De Gids. Jaargang 163

[p. 483]

Maarten Asscher
Een dissident van negen en negentig
Huub Beurskens als tijdschriftredacteur

Na zeven jaar heeft Huub Beurskens met ingang van 1 mei de redactie van De Gids verlaten. Als dank voor zijn grote inzet en inspirerende samenwerking zijn de hiernavolgende pagina's aan aspecten van zijn schrijverschap gewijd.

Een jongetje van negen en een oude man van negentig, met weglating van alle leeftijden daartussen. Zo heeft de Italiaanse schilder Francesco Clemente, blijkens een essay van Huub Beurskens over deze kunstenaar in het tijdschrift Het Moment (1986, nummer 1), zichzelf eens gekarakteriseerd. De nadruk waarmee Beurskens die uitspraak van Clemente citeert verraadt misschien dat hij zichzelf ook wel in deze typering kan herkennen. In elk geval kan met dit dubbelperspectief een goed beeld gegeven worden van Beurskens' attitude en activiteiten als tijdschriftredacteur.

Voor een beschouwing over zijn redacteurschap van De Gids is het nog te vroeg. Hij heeft de redactie pas verlaten en zijn ideeën voor toekomstige bijdragen en themanummers zullen nog geruime tijd doorwerken. Maar van 1986 tot 1988 is Huub Beurskens - met de dichter/vertaler Peter Nijmeijer en de uitgever/dichter Laurens van Krevelen alias Laurens Vancrevel - redacteur geweest van het tijdschrift-in-boekvorm Het Moment. Dat redacteurschap van een ‘Kwartaalboek voor nieuwe literatuur en kunst’ strekte zich totaal over acht afleveringen uit, bij elkaar zo'n 1200 pagina's, het equivalent van ruim één jaargang van De Gids. In zekere zin is Het Moment, voor wat Beurskens betreft, op te vatten als een voorafschaduwing van zijn Gids-redacteurschap dat enkele jaren later, in 1993 een aanvang nam. Ook om die reden vormt Beurskens' redactionele bemoeienis met Het Moment een geschikt onderwerp voor een korte beschouwing, bij gelegenheid van zijn vertrek als redacteur van De Gids.

Het Moment werd in het voorjaar van 1986 als ‘initiatief van uitgeverij Meulenhoff’ aangekondigd middels een ongesigneerd manifest, waarin de steekwoorden waren: verwevenheid van verschillende kunstuitingen, levende literatuur en cultuur ‘in wording’ en internationale oriëntatie, in het bijzonder op ‘de Europese traditie’. Nadrukkelijk werd door de opstellers van het manifest aangegeven dat het niet de intentie van Het Moment zou zijn te concurreren met literaire tijdschriften of culturele krantenbijlagen. Het kwartaalboek wilde, zo blijkt ook uit verschillende van de nadien in het blad opgenomen essays en statements, juist een ondubbelzinnig tegenwicht bieden tegen het actuele literaire klimaat met zijn eenzijdige, door behoefte aan verstrooiing en human interest bepaalde belangstelling.

[p. 484]

Daartegenover, zo blijkt bijvoorbeeld uit de openingsalinea's van Beurskens' essay ‘Verstrooide leeuwen’ in Het Moment nr. 6, wilden de drie oprichters/redacteuren een politiek van literaire diversiteit plaatsen, met evenwaardige aandacht voor alle genres van de literatuur en alle ontwikkelingsstadia binnen (en tussen) die genres. In het genoemde essay sprak Beurskens in dit verband zelfs van ‘dissidenten’, om zijn benarde positie aan te duiden ten opzichte van de zich in zijn ogen als totalitair voordoende commerciële uniformiteit van de literaire markt.

Tegen deze achtergrond kreeg c.q. nam Huub Beurskens in het voorjaar van 1986 de gelegenheid om - met zijn twee mederedacteuren en een viertal bevriende internationale schrijvers als ‘buitenlandse correspondenten’ - gedurende twee jaar geheel naar eigen inzicht acht literaire en kunstzinnige kwartaalboeken samen te stellen. Commerciële overwegingen speelden bij dat alles geen zichtbare rol, noch bij de ideeënvorming voor het blad, noch bij de selectie van de te publiceren teksten en afbeeldingen en al evenmin bij de exploitatie van het tijdschrift. Er werden geen abonnementen geworven en er stonden nauwelijks (betaalde) advertenties in het blad. Het Moment werd als boek aan de boekhandel aangeboden, met vermelding op het omslag van een verkoopprijs van f 19,50. Aangezien er ook geen sprake was van enige subsidie en de geproduceerde oplage per aflevering van circa 150 bladzijden 2000 exemplaren bedroeg - waarvan een substantieel deel eind 1989 bij De Slegte belandde - leert zelfs de meest vluchtige rekensom dat hier sprake is van een zuiver voorbeeld van ‘interne subsidiëring’ door de uitgeverij zelf. Het Moment was een literair laboratorium, een literair en artistiek ‘research and development’-programma, gesponsord door de verkoopsuccessen van de uitgeverij. In het licht van de onderliggende, dissidente redactiepolitiek van het blad is dat een ironisch gegeven, maar het was en is tegelijk volkomen in overeenstemming met het dubbele geweten - commercieel en inhoudelijk - waarover een literaire uitgeverij dient te beschikken. En het doet dus ook niets af aan de strijdvaardige motivatie van de initiatiefnemers, die wel degelijk hoopten dat hun benadering van de nieuwste literatuur zou aanslaan.

In dat literaire laboratorium dat Het Moment gedurende twee jaar is geweest, mocht de dichter, essayist, criticus en prozaschrijver Beurskens, samen met de vertalende dichter Nijmeijer en de dichtende uitgever Van Krevelen, zijn nieuwsgierigheid en zijn combinatorische inventiviteit zonder beperkingen uitleven. Het is hier dat het negenjarige en het negentigjarige aspect van zijn wereldbeeld naar voren komt.

Beurskens' pre-puberale, onproblematische, speelse en gedreven nieuwsgierigheid is zichtbaar in de veelheid en gevarieerdheid van de binnen- en buitenlandse schrijvers die in Het Moment werden gepresenteerd. Beurskens maakte zich er sterk voor, niet slechts als redacteur van het blad, maar ook als vertaler en als essayistisch pleitbezorger. Geestverwante schrijvers als Bodo Kirchhoff, Anne Duden, W.G. Sebald, Dieter Hülsmanns en Michaël Krüger werden op deze wijze door hem met persoonlijke inzet gepresenteerd. Hij combineerde deze letterlijk grenzeloze literaire nieuwsgierigheid met beeldende, cultuurkritische en kunsthistorische invalshoeken. Zijn lezen en zijn schrijven waren ook toen al even zintuiglijk als zijn kijken en luisteren. Bovendien trok hij zich van afscheidingen tussen kunstvormen en genres al net zo weinig aan als van verschillen in oorsprong of historiciteit.

Met zijn verhalen, gedichten, essays en vertalingen in de totaal acht verschenen afleveringen van Het Moment, toont Huub Beurskens zich zonder enige terughoudendheid als een negenjarig jongetje dat alles lust, als hij het maar lekker vindt; een jongetje dat al zijn favorieten laat zien, in de hoop dat anderen ze net zo mooi zullen vinden als hijzelf.

Maar in zijn houding zit ook de weloverwo-

[p. 485]

gen kieskeurigheid, de overtuigde smaak van een negentigjarige, die het lawaai en de banaliteit van de wereld liever buiten de deur houdt om zich bezig te kunnen houden met datgene wat werkelijk de moeite waard is. Die negentigjarige is de hoeder van ‘de Europese traditie’, niet louter in de defensieve zin van het woord, maar als een geïnspireerde ontdekker, pleitbezorger en commentator.

Zowel de negenjarige als de negentigjarige hebben beiden tijd tekort. De eerste door de overmatige veelheid die hem bijna overmant, de tweede omdat hij het zich niet kan veroorloven iets te missen dat perfect zou kunnen zijn. Het voortstuwende ongeduld en de brede, maar uitgekiende belangstelling voor al wat interessant is en kwaliteit heeft, zijn misschien wel bij uitstek de grondtoon geweest van dit tijdschrift-in-boekvorm. Het is een toon die lezers van Beurskens' artikelen en zijn boeken met essays en beschouwingen vertrouwd in de oren klinkt.

In het achtste nummer van Het Moment (voorjaar 1988) wordt in twee zinnen bijna achteloos het einde van het tijdschrift aangekondigd. ‘Elk moment,’ zo schrijft de redactie op de laatste bladzijde, ‘is voorbestemd om te verdwijnen en tegelijkertijd te worden opgevolgd door een nieuwe manifestatie van de werkelijkheid.’ Die nieuwe manifestatie hield voor Huub Beurskens in elk geval de publicatie in, later datzelfde jaar, van zijn magnifieke verhalenbundel Badhok, door velen beschouwd als een keerpunt in zijn verhalende proza. Het is een bundel die een geslaagde overgang laat zien van meer taal-experimentele verhalen naar vrijere ontdekkingen in zijn verhalende fantasie. In hetzelfde jaar 1988 verscheen ook zijn lange gedicht Charme, een versvorm waarmee hij zich in Het Moment als vertaler uitvoerig had beziggehouden. En tot slot werd Beurskens' redacteurschap van Het Moment ook in die zin ‘opgevolgd door een nieuwe manifestatie van de werkelijkheid’ dat hij zijn literaire aandacht nu sterk op het tijdschrift De Gids ging richten, daartoe aangemoedigd door Laurens van Krevelen, die ook van dat tijdschrift de uitgever was.

Afgezien van een toenemende stroom publicaties van Beurskens in De Gids resulteerde dat vanaf 1993 in een redacteurschap dat zeven jaar zou duren. In die periode liet Beurskens zijn even gevarieerde als precieze ideeën gelden binnen een redactie, die hij bovendien in mentaliteit en samenstelling hielp omvormen van een ietwat gevestigd bastion van reputaties naar een meer actueel en verkennend gezelschap van individualisten. De negen- en de negentigjarige Moment-redacteur Huub Beurskens bleek zich ook prima staande te kunnen houden aan boord van de meer dan 150-jarige Gids, die op de aldus vernieuwde en verjongde basis nog jaren vooruit kan. In die zin - en vooral in de persoon van Huub Beurskens - is het kortstondige Moment voor De Gids een gids geweest.