De Gids. Jaargang 170

[p. 797]

Robert Lemm
Apologie voor Raymond Sebond

De Natuur bewijst het bestaan van een Maker, een Brein, een Intelligent Wezen dat alles heeft uitgedacht en georganiseerd. Dit ooit vanzelfsprekende geloof verwoordde Raymond Sebond in zijn Natuurlijke Theologie. Die heb ik vertaald alvorens mij terug te trekken in de bibliotheek.

Haast niemand kent Sebond meer. Toegegeven zij dat die achternaam niet zijn ware is; en zijn ware voornaam luidt Raimon. Geboortig van een eiland, in zijn jongensjaren troubadour, gehuwd, gescheiden na een roeping en toegetreden tot de dominicanen verwees een visioen hem naar de orde van Sint-Franciscus. Hij schreef boeken die de structuur hebben van bomen, leerde Arabisch en heeft Christus gepreekt onder de Noord-Afrikaanse berbers. Heel Europa bereisde hij tot aan de Zwarte Zee, en in Parijs gaf hij lezingen aan de universiteit en zette hij de autoriteiten aan zijn missie onder joden en moslims te steunen. Zij lachten hem uit. Water naar de zee dragen, zeiden ze. Ik las zijn traktaten met rode oortjes en wijdde aan hem mijn langste, helaas niet mijn beste essay.

Mijn essays zijn mijn spiegel. Ze zeggen wat ik denk en wie ik ben. Waar ik sta, intrigeert de kritiek. Bijval oogst ik overigens sporadisch, en altijd uit onverwachte hoek, van wie mijn overtuiging niet delen, of zelfs van wie mij enige overtuiging ontzeggen. Mijn geloofsgenoten verwijten me ongehoorzaamheid; een vooraanstaand orakel onder hen beweert dat ik het dier prefereer boven de mens; een gerenommeerd filosoof wrijft mij gemis van principes en redelijkheid aan. En er is zelfs een diepzinnig denker, auteur van alom geroemde Gedachten, die mij te zeer ingenomen acht met mijzelf. Had de Index nog bestaan, mijn essays waren erop beland. De waarheid gebiedt echter te vermelden dat ze worden genegeerd. Of ik daartoe aanleiding geef, houdt me niet meer bezig.

Aangezien bijna niemand meer weet wie Raymond Sebond is, beschouwen mijn lezers hem als mijn alter ego. Dat vervult me met trots, maar ook met enige schaamte. Hij was niet alleen een groot ge-

[p. 798]

leerde, een contemplatieve geest, doorkneed in de werken van de autoriteiten die ik dagelijks consulteer, zijn leven getuigde bovendien van een daadkracht tot in de dood. Ik daarentegen, kom nauwelijks mijn bibliotheek uit. Hem wilde ik eren met mijn vertaling van zijn werk, waarin hij het Geloof met het verstand tracht te bewijzen. Daar haalt iedereen zijn schouders over op, zelfs in de kerk. Wie me irriteerden, waren Sebonds opponenten. Zij wierpen zich als wolven op zijn Natuurlijke Theologie en gebruikten zijn argumenten tegen zijn bedoelingen. Ze wilden laten zien dat zijn redeneringen ten gunste van Gods bestaan even goed ten gunste van Zijn niet-bestaan pleiten. De rede is dus een zwaard dat naar twee kanten snijdt. Maar indien je weet dat iemand, zoals Sebond, het christelijk geloof belijdt, mag je zijn betoog niet verdraaien om hem tegen zichzelf te laten getuigen. Dat is oneerlijk en onethisch. Wie bijvoorbeeld constateren dat ik veel meer uit de Griekse en Romeinse klassieken citeer dan uit de kerkvaders - wat zo is -, en daaruit vervolgens de conclusie trekken dat de oude heidenen mij kennelijk nader aan het hart liggen dan degenen die voor het Evangelie hebben gezwoegd, zien over het hoofd dat ik mij bij herhaling katholiek noem. Ik ben, o bewonderaars van mijn essays, allerminst modern!

Wat anders is ‘modern’ dan meegaan met je tijd? Als iets mij drijft, als iets uit mijn schrijfsels spreekt, is het wel dat ik verandering schuw. Wat het bestuur betreft, moet er een de leiding hebben. Hoe een bestuurder tegenover de waarheid zijn houding bepaalt, is niet altijd eenvoudig. De rechtzinnige hoort in elk geval te kiezen voor de deugd. Maar hoe breng je dat in praktijk als de deugd zichtbaarder is aan de kant van de heterodoxen en de nieuwlichters? Hoe loyaal te blijven, en tegelijk gewetensvol? Hoe hoger je positie, hoe moeilijker dat is. Ziedaar de reden waarom ik mijn openbare ambt heb opgegeven. Qui pius vult esse exeat aula. Wie zijn handen niet vuil wil maken, verlate de vergadering.

Wie anderzijds de deugd overdrijft, loopt de kans ondeugdelijk te worden. Een eerlijk mens moet zich tonen zoals hij is, en niet een ideaalbeeld van zichzelf ophangen. Laat dat behalve in het algemeen, vooral zijn gezegd tegen puriteinen en revolutionairen. Hun euvel is dat zij te veel van de mens verwachten, of dat zij juist de teugels te veel laten vieren. Vrijheid is net zo funest als strengheid. Ketterijen leiden meestal tot een van die twee uitersten. In beide gevallen gaan hun aanhangers te gronde, daar zowel overdreven onthouding als overdreven genotzucht nooit lang zijn vol te houden zonder de natuur te beschadigen. Ziedaar waarom ketters uiteindelijk zichzelf straffen. Ondertussen kunnen ze sociaal veel onrust veroorzaken, en daarom vond de

[p. 799]

kerk het nodig ertegen op te treden. Dat de Inquisitie de foltermethode toepaste, was begrijpelijk, maar onverstandig. Want daarmee bereik je alleen maar dat de zwakke dingen zal bekennen die hij niet gedaan heeft, terwijl de sterke zal blijven zwijgen. Geweld brengt de waarheid niet aan het licht, dus heeft het geen zin er gebruik van te maken. Dat zulks aan dovemansoren is gezegd, behoeft geen commentaar. Ieder politiek systeem zal, wanneer het onder druk staat, overgaan tot martelen. Alleen dromers en dwepers zien de eeuwig menselijke trekken over het hoofd.

Ik ben geen utopist. De ‘goede wilde’ dient hoogstens als spiegel voor de hypocriete en perverse kanten van de beschaving. Maar op zich is de beschaving een goed. Utopisten misbruiken de kannibalen in hun haat tegen onze vanuit het christendom gegroeide orde. Achter hun schijnbaar oprechte kritiek schuilt wrok, een satanische trek die met behulp van revolutie en zelfs chaos een vermeend onrechtvaardige toestand zegt te willen corrigeren. Wél meen ik dat wij leven in een ijzeren tijd. De gewoonten van vroeger waren beter. Het ruwe ridderdom geniet mijn voorkeur boven de diplomatie van onze dagen met haar sluwe onderhandelaars, haar makers en brekers van verdragen. Sebond doorzag het laffe pacifisme van de met Arcadia flirtende elite. Hij poneerde het verdedigen van weduwen en wezen als een maatschappelijke plicht van de christen en toonde zich desnoods bereid de hel te trotseren voor een hemelse zaak. Vrede bestaat niet op aarde. Oorlog laat zich niet uitbannen, want die is ingebakken in ons mensenras. De wereld is niet voor verbetering vatbaar. Mentale groei is hoogstens verspreide individuen gegeven. De ‘homo universalis’ is een aanmatiging, de schone letteren zijn ijdelheid. De plattelander en de analfabeet daarentegen, kunnen ons het nodige leren. Boeken zijn soms nuttig, maar verreweg de meeste zijn niet de moeite waard. De weinige waardevolle maken de meeste mensen verwaten. Wie naar kennis streeft, dient alles te weten. Wie halverwege blijft steken, loopt het risico ongelukkig of waanzinnig te worden. Dat de theologie het veld heeft moeten ruimen voor de lucratieve studie rechten, duidt zonder meer op verwording.

Tota philosophia vita commentatio mortis est. De tijdsduur aanvaarden als lijden, is wat ons betaamt. Alle kinderen schreien bij hun geboorte, als voelden ze zich verdreven uit het paradijs. Onze eeuwige bestemming is waar het om gaat, dus hebben we een onsterfelijke ziel. Dat leert ons niet eens het Geloof, maar al het blote verstand. Atheisten zijn dus onredelijk, en zelfs tegennatuurlijk. Niet slechts zoals de door mij geliefde Socrates vóór zijn heengaan aan zijn leerlingen verklaarde dat zijn ziel in een beter en wijder leven zou voortduren; niet

[p. 800]

slechts op de wijze die een machtig mens ten deel valt wanneer zijn beeld, nadat hij gestorven is, in de geesten van zijn bewonderaars voortleeft, hun tot voorbeeld strekt, hun levensloop en geschiedenis bepaalt, maar werkelijk, naar het lichaam is Jezus verrezen. Men hoede zich evenwel voor roemzucht. De aandacht voor ons belang in de mensenwereld spoort zelden met wat werkelijk waar en wezenlijk goed voor ons is.

Wil men iemand beoordelen, dan moet men niet alleen zijn intenties kennen, maar bovendien een beeld hebben van zijn levensloop. Losse daden zeggen onvoldoende; daar kun je hoogstens een typering uit halen, geen oordeel. Men mag een werk van een schrijver niet los zien van zijn gehele oeuvre en zijn biografie. Mijn ‘Apologie voor Raymond Sebond’ was mijn wijdlopigste essay. Daarom geef ik het hier in verkorte vorm weer. De eerdere versie springt van de hak op de tak. Het staat vol met opmerkingen die geen serieuze lezer interesseren, bijvoorbeeld dat honden soms janken als hun baas sterft. Dat soort trivia heb ik eruit gehaald. Wat ik bepleit, is het recht om niet het naadje van de kous te hoeven weten. Liever wijs dan wel-geïnformeerd. Mag ik, bewoner van de bibliotheek, u wijzen op de ‘sancta ignorantia’? Vroeger voelde men in kennisdorst nog de prikkel van het kwaad. Wie beseft tegenwoordig nog zijn verdwaling?

Vrijheid van meningsuiting bestaat niet. Wat je hebt, is uiting van aanvaarde meningen, politieke correctheid. Men debiteert de hele waarheid net zomin als de aperte leugen. De halve waarheid, of de leugen met de schijn van waarheid, die duivel regeert onbetwist. De wereld blijft dus een tranendal. Gelukkig maar dat de dood bestaat.