De Gids. Jaargang 163

[p. 585]

[Nummer 8]

Marek van der Jagt
De eenzame god van het succes

Bij het avondeten, vlak voor het opdienen van het dessert, die avond aten we rote Grütze, iets waar mama erg van hield, papa iets minder, maar ook zijn verwachtingen van het eten had hij naar beneden bijgesteld, vlak voor de rote Grütze uit de keuken zou komen, zei ik: ‘Ik moet jullie iets zeggen.’

Er viel een stilte. Dat was lang niet voorgekomen, dat iemand iets wilde zeggen. Aan tafel.

Papa was de eerste die iets van zijn kalmte terug kreeg. ‘Wat dan, Marek?’

Pavel masseerde zijn handen.

Daniel voelde aan zijn kin.

Mama was het geloof ik helemaal ontgaan dat ik iets had gezegd, zij rommelde in een handtas.

In de keuken hoorde ik het geluid van borden die met veel kracht op het aanrecht werden gesmeten. Het dienstmeisje had een slecht humeur.

‘Ik ben gehandicapt,’ zei ik.

Pavel begon te lachen. Het was een kort gegrinnik, want papa wierp hem een bestraffende blik toe.

Daniel voelde nog altijd aan zijn kin.

Mama zei, terwijl ze in haar handtas tuurde: ‘Heeft een van jullie mijn gouden aansteker gezien?’

En toen met een bezorgde blik in de richting van de keuken: ‘Ze zou toch niet stelen?’

Papa verschoof de dessertlepel een paar centimeter naar links.

‘Mogen we van tafel?’ vroeg Daniel.

Papa verschoof de dessertlepel weer een paar centimeter naar rechts.

‘Niemand gaat van tafel,’ zei hij. ‘We wachten op de rote Grütze en Marek wil iets met ons bespreken.’

Terwijl hij rote Grütze uitsprak, keek hij mama aan, maar mama was niet langer geïnteresseerd in rote Grütze, zij zei: ‘Wie heeft mijn

[p. 586]

gouden aansteker in gebruik?’

‘Marek,’ zei papa, ‘wat wil je met ons bespreken?’

Ik zag hoe een paar huidschilfers van Daniels kin naar beneden dwarrelden.

‘Ik ben gehandicapt,’ zei ik nogmaals, en mijn stem sloeg over van de spanning alsof mijn handicap een oorlogsverklaring was aan het adres van mijn familie, wat het in zekere zin ook was, want een handicap droeg niets bij aan succes, integendeel. Alle goden waren dood, op een na. De familie Van der Jagt diende de eenzame god van het succes.

‘Je zoon beweert dat hij gehandicapt is,’ zei papa tegen mama. Hij stelde zich blijkbaar op het standpunt dat handicaps en gehandicapten mama's terrein waren.

Mama keek nu op van haar handtas.

Ze keek mij een paar seconden aan. Toen schudde ze langzaam haar hoofd.

De rote Grütze werd opgediend.

‘Eet smakelijk,’ zei papa, ‘dit is mama's lievelingsgerecht.’

Dat zei hij altijd als wij rote Grütze aten. Alsof hij zich wilde verontschuldigen voor het feit dat wij dit moesten eten.

Mama schoof het dessert van zich af, papa lepelde in de Grütze, Daniel pulkte aan zijn kin, Pavel speelde met zijn lepel en ik wachtte op wat komen zou.

Papa was als eerste klaar met het toetje en toen pas werd de stilte doorbroken.

‘Marek,’ zei hij, ‘heb je ergens pijn?’

Een rare vraag. Alsof gehandicapten altijd pijn hadden.

‘Wil iemand mijn rote Grütze?’ vroeg Daniel, ‘ik vind dit niet te eten.’

‘De rote Grütze is prima,’ zei papa.

‘Kunnen jullie ophouden met dat lawaai?’ vroeg mama, ‘ik ben iets aan het zoeken.’

Ik zei: ‘Ik heb geen pijn papa, ik ben gehandicapt.’

Uit de keuken kwam walsmuziek.

Mama's lievelingsdier was het lieveheersbeestje. Zij vond soms lieveheersbeestjes op straat en nam die dan mee naar huis en zette ze op planten. Ze hielden het nooit lang bij ons uit, want lieveheersbeestjes zijn geen huisdieren. Soms praatte mama ook tegen de lieveheersbeestjes.

Er waren dagen dat zij dacht dat haar overleden vader veranderd was in een lieveheersbeestje. Haar vader was door zijn paard tegen een boom gesmeten. In één klap dood. ‘Kom eens kijken,’ zei mama

[p. 587]

op dat soort dagen, ‘jullie opa zit op de hangplant.’

Papa had een hekel aan mama's gedachten over reïncarnatie. Hij zei wel eens: ‘Jullie moeder hoort thuis in de Middeleeuwen.’

Aan al deze dingen dacht ik, terwijl ik overwoog of ik de details van mijn handicap nu al bekend moest maken aan mijn familie, of daar nog even mee moest wachten.

Misschien zou mama weer naar de hangplant rennen en roepen: ‘Kom eens naar jullie opa kijken.’

Het dienstmeisje kwam binnen, zag dat we nog niet klaar waren en verwijderde zich weer.

‘Als je nog langer aan je kin zit Daniel,’ zei papa, ‘heb je weldra geen kin meer.’

‘Dat lawaai hier altijd aan tafel,’ fluisterde mama, ‘het lijkt hier wel een kazerne.’

Papa vouwde zijn handen, alsof hij een belangwekkende vergadering voorzat en nu de knoop ging doorhakken. ‘Marek,’ zei hij, ‘we kunnen je niet helpen als je ons niet vertelt wat je hebt. Waar heb je pijn?’

De laatste vier woorden sprak hij zo luid en duidelijk uit alsof hij tegen een dove praatte.

Waar had ik pijn? Ik had toch al gezegd dat ik geen pijn had.

En als ik al pijn had, dan was het pijn die zich niet liet lokaliseren, pijn zonder adres, zoals mama's minnaars ook zonder adres haar leven binnen wandelden en zonder dat adres er ook weer uit werden gezet.

‘Het gaat over jouw kind,’ zei papa toen tegen mama, ‘misschien kun je er even bij blijven?’

‘Ik zoek mijn aansteker,’ fluisterde mama. ‘Mijn gouden aansteker.’

En Daniel zei: ‘Ik weet niet wat ze erin heeft gedaan, maar het smaakt chemisch, het smaakt naar bleekwater. Ze wil ons vergiftigen.’

Papa knikte mij bemoedigend toe, hij leek bijna blij te zijn, alsof hij zich nu eindelijk even vader voelde. Voor de tweede of derde keer in zijn leven.

‘Zeg het maar Marek,’ zei hij. ‘Wij luisteren.’

‘Ik heb de penis van een dwerg,’ zei ik.

Papa's gezicht verstrakte gek genoeg niet bij het woord ‘penis’ maar bij het woord ‘dwerg’. Pavel begon hysterisch te lachen, bijna als een vrouw, Daniel viel flauw, want dat deed hij minstens twintig keer per jaar, omdat hij aan bloedarmoede leed, en mama zei, terwijl ze mechanisch in haar tas rommelde: ‘Castraten kunnen soms heel mooi zingen.’

[p. 588]

‘Wat bedoel je?’ vroeg papa. ‘En Pavel, raap Daniel op.’

Het dienstmeisje kwam binnen, maar papa snauwde: ‘Nee, nog niet.’

En Pavel riep: ‘Ik raap hem niet meer op, ik raap hem niet op, ik heb Daniel al zo vaak opgeraapt, nu moet Marek het maar eens doen.’

‘Ik ben gehandicapt,’ schreeuwde ik.

Het dienstmeisje rende weg, ze was niet gewend aan geschreeuw en gesnauw. Succesvolle mensen snauwden niet. Daarom werd er bij ons thuis gezwegen.

Zou papa ook een geheime dwerg zijn vroeg ik me af. Het leek me typisch voor de chromosomen van een dwerg om een paar generaties over te slaan, maar misschien had ik het mis.

‘Ik bedoel,’ zei ik, en ik was verbaasd over mijn eigen rust, ‘dat mijn lid heel goed bij een dwerg zou passen. En ik ben niet de enige die deze mening is toegedaan. Onafhankelijke bronnen bevestigen mijn bevindingen.’

Pavel leek bijna te stikken. Hij giechelde, maar het leek veel meer op een wanhopig, maar gesmoord gebrul.

Daniel lag nog altijd op de grond.

Zou hij, vroeg ik me af, ook een geheime dwerg zijn? Hoeveel geheime dwergen zaten er hier eigenlijk aan tafel?

‘Ik wil niet dat je over castraten spreekt,’ zei papa tegen mama, ‘het gaat over je zoon. Misschien kun je je eindelijk eens met je zoon bemoeien. En iemand moet Daniel oprapen.’

Een hele hoge toon verliet mama's keel. Toen riep ze: ‘Ik kan niet meer tegen het lawaai.’

Over Pavels gezicht liepen tranen van het lachen.

Iedereen leek vergeten te zijn dat ik de penis van een dwerg had. Alleen Daniel was flauwgevallen, maar dat had natuurlijk niets met mij te maken. Hij kon het gewoon niet hebben als iemand anders een beetje aandacht kreeg, hij viel ook bij voorkeur flauw als Pavel moest optreden.

Ik stond op.

Ze keken nog altijd niet naar mij.

Alsof mijn woorden nooit waren uitgesproken, of meteen weer opgelost in een dikke ondoordringbare mist.

En toen riep ik: ‘Jullie hebben me de penis van een dwerg gegeven, jullie zijn moordenaars.’

Het dienstmeisje kwam geschrokken binnen.

Terwijl uit de keuken nu nog luider de walsmuziek klonk en mama naar het dressoir rende om een schaal te pakken waarin ze kon

[p. 589]

overgeven, zag ik hoe papa langzaam uit zijn stoel opstond en mij vervolgens de hardste oorvijg gaf die hij mij ooit heeft gegeven. Het klonk als een pistoolschot.

Daarna werd het stil.

Papa ging weer zitten, ik ging zitten, alleen mama stond nog bij het dressoir met een schaal in haar hand, maar ze stond zo vaak bij het dressoir met een schaal in haar hand dat niemand daar nog veel aandacht aan besteedde.

‘Zo,’ zei papa, ‘nu gaan we koffiedrinken. Pavel, raap Daniel op.’

Het dienstmeisje ruimde de rote Grütze af. Bij Daniels bord bleef ze staan.

‘Neem maar mee,’ zei papa, ‘Constance, Pavel, raap Daniel op.’

Mama stond als versteend bij het dressoir, met die schaal in haar hand.

Niemand hoefde Daniel op te rapen, want hij was zelf alweer opgestaan en ging op zijn stoel zitten. Zijn ogen draaiden rond, hij had mama's gevoel voor theater en hij lispelde: ‘Ik heb andere medicijnen nodig.’

Papa zei: ‘Pavel hoe gaat het met de muziek? Wanneer kunnen we weer een uitvoering verwachten?’

Alleen al van het woord ‘medicijnen’ werd papa ziek.

Papa's vraag bleef in de kamer hangen, want Pavel gaf geen antwoord, en mama zei plotseling: ‘Je moet hem niet in zijn gezicht slaan, Ferdinand.’

Toen liep ze naar me toe, ze had haar mond niet eens afgedroogd, er kleefde nog iets aan haar lippen, ze knielde voor me neer en ze prevelde: ‘Vergeef me, Marek, vergeef me, vergeef me toch.’

Het was een heel gebed dat ze daar aan mijn voeten prevelde en dat gebed vond ik nog veel erger dan de penis van een dwerg, duizend keer erger.

‘Mama,’ sta op,’ zei ik, ‘mama, sta alsjeblieft op. Je hoeft me geen vergiffenis te vragen. Jij kunt er niets aan doen.’

‘Pavel,’ zei papa, nu iets luider, ‘wanneer kunnen wij de volgende muzikale uitvoering verwachten?’

Maar Pavel gaf geen antwoord.

Het dienstmeisje kwam binnen, gaf mama een arm en bracht haar naar haar stoel. Ook depte zij met een schoon servet mama's lippen.

Het kwam niet heel vaak voor, maar toch wel zo'n twee keer per jaar, dat mama zich voor een familielid op de knieën liet vallen en aan een voor buitenstaanders onbegrijpelijk gebed begon.

Mama's hartstocht was als een lawine in de lente als er te veel

[p. 590]

smeltwater vrijkomt en met haar hartstocht kon zij hele dorpen van de aardbodem vegen. Misschien was ze wel gelukkig geweest als ze de hele wereld had kunnen wegvagen, als ze de wereld had kunnen veranderen in een zwart gat. Maar de hele wereld was zelfs voor mama te hoog gegrepen.

Nu denk ik dat wat wij toen voor hartstocht aanzagen, helemaal geen hartstocht was, maar heel iets anders, pijn bijvoorbeeld die een vaste verblijfplaats zocht, een adres, een plaatsje in het telefoonboek.

Toen de laatste resten braaksel van mama's kin waren verwijderd, zei het dienstmeisje: ‘Zal ik de koffie binnen brengen?’

‘Graag,’ zei papa, ‘een kopje koffie lijkt me heel feestelijk. En Pavel, wanneer kunnen wij weer genieten van een van je muzikale uitvoeringen?’

‘Ik heb de penis van een dwerg,’ brulde ik. Mij konden ze negeren, alles konden ze negeren, maar de penis van een dwerg zou ik ze door de strot duwen.

‘Ja zeg het maar, Pavel,’ zei papa, ‘wanneer staat er weer een muzikale uitvoering op het programma?’ Daniel pulkte aan zijn kin.

Mama wilde graag leren vliegen, zodat ze in haar eigen vliegtuig de wereld kon oversteken, want ze had een hekel aan stewardessen. Altijd als Daniel flauwviel, moest ik aan mama denken die wilde vliegen. Zelfs al vloog ze First Class, de stewardessen werkten haar op de zenuwen, en het liefst zat ze de hele vlucht in de cockpit bij de piloot.

Ik keek naar mama en ik dacht eraan hoe vaak ze om vlieglessen had gevraagd. Papa en de dokters hadden haar vlieglessen ernstig ontraden.

Aangezien Pavel papa's vraag onbeantwoord had gelaten, gaf papa zichzelf antwoord. Hij was een praktisch mens als het op vraag en antwoord aankwam. ‘De laatste uitvoering, Pavel, met de celloconcerten van Brahms, die vond ik prachtig. Vonden jullie niet?’

‘Het was geen Brahms,’ zei Daniel. ‘En ik heb sterkere medicijnen nodig.’

Hij was gevallen op zijn kin, al meer dan drie maanden geleden. De wond was niet helemaal goed genezen.

De telefoon ging.

Iedereen verstijfde.

Pavel wilde opstaan, maar papa zei: ‘Blijf zitten, we zijn niet thuis, het dienstmeisje neemt wel op.’

Hij stond op, liep naar de deuropening, bleef daar staan en riep: ‘Bettina, wij zijn niet thuis, niemand is thuis.’

[p. 591]

Toen liep hij naar de cd-speler, zette vioolconcert nummer 2 van Mozart op en ging weer aan het hoofd van de tafel zitten, als iemand die uitermate tevreden was dat hij een moeilijke vergadering toch weer tot een goed einde had gebracht.

Vroeger tekende ik altijd vliegtuigen voor mama, omdat ik wist dat ze zo graag een eigen vliegtuig had willen hebben, maar papa had verteld dat mama van dat soort tekeningen in de war raakte.

Ook de penis van een dwerg kon ons gezinsleven niet langer dan vier minuten verstoren. Waarschijnlijk waren ze het alweer vergeten. Om ongestoord door het leven te kunnen gaan is vergeten een vereiste.

Het dienstmeisje kwam binnen met de koffie.

‘Wat heerlijk,’ zei papa en hij snoof overdreven diep, zodat we zouden weten dat hij het over de geur van de koffie had en over niets anders. Bovendien hield papa ervan diep te snuiven en in gezelschap ging hij regelmatig, als de conversatie stil viel, prat op zijn goede reukvermogen.

‘Kun je alsjeblieft ophouden je als een proleet te gedragen’, zei mama, ‘de kinderen zijn erbij.’

Mama had een hekel aan het gesnuif van papa. Bovendien vond zij het ongepast als mensen lieten blijken dat ze iets heel lekker vonden.

Voor mama was niets lekker genoeg op deze wereld. Wat lekker was, kwam na de dood, dacht zij, of voor de geboorte, niet er tussenin.