De Gids. Jaargang 165

[p. 118]

Dirk van Weelden
Off the road

Vermoedelijk is het nog niet zo lang geleden dat ik ben aangekomen in het land Voorbij. Natuurlijk heb ik me wel afgevraagd hoe ik hier terechtkom en waarvandaan ik afkomstig ben. Maar ik herinner me alleen een oorverdovend geruis, een oceaan wild stromende gegevens, meer niet. Niemand hier heeft een idee van wat er aan het land Voorbij voorafging. Last van heimwee verwacht ik daarom niet te krijgen. Ik zou niet weten wie me met indrukwekkende verhalen over zijn ‘roots’ jaloers zou moeten maken.

Ik ben niet vrolijk en niet verdrietig. Ik ben stil en ik dwaal met een kleine rugzak door Voorbij. Zonder geschiedenis, zonder haast, een vis in het water. Al ben ik volwassen, voorlopig is mijn gedaante die van kind. Ik hoop dat dat niemand stoort. Het is een van de dingen waaraan u moet wennen. Net als aan het vloeibare van dit land. Ik wil niet zeggen dat er alleen water is, of dat alles van brij of gelei gemaakt is. Maar het helpt bij het meedwalen als u beseft dat iedere boom die u ziet, iedere arbeider in het veld onder uw ogen van vorm en kleur kan veranderen of zelfs verdwijnen. In dit land kunnen mensen, dieren, dingen, ruimtes en kleuren zich in een oogwenk vermenigvuldigen. Het geeft dit stille en rustig bewegende land iets spookachtigs en oneindigs. Een kauwgompapiertje op de stoep kan zonder belemmering uitgroeien tot een eindeloze golvende prairie bezaaid met helgele kauwgompapiertjes. Vandaar dat er in dit land nooit ruimtegebrek is. Als er iets gebeurt dat veel ruimte inneemt, wordt het land daar automatisch groter van.

In Voorbij loopt een spoorlijn, waar mijn bewegingen treinachtig worden. Zo is er ook verte of juist een muur al naar gelang de gebouwen, bomen of ravijnen die voorbijkomen. U moet zich overigens niet laten misleiden door het gebrek aan geklets hier of het feit dat menselijke figuren u niet dicht naderen. Ik weet dat dit land alleen zichtbaar is voor vreemdelingen, voor mensen die afstand houden en de vragen over het land dat ze bezoeken aan zichzelf stellen

[p. 119]

en niet aan de bewoners. Dat betekent niet dat hier rust en luciditeit regeren. Neem de bouwers, die ergens in de aarde van Voorbij voor altijd de fundamenten aan het bouwen zijn. Zij houden er hartstochtelijke, bedenkelijke ideeën op na. Ze zijn er heilig van overtuigd dat ze uitverkoren zijn, uit een oneindige menigte geplukt om een heldhaftige missie te vervullen. Door wie weten ze niet. Ik merk dat de meesten hier op de bouwers neerkijken en het maar druiven vinden. Iedereen volgt achter hun rug om zijn of haar eigen verlangens. En toch kan niemand uitsluiten dat al het zelfingenomen geploeter van de gehelmde mannen op een dag een stad oplevert die iedereen verbaast en verrukt.

Wat mij, als ladder, boom, huisvrouw of haarspeldbocht bevalt aan dit land is dat ik me nooit bekeken voel. Ik ben er gewoon, nooit komt het in me op te zoeken naar een gluurder of een camera. Er is geen supermens of god, geen centrum van de wereld vanwaaruit de plaats waar ik leef perspectief of betekenis krijgt. Dat gevoel wordt in de hand gewerkt door de geruisloze maar drastische veranderingen die er om me heen plaatsvinden. Uit mijn raam kijk ik tegen een oude, geheimzinnig groene berghelling aan. En hoewel die er een dag geleden nog niet lag, kan ik me nu al niet meer herinneren wat er ooit voor in de plaats was. Ik erken de berghelling in zijn ondoorgrondelijkheid. Even moet ik vaststellen dat mijn hart rijmt op het groen van dat ruige bos.

Het is lastig om met al die door elkaar lopende tijden en zich opsplitsende locaties te spreken van een favoriete plek in Voorbij. Als ik u dan toch ergens mee naartoe mag nemen, dan naar een punt van overdenking. Het bevindt zich op een bergtop, althans, tegenover het standpunt dat er steevast door een motorrijder wordt gepersonifieerd, ligt of staat (het is maar hoe je het bekijkt in Voorbij) een weg in de diepte. Vreemd genoeg moet ik hier, bij dit majestueuze vergezicht op een groene, zonovergoten helling, waar auto's en een bus moedig de steilte overwinnen, altijd denken over de tragiek, de pijn en angst in dit land. Of nauwkeuriger: over hoe die zaken zich homeopathisch hebben verdund in de schijnbare willekeur waarmee dit land van gedaante verandert. Het is overal, als een stilte.

Op dit uitkijkpunt is het na een tijdje onmogelijk om ‘hier’ te denken; en dus is het enige dat je kunt denken ‘toen’. Ook al weet je dat het onmogelijk is om van de beelden voor je, achter je of in je te bewijzen dat ze waar en werkelijk zijn. Als ik hier sta voel ik iets teers en veelbelovends gebeuren. Ik merk hoe het land Voorbij een vederlichte liefde voor het lot in me wekt en onder me zie ik de eer-

[p. 120]

ste sporen van een nieuwe herinnering ontstaan. Een herinnering die opfladdert uit het minnen, paren, baren, scheiden en moorden van een archief aan herinneringen dat een eigen leven leidt. Niemand weet hoe dat archief ooit gevuld werd, wiens herinneringen het zijn en dat doet er niet toe. Laat het maar aan mij over, ik dwaal als een vragende vis door het water. Ik klim met mijn rugzakje naar deze bergtop en als die bergtop er niet is, dan komt hier een bergtop omdat de afgrond me te hulp snelt en verschijnt. In de uitgestrekte ruimte die u al ziende denkt, herinner ik u, herinnert u mij, zelfs al is het een beeld dat u nog nooit heeft gezien.

Kijk, beneden aan zee is er geen tijd voor dergelijke mijmeringen. Daar spelen we in Voorbij ook ijskoud andermans geschiedenissen na. Gemene, trieste verhalen over bedrog en verraad en gewetenloze moord. Het is totaal onbelangrijk hoe het zit met het hoe en waarom, met de motieven of belangen van de betrokkenen. Voor het land Voorbij is de kleur van iemands jas veel belangrijker. Het kan je redden. Stel, je loopt op een grenspost af aan de rand van een gewelddadig en tiranniek geregeerd land en weet niet dat de soldaten het op je voorzien hebben en dat het een hinderlaag is. Als dan de kleur van je jas contrasteert met de omgeving, bijvoorbeeld helblauw met een felrode kraag in een modderig grijs landschap, dan ben je de ongeduldige regisseur die op een historische filmset afloopt, en zoals bekend schieten acteurs hun werkgever zelden neer. Mijn eigen jas is momenteel die van dorpsverteller. Zelf ben ik ingenomen met mijn wangen, waaraan je kunt zien dat ik een halfverdwenen gebit heb. In mijn verbeelding roept dat meteen de klank van mijn vertellende stem bij u op. En mijn uit half leugen, half bikkelharde waarheid bestaande vertelling over de gebeurtenissen hier aan de grens veertig jaar geleden.

Er zijn ook verdwijnpunten in het land Voorbij. Daarmee bedoel ik punten waar verhaalloze tijdstromen elkaar kruisen en een beeld opleveren waarin eeuwigheid en vluchtigheid op elkaar vastvriezen. Op zulke momenten is het land Voorbij kwetsbaar. Als een zieke oude zwerver, die met de moed der wanhoop langs de snelweg dwaalt. Op zo'n ogenblik ben ik de vangrail en ik zou me eindeloos kunnen uitbreiden en herhalen, maar ik doe het niet. De oude man is klein genoeg, het landschap te ongastvrij, de leegte die door ons heen valt te hard en recht. U zou zijn eenzame gezicht moeten kunnen zien. En dat doet u nu bijna.

Er zijn wel wetten in Voorbij, maar die vallen uiteen in twee categorieën, te weten technische en geheime. De technische zijn openbaar en nogal nietszeggend, ze gaan over resolutie, rekensnelheid,

[p. 121]

kleurcorrectie, geheugenruimte, enzovoort. De andere wetten zijn veel interessanter, maar helaas geheim. Dat betekent weer niet dat ze onkenbaar zijn en altijd geheim blijven. Misschien is het beter om te zeggen dat de wetten van Voorbij verzwegen worden. Uw nieuwsgierigheid ernaar zet ze in beweging, uw speurzin maakt dat ze iets doen. Soms is de weerspiegeling van een tweede zon of gruwelijke explosie in een autoruitje genoeg om in te zien welke regels er verzwegen worden. U vermoedt een verwijzing naar de toekomst en omdat die er dreigend uitziet zou u graag, meteen nu, vanuit de auto naar huis bellen om te waarschuwen. Weer wat later lijkt alle gevaar makkelijk te bezweren en gelden de wetten van het ritueel, de symboliek, de ritmische compositie van de wereld, de hiërarchie van boer, krijger, priester, koning.

Niemand die er in het land Voorbij protest tegen aantekent dat van tijd tot tijd en van locatie tot locatie andere wetten gelden. Tenslotte is het land Voorbij door zichzelf op doorreis. Want denkt u niet dat ik de enige ben die door dit gestaag groeiende land dwaalt. Hele volksstammen komen eraan. U moet ze leren zien, dat is waar. Maar straks begrijpt u waarom dit land zo ruim is opgezet, waarom de diepte en de verte zo plat als een vensterbank kunnen zijn om dan sneller dan uw oogspieren aankunnen in een vlakte daar in de diepte te veranderen. Het is allemaal transport van affiniteiten en contrasten, pijnlijk of niet. Misschien is het moment gekomen om u af te raden uw indrukken van dit land met uw nostalgie te vergelijken, met uw indrukken van landen die solide zijn en waar de zogenaamde werkelijkheid der feiten plaatsvindt, waar momenten een juiste volgorde hebben en hun maagdelijkheid behouden.

Hoe komt u in het land Voorbij? U heeft geen diploma of paspoort nodig. Er is geen plaats aan te wijzen waar Voorbij zich opent. Toegang krijgen tot Voorbij lijkt meer op het op het juiste moment met de juiste snelheid naar voren springen om onder het rondzwiepende springtouw te komen en de cadans te vinden. Het is een oversteek, waar geen argumenten, geen oorzaken en geen consequenties aan te pas komen. Kijk maar, hier ziet u in Voorbij een oversteek plaatsvinden, een cirkel in de breedte, een alledaags drama zonder begin of eind. Bliksemsnel en raadselachtig, maar ook klein en eeuwig. Mijn rol als reddende roeiboten beschouw ik als een van mijn beste. Stap in, verlaat de weg, laat de vangrail los. U weet best dat alles er tegelijkertijd is en dat het niet gaat om wat de beelden laten zien, want beelden liegen over zichzelf en de wereld. In het land Voorbij gaat het om wat de beelden doen.