sy hebben nu tesen oirloge
 
Doen haelen den jongen hertoge,
 
En hebbene, sonder liegen,
 
Aen eenen boom al metter wiegen
 
Doen hangen, enz.

 

V. 1679. Ic weet, lees: in of ine weet, (J.H.B.)

 

V. 1722 der varianten: Te barenteert, verschrikt, ontsteld.

 

V. 1739. Veronnen, hier: benijden; want verjonnen, vergunnen, enz. heeft twee met elkaer strijdige beteekenissen. (J.H.B.)

 

V. 1756. Gerart van der Hommolen; lees Geeraert van den Houmolen.

 

V. 1795. In bellonc, schuinsch, dweers. Zie den Roman van Limborch. IV. B.v. 1810. - Zie ook v. 4955, 5030, 5109.

 

V. 1818. Scoe, scheede, scheê.

 

V. 1836 der varianten: Eyndelinghe, is dit een nieuwe vorm voor entelijke, Ie D. vs. 2045, of kan ons overeind het helpen uitleggen? vglk. den tekst. (J.H.B.)

 

V. 1878 der varianten; welligt te lezen:

 
Ende sloeghen seere op elcanderen,
 
D'een leerde daer waerderen den anderen. (J.H.B.)

 

V. 1941. Soe dat hem vergaderden d'oghen. lees naer de variant: Soe dat hem vergaen dochten d'oghen. (J.H.B.)

 

V. 1966. Ten crite, ten strijdperke; verwant met kreits, kring, afgeperkte plaets.

 

V. 1977. Sonder getal, zonder tale, zonder saghe; of moet men ghecal lezen? (J.H.B.)

 

V. 2012 Stade, gelegenheid.

 

V. 2037. Metter duust, lees druust. (J.H.B.) - De variante heeft: Met groot ghedruys. Zie nog v. 3031, 4155, 4316.

 

V. 2063. Die speren ontstoeden, lees ontscoten. (J.H.B.)

 

V. 2064. Lijf die ysere, lees lijfysere. Vglk. vs. 2040. var. (J.H.B.)

 

V. 2093. Berect; hier in den zin van gewapend, gekleed.

 

V. 2115. Pinceel, var. pinnonceel. Zie I D., v. 3422.

 

V. 2142. Spriet, spiet; speer, spies.

 

V. 2144. Al waest te ghere aderen; vergelijk v. 602. (J.H.B.)

 

V. 2171. Balch, balg, bolg, belgde.

 

V. 2186. Het fragment van Butkens heeft:

 
Daer quam, des sijt vroeder,
 
Die heer van Gaesbeke, en sijn broeder,
 
Al eens gewapent met sable boude,
 
Met een gecroonden leeuw van goude;
 
Die jonxste broeder, Heinric,
 
Droech een molette rikelijc
 
Vore tsleeuws borste van lasuere, enz.

 

V. 2191. Molette, goed; niet violette als in de variant. (J.H.B.) - Wy lezen in den Nederlandschen Herauld door Thomas De Rouck, bl. 39: ‘Molette is het radt van de spoor, of de spoor selfs, aengesien de reste maer en dient om de spoor vast te maecken.’ Zie v. 4762.

 

V. 2198. Het fragment van Butkens heeft:

 
D'outste broeder, hiet heer Godevaert,
 
Roeder dan een bloet was sin paert, enz.

 

V. 2215. Het sweert, lees sijn spere. Vglk. vs. 2222. enz. (J.H.B.)

 

V. 2237. Geferteleert, var. ghefretteleert, getralied. Zie v. 4840.

 

V. 2258. Serre, var. seerre, zeerder, snelder. (J.H.B.)

 

V. 2258. Musschet. fr. mouchet, kleine sperwer, blauwvoet; bij Kiliaen Muscket. (J.H.B.)

 

V. 2275. Elc voer anderen toe, lees: voer den anderen toe. (J.H.B.)

 

V. 2280. Gewilliglike, var. willelijcke. Zie v. 2663.

 

V. 2285. Helicht, helft. Zie v. 4604.

 

V. 2297. Varinc, straks, spoedig.

 

V. 2317 der var. Ende anderen dy, rijmt met Moij (Mo-y, sic), of te lezen:

 
Met synen lieden die een quaet hoy
 
Niet en achten op den anderen niet (J.H.B.)

 

V. 2330. Voor dezen regel zijn er ten minste twee uitgevallen. (J.H.B.)

 

V. 2337. De gaping hier kan zoo aengevuld worden:

 
Daer bleef menich onder den voet. (J.H.B.)

 

V. 2350. Van der syde, hier en v. 2464, zie Ie D. vs. 2595.

 

V. 2354. In die Grimberger side, beter in dier of der. (J.H.B.)

 

V. 2357. Sautoren, meerv. van Sautoer, fr. sautoir, kruis in een wapenschild.

 

V. 2369. Te broken, gebroken.

 

V. 2390. Bisant, gouden munt van Bisantie (Constantinopel); in de wapenkunde metalen ronde figuren, als koeken.

 

V. 2402 der var. Doe ginck hi tot; de tekst beter: doe vinck hi te. (J.H.B.)

 

V. 2417. Beetten, van beeten, afstygen.

 

V. 2421. Houde, eensklaps, schielijk.

 

V. 2433. Onlede, gewoel.

 

V. 2454. Het fragment van Butkens heeft:

 
Die sevenste scaere daertoe quam
 
Die de grave van Namen brachte
 
Onder sijn baniere met krachte,
 
Die van goude, alsoe ic las,
 
Met een leeuwe van sable was,
 
Van kelen met een baston daer dore, enz.

 

V. 2501. Aertsoen, fr. arçon, zadelboog.

 

V. 2519. Croken, krooken, kreuken.

 

V. 2529. Vercomen, bekomen, herkomen. (J.H.B.)

 

V. 2568. Reest, lees oreest, van 't fr. orage, storm; hier in den zin van gewoel, geroep. Zie vs. 3184.

 

V. 2578 der var. Als ick vernoeme, waerom niet vermoene? (J.H.B.)

 

V. 2592. Die heelt lofsam; lees die helt, held.

 

V. 2599. Verdoevelt, lees verdoeft, als vs. 2305 en 3062, of verdoeselt, daer de var. verduyselt heeft. (J.H.B.)

 

V. 2624. Van manne, van ridder joncheden; bedorvene plaets; lees Van manne van uwer joncheden. (J.H.B.)

 

V. 2644. Calengieren, aenslaen. Zie I D.v. 5355.

 

V. 2683. Die daer ten stryde; lees Die daer uten stride. (J.H.B.)

 

V. 2722. By Butkens staet:

 
Te behoedene van goude den standaert,
 
Met eenre faetsche wel verclaert
 
Daer in gaende van lasuere;
 
Dese heer Arnout was wel te cuere
 
Gewapent en rijckelijc:
 
Scilt, wapenroc al gelijc
 
Sinen standaert, dat wet,
 
Ende den ors coverturen met,
 
Daer van Grimbergen die heer op sat.
 
En sijn twee sonen, verstaet my dat,
 
Heer Wouter ende heer Geeraert,
 
Waren gewapent ende wel bewaert.
 
Heer Wouter d'outste, alsoe ic lie,
 
Droech boven die faetsche wie
 
Koecken van sable twee en een ouder;
 
Heer Geeraert die jonxste broeder
 
Droech een sautoir van kelen
 
In 's vaeder wapen, sonder helen.

 

V. 2736. Sonder, d.i. behalve. (J.H.B.)

 

V. 2745. Rote, ry.

 

V. 2773. Dorreet voor dorreet het, namelijk het wapen. (J.H.B.)

 

V. 2784. Van der syde beten, zie vs. 2350.

 

V. 2931. Dellen, zoo te lezen; men zeide: die delle vr. of het dal, onz. (J.H.B.)

 

V. 2935. Bokelere, lees bokele, het middelste van een schild.

 

V. 2965. Dat hine, lees Dat hi. Welligt is 't verplaetst. Vglk. de variant. (J.H.B.)

 

V. 2972. Menich man vermeert; de var. heeft: menich man weert. Vermeert, vermaerd.

 

V. 3031. Druust, geweld, aendrang; Kil. heeft alleen: drustig en droestig, violentus, impetuosus. Zie Huydecoper op M. Stoke, III. 110.

 

V. 3045. Sautoer, fr. sautoir, kruis in een wapenschild.

 

V. 3056. Dat si jockeerden. Dat sy tegen elkander stieten. Zie v. 5129.

 

V. 3057. Rifeleerde; by Kil. Ryfelen, fl. wryven, fricare, radere, scalpere terere.

 

V. 3076. Doen voer hi houde, lees: houden. (J.H.B.)

 

V. 3128. Na sijn getes, de variant heeft: Sijt seker des.

 

V. 3184. Oreest (niet foreest als in de variant) eigentlijk storm; hier in den zin van woedend gevecht. Zie v. 3789.

 

V. 3226. Missaect, van missaken, loochenen, ontkennen.

 

V. 3229. Een scerp sweert vaer; lees baer, bloot. Zie v. 4118. (J.H.B.)

 

V, 3236. Glinsteren, in de variant geysters, vonken. Zie Bilderdijks Geslachtlijst v. geister.

 

V. 3280. Wijchghiere, strijdbegerend.

 

V. 3309. Mallic anderen, malkander.

 

V. 3332. Die hi brachte; lees: Die hi brocht.... gewrocht, of bracht.... ghewracht of brochte.... silveren ghewrochte, substantivisch. (J.H.B.)

 

V. 3352. der var. Metten schilde nide; naer den tekst te verbeteren: met selken nide. (J.H.B.)

 

V. 3359. der var. Van Julie de heere; lees Van Zule.

 

V. 3379. Canselgheerde, canceleerde, fr. chanceler, wankelen. Menage leidt chanceler af van cadere; maer Huydecoper op Melis Stoke. III D. bl. 287 denkt hier eerder aen ons wankelen.

 

V. 3397. Woet, onv. verl. tijd. v. waden, thans waedde.

 

V. 3514. Gherre, ghere, begeerte, yver, geweld. Zie v. 3721, 3860, 4464, 4653,4764.

 

V. 3520. Ghereede, ghereit, aenstonds, plotselings.

 

V. 3637. Een hiet; in 't Hs. stond verkeerd: Eenen heer. (J.H.B.)

 

V. 3649. Sekelen, sikkelen.

 

V. 3659. Herde bynae, zou er niet eens gestaen hebben Op d'erde of Ter erden byna? (J.H.B.)

 

V. 3747. By Butkens staet:

 
Hier na gereden quam
 
Mijn heer Jacob van Tsastelioen
 
Met sine baniere die menegen coen
 
Riddere brachte gevaren.

 

V. 3755. By Butkens staet:

 
Sijn scilt ende baniere was een
 
Van kelen met dry staken wit,
 
En blau gevarieert scone,
 
Met een hofde al sonder hone
 
Van goude, eene merle daer in
 
Van sable meer noch min.

 

V. 3820 en 21. der varianten beter omgekeerd te lezen:

 
Hi bant banniere te dien tide,
 
Ende bracht goede liede te dien stride. (J.H.B.)

 

V. 3825. Gewaerneert, l. gevarieert, als v. 4445. De Rouck, in den Nederlandschen Heraut zegt: Vairé quasi varié.

 

V. 3871. Volghde hem over, schrijf met de var. onder. (J.H.B.)

 

V. 4060. Baren, baer, zoon. Zie Ie D. V. 1112, moederbaren. Zie ook v. 6145 en 6153, waer het in den zin van vryheer genomen is en mogelijk af te leiden is van weer, beer, baer, baro. Zie Aloude Gesch. der Belgen, bl. 165.

 

V. 4106. Waerde, plein, vlakte. Zie Woordenlijst, by den Leekenspiegel.

 

V. 4107. Uytvercoren, ik vermoed dat er eens Ende ter coren stond, hoewel het gewoonelijk ter core, zonder n, heet. Zie Christina, bl. 349. (J.H.B.)

 

V. 4118. Baer, bloot. Zie ook v. 3229, 4277, 4305.

 

V. 4234. Walop, galop, van geloop. Zie Bilderdijks Geslachtlyst en Hoeuft's Verzameling van fransche woorden.

 

V. 4253. Stuk, wyle tijds.

 

V. 4285. Die heer Willem hiet, verbeter Op heer Willem, hiet van Massenhove. (J.H.B.)

 

V. 4288. Hy stacken in tusschen twe bene, Besiden de borst, tot in 't herte. Voor den zin kan in (var. stacken hem!) wegblijven, maer men kan 't ook laten. Wat de twe bene betreft, waer hij hem tusschen in steekt, dat zullen wel twee ribben zijn. (J.H.B.)

 

V. 4377-79. Deze drie ontbrekende verzen zijn hier uit het Brusselsch Hs. overgenomen.

 

V. 4436. By Butkens staet:

 
Daer quam al onverveert
 
Van Sampole mijn heer Willem
 
En menich man met hem,
 
Op een ors dat wale ginc;
 
Sijn baniere, dat's waerlick dinc,
 
Voerde voer hem een vrome serjant;
 
Sy was van kele, sy u becant,
 
Met dry staken scone ter coere,
 
Van silver en van lasoere
 
Gevarieert, oock was sy boude
 
Met enen hofde van goude;
 
Eene lelie van sable in 't goud.

 

V. 4437. Sampoele, Sempol, Sint-Pol. Zie v. 4501.

 

V. 4444. Die was hi boude; welligt oic was si b. (J.H.B.)

 

V. 4453. Faitijs, fr. fetis, schoon, hupsch.

 

V. 4462. Noopte; een paerd nopen, aenzetten, aenjagen. By Kiliaen: Pungere, stimulare, tangere.

 

V. 4465 der var.: Wat dien orsse, lees Wat sijn ors. (J.H.B.)

 

V. 4471. Fortseerden, fr. forcer, breken; by Kiliaen: Forseren, verfortsen, vim inferre, vi agere.

 

V. 4606 der var.: Tallen, vertellen? of te l. callen? (J.H.B.)

 

V. 4658. Pongeerden, streden; pongijs, strijd.

 

V. 4672. Cochte, voor cuchte, of lees crochte. (J.H.B.)

 

V. 4734. Gedronghen, l. met de var. ontdronghen. (J.H.B.)

 

V. 4796. Lettelgoed, weinig. Zie Bormans Christina, v. 1021, bl. 227.

 

V. 4840. Gefreteleert, fr. fretté, getralied. De tralie in de wapenkunde bestaet in platte gekruiste lijsten, welke ruiten vormen, wier spitsen naer boven gekeerd zijn.

 

V. 4856. Weldichlike, geweldig.

 

V. 4873. Willichlike, willich, in de var. op v. 4923, staet rudderlike. De heer Halbertsma, in de Aenteekeningen op Maerlant's Spiegel Historiael, maekt op dit woord de volgende bemerking, bl. 363: ‘Willich is hier zoo veel als mogendlike, mit gewelde. Gelijk G. reiks in de Germ. talen eerst magt en toen geld aenduidde, zoo was het As. welo, opes, divitiae, eerst geld en later magt.’ By Kiliaen wordt vertaeld: Voluntariè, sponte, lubenter, enz. Zie IIe D., v. 6278.

 

V. 4884. Verwreken, lees der of daer wreken. (J.H.SB.)

 

V. 4961. Singlatoen, zyden stoffe.

 

V. 4978 der var.: Hen lieden, l. Haer liede. (J.H.B.)

 

V. 5014 der var. Bloedenen, l. Verloedene; verlaedden hem.

 

V. 5066. Pratsen, mogelijk pratten; zie Kiliaen. - In Limburg hoort men dagelijks: Wat zijn dat voor pratten?

 

V. 5091. Leeu rampant, klimmende leeuw.

 

V. 5106. Niene, niet ne, niet en, niet. Zie Het leven van Jesus, door G.J. Meyer uitgegeven, v. Nin; en Ziemann's Wörterbuch, v. Niene, gaz nicht.

 

V. 5185. Hier is een vers uitgevallen; naer de variante mag men het op de volgende wijze aenvullen:

 
Ic wane men noyt t'eeniger tiden
 
Also anxtelic sach striden,
 
Als die heren van Grimberghen daden;
 
Want si hare grote scaden
 
Wreken wouden op die vianden. (J.H.B.)

 

V. 5210. Ande, leed, hoon.

 

V. 5271. Den lesten horen, l. den luden horen, met de var., die, voor de rest, zelve naer den tekst te schikken is. (J.H.B.)

 

V. 5307. Meerderen, l. minderen (var.) of merren? (J.H.B.)

 

V. 5412. Ontsient, geschonden. Zie v. 5886.

 

V. 5501. Achemant, versierd, getooid. Zie v. 5709.

 

V. 5534. Wijchstat, slagveld. Zie v. 6067.

 

V. 5570-5572, te verbeteren op de volgende wijze:

 
Van her Heinric, die es in porre,
 
Hy ende her Boudewijn van den Torre,
 
Te keerene t'haren lieden waert.(J.H.B.)

 

V. 5614. Geartseneert; de variante heeft: gheasemeert, getooid) oudfr. achemer, uitdosschen, tooijen.

 

V. 5715. Menichtiere, l. banieren: menighertieren. (J.H.B.

 

V. 5723. Dus, insgelijks; of te lezen Daer? (J.H.B.)

 

V. 5727. Lees omgekeerd: Deze worden riddere d. (J.H.B.)

 

V. 5733. Dese wouden ridders sijn, l. Dese worden ridders fijn; en nog beter, indien men de gansche punctuatie veranderen en eene conjunctie ergens inschuiven kon: her Gosewijn Van Wanghe: dese worden ridders fijn; Ende her Adolf, enz. (J.H.B.)

 

V. 5738. Berlemont; de variante heeft Semont.

 

V. 5739. Teser, te deser.

 

V. 5740. Van den standaert, l. van diensten daer. (J.H.B.)

 

V. 5788. Op de, l. op der. (J.H.B.)

 

V. 5798. Ventaljen, ventalien, fr. ventail, visier, opening van den mond eens helms.

 

V. 5830. Mortorie, slachting. Zie v. 5980.

 

V. 5848. Niele, Nevele.

 

V. 5859 der var. Lees: In hare syde. (J.H.B.)

 

V. 5863. Trage gorre; gorre, guil; by Kil. Gorre, equa, caballus, dicitur plerumque equus annosus et strigosus.

 

V. 5906. Euselkine, hooiselken, hooisel, meersch, weide.

 

V. 5917. Eecloo, l. Eeke.

 

V. 5979. Lees: U en mochte. Vglk. echter vs. 6100. (J.H.B.)

 

V. 5989 der var. lees: Daer ware oock. (J.H.B.)

 

V. 6001 der var. lees: Want hy in den strijt op 't gras. (J.H.B.)

 

V. 6021 der var. l. Eer sy haer in hant daer ginghen. (J.H.B.)

 

V. 6033 der var. lees: Nu mogen wy vruchten. (J.H.B.)

 

V. 6037. Dat d'oude hout vast is ende waer; lees met de verbeterde var.: Dat de oude hont bast, is tende waer. (J.H.B.)

 

V. 6062 der var. lees: Ende voor den anderen. (J.H.B.)

 

V. 6075 der var. lees met den tekst: Seghe ghevochten. (J.H.B.)

 

V. 6077. By Butkens staet:

 
Want van Grimbergen mijn heer Aert
 
Was in den stride soo seer gewont
 
Dat hy meer en wert gesont.
 
Hy gaf hem op daerne toe dreef
 
Den noit; want vor hem bleef
 
Mijn heer Geeraert, sijn sone, verslegen.
 
Godt moet sine sielen plegen,
 
Die daer bleven in den strijt.
 
Daer bleef doot ter selver tijt
 
Die heere van Keppele uyt Gelderlant,
 
Ende van Iselsteine die wigant,
 
Bronchorst, Ercle, Cochi,
 
Van Satilion; dese heeren vri
 
Van Scoudenbroec, van Barbelgem;
 
Dese bleven al doot met hem:
 
Heer Wouter Berthout bleef gevaen.

 

V. 6080 der var. lees met den tekst: Daerne toe dreef De noot.

 

V. 6083. Lees: God moet haerre sielen pleghen; of schrijf met de var. in den vlgdn. regel: Ende aller (niet allen) die daer bleven, enz. J.H.B.)

 

V. 6100. Lees: In constse. (J.H.B.)

 

V. 6102 der var. Uytgande; lees (ook in den tekst): jagerande. (J.H.B.) - Jagerande, als Ie D.v. 5106: gevecht, velitatio.

 

V. 6105. Gemint, geminderd.

 

V. 6169. Teksten var. l.: Ende deser werelt rijcheden. (J.H.B.)

 

V. 6171. Theins, tijns, cijns. By Kiliaen Tijns Sax. thins, cijns, census.

 

V. 6194 der var. verbeter dezen in den vlgdn. regel naer den tekst. Niemant ontbaeren zou niemant ontbeeren, dat is missen of verliezen, zijn. (J.H.B.)

 

V. 6207. Lees: Na siner (var. sijnre) weerden. (J.H.B.)

 

V. 6214 en 6215. Naer de varr. te verbeteren. (J.H.B.)

 

V. 6273. Weerdichede, pracht.

 

V. 6316. Verwies, te zwaer werd, overwon; zoo dat hij den moed verloor. (J.H.B.)

 

V. 6321. Achter dan moet een punctum staen. (J.H.B.)

 

V. 6325. Men, voor menne, men hem. (J.H.B.)

 

V. 6326. Tekst en var. vullen elkaer onderling aen.

 

V. 6351. Stuc, wyle tijds.

 

V. 6413 der var. Willet's, te lezen wildy's? (J.H.B.)

 

V. 6432 der var. Als, voor alles. (J.H.B.)

 

V. 6445 der var. Mynre of, lees menre of, men er van.(J.H.B.)

 

V. 6475. Die achterste (niet achtenste), d.i. de laetste, Godefriedus de derde. (J.H.B.)

 

V. 6520. Bedorven plaets; misschien stond er eens:

 
Ende naem te voeren des heeren, (d.i. Heer te heeten.)
 
Ende dat voort meer, sonder wederkeeren,
 
In 't lant van Grimberghen dese zeden
 
Bliven. (J.H.B.)

 

V. 6523-6529 der var. Geve ick... hem... sijn moedere, zijn, als meer anders, naer den tekst te verbeteren.

 

V. 6571. D'ander Vilvoorden; verbeter naer het Br. Hs.: by Vilvoorden. (J.H.B.) - Daer dit ongetwyfeld de goede lezing is, hebben wy ze in onzen tekst opgenomen.

 

V. 6573. Litteeken, thans lijkteeken, kenteeken, teeken.

 

V. 6583. Stierroeder; roeder, roer, eigenlijk een werktuig om te roeijen, een riem. Stierroeder, stuerroer, een riem waermede een schip bestuerd wordt. Roer, by Kil. roeder, Hd. ruder, Eng. rudder.

 

V. 6593. Minder, wat wij oetmoedig heeten. (J.H.B.)

 

V. 6598. Verleene; l. verleeni. (J.H.B.)

 

V. 6599 der var. Die dese eerste dichten dede; l. Die dese jeeste. (J.H.B.)

 

V. 6618. Meswende, ongeval.


Vorige Volgende