De Gids. Jaargang 165

[p. 373]

[Nummer 5-7]

Bij dit nummer

Na het vernietigende oordeel dat de Franse Rekenkamer onlangs velde over de veiligheid, de automatisering en het personeelsbeleid bij het Louvre, slaat dit kroonjuweel onder de Europese musea terug met de bekendmaking van grootse toekomstplannen. Ditmaal is het niet de ingangspartij die wordt verbouwd, maar vindt er een majeure uitbreiding plaats van de virtuele vleugel van het museum: www.louvre.fr. Deze site, die jaarlijks door zes miljoen mensen wordt bezocht, moet de bezoeker in 2003 alle 35.000 werken uit de collectie van het Louvre kunnen tonen, plus nog eens de 135.000 stukken uit het prentenkabinet van het museum. En twee jaar daarna moet de site niet alleen volledig interactief zijn, inclusief faciliteiten voor de kaartverkoop, maar moet ook het educatieve instrumentarium op de site volledig zijn ontwikkeld, met dossiers, thematische lesbrieven, spelletjes, et cetera. Kosten van de hele operatie: 6,5 miljoen euro, voornamelijk afkomstig uit het bedrijfsleven.

Een vraag die zich bij het lezen van deze berichtgeving in Le Monde van 29 maart 2002 laat stellen is deze: is dit nu de museale toekomstinvestering waar Frankrijk op zit te wachten, een welkome en vernieuwende stap in de werkelijkheid van de eenentwintigste eeuw? Of is dit een dwaze vlucht naar voren van een instelling die haar gebouw en organisatie op aarde maar niet in orde krijgt, en die hoopt dat het in cyberspace beter zal aflopen? Aldus geponeerd trekt deze vraagstelling nog veel fundamentelere kwesties los, want wat wordt in de virtuele toekomst waarin het Louvre zich zo gaat manifesteren eigenlijk nog het onderscheid tussen het museum en een archief, een bibliotheek of een school? Krijgen bezoekers over vijf of tien jaar een onontwarbare kluwen van aan elkaar geplakte websites te zien of ontstaat er een renaissancistische ideaalwereld van kennis en schoonheid, waarin men klikkenderwijs en interactief op ontdekkingsreis gaat door de kunst en de geschiedenis van Frankrijk? En wiens verantwoordelijkheid is het om dat heil dich-

[p. 374]

terbij te brengen? Die van het museum, de overheid, het bedrijfsleven?

Sinds het septembernummer uit de jaargang 2001 heeft de Gids-redactie haar kolommen opengesteld voor wat ‘Het museumdebat’ is gaan heten. Dat debat ontstond in Nederland vooral door de spraakmakende beslissing van het kabinet om 350 miljoen (toen nog) gulden ter beschikking te stellen voor de renovatie van het Rijksmuseum. Tracy Metz nam een kijkje bij de tentoonstelling van maquettes van de uiteenlopende ontwerpen voor die renovatie en deed daarvan in dat nummer verslag. En als eerste van een reeks museumdirecteuren en beeldende-kunstbestuurders kwam Kees van Twist aan het woord in de serie ‘Brief van een museumdirecteur’, gevolgd door Chris Dercon, Wim Pijbes, Max Meijer, Marjan Scharloo en Lex ter Braak. Die brieven werden onderbroken door buitenlandse museumbezichtigingen aan de hand van H.M. van den Brink (Bilbao), Frank Ligtvoet (New York) en Martin Sommer (Parijs).

Wat opvalt bij herlezing van de op de Nederlandse museumwereld gerichte ‘Brieven’ is hoe dicht bij de alledaagse werkelijkheid de zorgen en ideeën van de briefschrijvers liggen. De problemen in de bedrijfsvoering, de juiste maat in het publieksbereik, de gewenste professionaliteit van museumdirecteuren, dat waren de drie meest voorkomende thema's. Zonder meer relevante onderwerpen, waar door de auteurs stevige posities over werden ingenomen. Maar waar moet het met de musea naartoe? Wat voor soort plek moet een museum (kunnen) zijn, in cultureel en sociaal opzicht? Wat is een zinvolle typologische indeling van de meer dan achthonderd Nederlandse musea? Welke samenwerkingen tussen musea en tussen musea en andere instellingen zijn het meest wenselijk? Moeten alle musea wel dezelfde primaire functies vervullen? Welke problemen in de museale sector moeten nú opgelost worden en welke mogen nog tien of twintig jaar wachten? Dat zijn vragen die niet zomaar in een paar brieven op te lossen zijn, maar die eigenlijk centraal zouden moeten staan in een ‘museumdebat’, zeker wanneer dat gevoerd wordt naar aanleiding van een overheidsinvestering van 350 miljoen gulden in één enkel Nederlands museum.

Die overheidsinvestering in het Rijksmuseum kan niet los gezien worden van het feit dat deze instelling een unieke status heeft als schatkamer voor de Nederlandse kunst en geschiedenis. Aldus is het Rijksmuseum, net als het Louvre dat voor Frankrijk is, een spiegel van de Nederlandse cultuur. Die spiegel is beslagen en moet worden opgepoetst. Maar als die spiegel onze nationale trekken over een

[p. 375]

paar jaar weer haarscherp terugkaatst, wat zien wij dan? En wie zijn die ‘wij’ op dat moment? Hoe dient, in dat collectieve museale zelfbeeld, de kunst ten opzichte van de geschiedenis te worden geplaatst en vice versa? Vragen genoeg om nog heel lang museumbeleid over te kunnen maken.

Het internationale supermarktwezen hanteert sinds jaar en dag een indeling in ‘food’ en ‘non-food’, een heldere indeling die ieder misverstand uitsluit. Je proeft het verschil zogezegd onmiddellijk. Naar analogie daarvan maakt de boekenwereld onderscheid tussen ‘fictie’ en ‘non-fictie’. Dat is een iets minder scherpe grens, maar de strekking ervan is toch nog steeds duidelijk. Op dezelfde wijze zou je ook voor de musea fictie- en non-fictietaken kunnen onderscheiden. De fictiekant van museale voorzieningen biedt op de eerste plaats ruimte aan de kunst, als verbeelding van ons individuele en collectieve bestaan. Dat gebeurt door het selecteren, verzamelen en ontsluiten van schilderijen, tekeningen, films, foto's en andere artistieke expressievormen. Het non-fictieaspect chroniqueert datzelfde bestaan in historische voorwerpen en documentaire uitingen. Fictie en non-fictie kunnen elkaar overlappen. Volgens sommigen is dat in museale opstellingen zelfs een must: de schilderijen van Adriaen van Ostade leren ons iets over het dagelijks leven in de zeventiende-eeuwse Nederlanden, terwijl een koperen spiegeltelescoop of een diamantgegraveerde roemer uit diezelfde tijd ons kan treffen door zijn fraai gevormde ambachtelijkheid. Alles is immers een bron. Waar het om gaat zijn de verhalen die aan de hand daarvan worden verteld. En die verhalen zijn nu eenmaal anders wanneer ze vanuit de kunst dan wanneer ze met het oog op de geschiedenis worden verteld.

Om des te beter los te komen van de dagelijkse zorgen van de museale bedrijfsvoering, de juiste maat van het publieksbereik of de strijd over de ideale museumdirecteur, en om in de discussie rondom het Rijksmuseum niet zozeer een daad te stellen (dat heeft het kabinet al gedaan) als wel een droom te formuleren, vroeg de Gids-redactie een aantal mensen of zij wilden optreden als conservatoren van een nieuw Nederlands museum: het virtuele Museum van de Nederlandse Geschiedenis. Hun bijdragen, gerangschikt naar een aantal onderwerpen die in een dergelijk Nederlands ‘Haus der Geschichte’ in elk geval niet zouden mogen ontbreken, bieden tezamen een fascinerende rondgang door de Nederlandse historie. Zonder naar volledige uitwerking van dit virtuele idee te streven was het onze intentie om aan de hand van een aantal thema's de theoretische en beleidsmatige discussie over een Nederlands geschiedenis-

[p. 376]

museum een plaats te geven in de zalen van de verbeelding. Om een wandeling door de museale toekomst te kunnen maken, waarbij alle ‘wetten en praktische bezwaren’ even bij de garderobe in bewaring zijn gegeven. Als dit driedubbele virtuele-museumnummer iets duidelijk maakt, dan is het de paradox dat kunst en geschiedenis in onze nationale schatkamer weliswaar zeer met elkaar verbonden zijn, maar dat het misschien juist daarom de moeite loont om ze - al is het maar bij wijze van virtuele oefening - ieder hun eigen plaats te geven.

Namens de Gids-redactie

maarten asscher

Naar aanleiding van het verschijnen van dit nummer wordt donderdag 6 juni 2002 in het centrum voor cultuur en politiek De Balie in Amsterdam een avond georganiseerd over de voors en tegens van een museum voor de Nederlandse geschiedenis.