De Gids. Jaargang 165

[p. 95]

Ruud Tromp
Een brief uit IBM-Research

Het valt me hoe langer hoe vaker op dat de moderne fysica altijd bediscussieerd wordt met betrekking tot Einstein, Bohr, Schrödinger, en al die grote namen uit het begin van de vorige eeuw. Dat is genoeg om iedereen een minderwaardigheidscomplex te geven. Het geeft een romantisch beeld: grote geesten met grootse ideeën die in één klap de wereld veranderen, genieën die voor de komende eeuwen de agenda bepalen. De betekenis van kwantummechanica, relativiteitstheorie, kernfysica, de oerknal, het genoom van de mens. Da Vinci, Rembrandt, Goya, Monet, Gauguin, Picasso, Mondriaan. Wie durft er met al die schilderijen aan de wand nog te schilderen? Maar geschilderd wordt er, natuurlijk. En natuurkundigen beoefenen natuurkunde. Waarom? Omdat het er is. Het ligt hier voor mij, op mijn bureau, om gedaan te worden. We ademen, eten, zweten, drinken en stinken omdat we nu eenmaal zo in elkaar zitten. Is het niet simpel? Ik ben nu bezig met dit experiment omdat dit voor mij de beste manier is die ik kan bedenken om mijn tijd te besteden. Als ik van gedachten verander, dan kan ik wat anders gaan doen, directeur worden, strategisch denker, financier, boer. Maar nu ben ik hier. Ik word gefinancierd door een club mensen die ook vinden dat wat ik doe de moeite waard is, voor commerciële, militaire, culturele doeleinden. Dit is niet een tijd van geniale geesten, en het is maar de vraag of er ooit een tijd is geweest van geniale geesten. Natuurlijk, Newton, Einstein, Bohr, dat waren geen gewone jongens, maar is het werkelijk waar dat hun werk onze dagelijkse ervaring ingrijpend veranderd heeft? Of was het dat van de wetenschappers die decennialang minutieuze na minutieuze stap voorwaarts zetten in de ontwikkeling van betere katalysators, plastics, halfgeleiders, beton, voedingsmiddelen, geneesmiddelen, allemaal gebruikmakend van kwantummechanica natuurlijk, van thermodynamica, elektrodynamica, rheologie, en wat ze maar beschikbaar hebben in hun gereedschapskist?

Mijn visie is deze: de ware revolutie voltrekt zich in anonimiteit.

[p. 96]

Dat is natuurlijk niet zo'n spannend verhaal. Je kunt je tv-publiek niet geboeid houden (en ze kijken niet naar je commercials, of ze worden geen lid van je omroepvereniging, en ze kopen je boek niet) als je ze vertelt dat de ontwikkeling en perfectionering van de stoommachine niet te danken is aan het baanbrekende werk van een enkele persoon, maar het resultaat van eindeloos gepieter, geknutsel, tijd- en geldverspilling, domme experimenten, gelanterfanter, en af en toe een goed idee en een maat vol mazzel van honderden, nee duizenden onbekenden. Maar dat is uiteindelijk waar de actie is. Niet zo spannend, maar toch revolutionair. En de geldschieters weten dit maar al te goed. Het is geen toeval dat het wetenschappelijk bedrijf zelf geïndustrialiseerd is, van de ontwikkeling van de nieuwste pentiumchip tot de speurtocht naar het Higgs boson. Het is assemblagewerk, het bouwen van grote machines, verdeeld in kleine stukjes die de juiste onderzoeker met de juiste gereedschapskist kan bevatten. Werk jij aan het oxide, dan kan zij aan het metaal werken, en die twee aan het vijf atomen dikke laagje dat het metaal aan het oxide bindt, en ik zal me zorgen maken over de diffusie van boron, terwijl een tweede, een derde en een vierde team zich zullen bezighouden met waterstofbinding, integratie, procestechnologie, thermisch budget, et cetera. De fysicus als ambachtsman. In een lang leven leerden de Shaker-meubelmakers stoelen te maken die vandaag nog steeds adembenemend zijn. Stoel na stoel, jaar na jaar, strevend naar perfectie, toegewijd, volhardend, vol inspiratie. En die stoel straalt inspiratie uit, spiritualiteit zelfs. Ik ben er trots op om dag in dag uit, jaar in jaar uit, mijn vak stapje voor stapje vooruit te brengen. Ieder experiment een beetje beter, mijn bekwaamheid wat meer ontwikkeld, de technologie wat nauwkeuriger, de materialen wat sterker, de computer een beetje sneller. Niet spectaculair, maar onweerstaanbaar, samen met tienduizenden medefysici die hetzelfde doen, en die zo in de afgelopen honderd jaar ons leven oneindig ingrijpender veranderd hebben dan Einstein, Bohr en Picasso bij elkaar. Er hangen tienduizend meer schilderstukkies tussen de tv en de schuifdeuren dan in alle musea ter wereld, en de mensen die ermee leven beleven er honderdduizend keer meer plezier aan. Natuurlijk, Picasso is fantastisch. Maar hij is dood, en ik kan hem niet mee naar huis nemen. Maar ome Kees om de hoek kan de Westertoren zo verschrikkelijk mooi schilderen, en hij is niet duur. Leve ome Kees!