De Gids. Jaargang 163

[p. 272]

Hermann Burger
Tractatus logico-suicidalis
Fragmenten

1 Een natuurlijke dood bestaat niet.

2 De volkomen kunstmatige natuur ontfermt zich over haar armste schepsel, de mens, en presenteert hem het ‘Sterf en sta op’ als een doorlopende goochelvoorstelling. Uit de aard der zaak is elke boom die in de herfst zijn bladeren laat vallen een getruceerd object en daarmee een leugen. Een forsythia in de lente wordt door de totoloog en suïcidoloog genadeloos doorzien, als alles wat hier op aarde groeit en bloeit.

3 De suïcidologie is de zelfmoordwetenschap. Onder suïcidografie verstaan we de levensbeschrijving die zich beperkt tot de keten van oorzakelijkheden die uiteindelijk tot de zelfuitwissing leidt.

4 Onder totologie verstaan we de leer en de filosofie van de totale hegemonie van de dood over het leven.

46 De zelfmoordenaar laat zich in de meest letterlijke betekenis gaan, hij weerhoudt er zichzelf niet van af te stevenen op waar uiteindelijk zijn plaats is.

47 De drift om zichzelf of zijn soort te behouden is een schijnlevensdrift. We hoeven slechts de aura van de soortbehoudende zelfbescherming te doorbreken om voor de doodsdrift te zwichten.

48 De levensverzekering is net als het christendom een handel met de dood. De totoloog zal u er aan de hand van een tabel met wereldwijde sterftecijfers van verzekeren dat u minder mag verwachten naarmate uw premiebedragen stijgen. Zijn toverformule luidt: à fonds perdu.

49 Niemand is in staat om op den duur à fonds perdu te bestaan.

[p. 273]

50 Daaruit volgt noodzakelijkerwijs: het leven is niet het hoogste goed, het hoeft niet ten koste van alles volledig te worden afgewikkeld.

51 Je moet tenslotte leven, zeggen de mensen met hun volkswijsheid. Maar dat moet je niet. De zelfmoord is het schetterende Nee tegen het terneerslaande ‘echec’ van het leven.

72 ‘Condoleren’, zijn deelneming betuigen, komt van het Latijnse werkwoord ‘dolere’, pijn ervaren, lijden. Als deze pijn inderdaad zo onverdraaglijk was, zouden we onvermijdelijk tot suïcidant worden. In feite condoleren we niet maar feliciteren we de nabestaande ermee dat hij nog leeft en daarmee geven we eigenlijk onszelf een hand. De zogenaamde deelneming is ons levenselixer.

73 Als we daadwerkelijk zouden willen condoleren, zouden we een suïcidaal iemand die nog leeft moeten condoleren.

77 De mens sterft niet, hij wordt biologisch gekilld, dus hoe dan ook vermoord.

120 De these van Freud ‘Dit leven is niet veel, maar het is alles wat we hebben’ laat zich in de volgende totologische zin omzetten: ‘De dood is heel veel, maar we hebben er te weinig van.’

319 Dreig een zelfmoordenaar hem te vermoorden en hij zal zijn voornemen opgeven en zich willen weren.

320 Contraproductief blijken alle inspanningen om een suïcidant zijn plan uit het hoofd te praten. Bij de hem van buitenaf opgelegde doelen die zijn bestaan onverdraaglijk maken, komt nog eens de retorische chantage verder te moeten leven. Hij heeft het gevoel dat zijn vrienden hem de laatste stap waartoe hij zich in staat acht willen vergallen. Zijn reactie kan alleen maar deze zijn: temeer!

321 Wanneer met betrekking tot zelfmoord wordt gesproken van chantage, ligt de misdaad aan de kant van de aanstichter tot leven.

322 Als de suïcidant na zijn daad nog een keer terug zou kunnen, zou hij beschaamd constateren hoe weinig hij ermee heeft bereikt.

323 De triomf van de totologie is dus op het unieke en de onher-

[p. 274]

roepelijkheid van het leven gebaseerd. Een spel met varianten zoals op het toneel is niet mogelijk.

324 Bijgevolg zou de christelijke zelfmoordenaar per definitie tot de onmogelijkheden moeten behoren. Wie op het moment dat hij de barbituraten zou moeten slikken stilstaat bij de vraag dood waar is je angel, hel waar is je zege, krijgt geen tablet meer door zijn keel.

325 Tenzij in het geval van het ‘overtochtstype’ dat met zijn daad wil ontsnappen aan een onwaardige situatie en de overtocht wil maken naar een aangenamere toestand.

326 Totologisch gezien verliest de zelfmoord zijn betekenis als hij niet het definitieve einde van het bestaan markeert. Hij verliest er ook zijn angstaanjagendheid door.

327 De zelfmoordenaar is geen christen, boeddhist of hindoe, zelfs geen agnosticus of atheïst; hij is ervan overtuigd dat met zijn einde de lichtjes doven en de eeuwige nacht begint.

328 Je kunt alleen maar atheïst zijn als je een god ontkent. Maar waar niets is, is niets te bestrijden en niets te ontkennen.

329 Wat instellingen tegenover een zelfmoordenaar aangaat zijn er vijf categorieën mensen. De eerste categorie wordt agressief en veroordeelt hem, noemt hem ook een lafaard. De tweede neemt zwijgend deel aan zijn ongeluk, parasiteert erop en is blij dat hij het plaatsvervangend doet. De derde praat op hem in en somt allerlei argumenten op om hem zijn plan te ontraden. De vierde gaat zonder lang aarzelen tot handelen over; zo kan een vrouw de zelfmoordkandidaat van het ene op het andere moment haar liefde geven. De vijfde accepteert de daad vanuit een volledig begrip voor de zelfmoordenaar.

330 Mensen van de eerste categorie zouden overhoop geschoten, die van de tweede gelyncht moeten worden, terwijl men naar die van de derde zou moeten luisteren om het vervolgens juist te doen.

331 Liefde als, zoals Ingeborg Bachmann haar noemt, ‘de sterkste macht ter wereld’, zou een kans kunnen bieden.

332 Maar een therapie levert nooit liefde op. Ze analyseert de

[p. 275]

wens van de patiënt om ogenblikkelijk te worden bemind.

333 De patiënt komt met een slangenbeet bij zijn vrouwelijke arts en vraagt haar hem gauw het serum toe te dienen. De vrouwelijke psychotherapeut zal hem vragen waarvoor hij het serum denkt nodig te hebben, waarom juist van haar, waarom juist hier, en hoe het is gekomen dat hij werd gebeten en of hij ooit eerder door een slang is gebeten. Voldoende tijd om het gif zijn werk te laten doen.

334 Volgens de vijfde categorie handelde een arts in Lyon die een legaal recept uitschreef voor de letale dosis van het gif dat zijn patiënte met zelfmoordplannen van hem wilde hebben. Drie weken later bezocht ze zijn praktijk om hem te bedanken voor zijn begrip.

335 Wat was er gebeurd? Doordat de arts zijn patiënte het doodsrecept gaf, ontnam hij haar de noodzakelijke vrijheid voor haar stap, nam hij de verantwoordelijkheid op zich.

336 Wat is het dat de zelfmoordenaar uiteindelijk in de armen van de dood drijft? Het gegeven dat de dood hem aanvaardt zoals hij is, met al zijn zwakheden.

337 Zo gauw een vriend mijn voornemen tot zelfmoord begrijpt, steelt hij mijn unieke erfrecht van de universele oppositie tegen het leven.

338 Wie me ervan probeert te overtuigen het in naam van alles ter wereld niet te doen, kruidt de universele oppositie tegen het leven.

339 In het algemeen heb je juist daar waar het op vaklui aankomt, alleen maar met klungelige amateurs te doen.

340 Een zelfmoordenaar de kostbaarheden van het leven opsommen als een koud buffet - klungelige amateur.

341 In een spreekkamer ad libitum de doodsdrift analyseren: klungelig amateurisme.

350 De wijdverbreide misvatting dat degene die over zelfmoord praat hem niet begaat, is toe te schrijven aan het gegeven dat we de betrokkene steevast dreigementen in de schoenen schuiven.

[p. 276]

351 De mensen kennen van hun medemens slechts zijn gedrag, ze snappen net zoveel van hem als Konrad Lorenz van zijn grauwe ganzen snapt.

367 Adolf Muschg zegt in Literatur als Therapie?: ‘Deze kunst - De kunst? - is de profundis anti-therapie; de indruk van het tegendeel kan alleen maar daaruit voortkomen dat het inzicht in ziekten er veel meer lijkt te behelzen dan dat in elk psychiatrisch leerboek.’

369 De echte kunstenaar vervangt de categorie van het genezen door die van het slagen.

385 Waar blijft het positieve in de kunst? Buiten. Het is te eentonig. Of sterker nog, het kan - zie nummer 369 - nooit slagen. Benn zei al dat God een slecht stijlprincipe was.

386 Gezondheid, hoewel de som van alle ziektecijfers, geldt als het normale. Ze heeft geen correctie door een product van de verbeelding nodig, zoals we immers ook niet naar de dokter gaan om hem alleen maar te vertellen dat we ons lekker voelen.

387 Smakelijk eten is het normale geval. We worden pas creatief als we een haar in de soep vinden.

396 Liefdesverlies is doodswinst. Als we in een afscheidsbrief van een zelfmoordenaar lezen dat hij zich heeft uitgewist omdat mevrouw X zijn liefde niet beantwoordde, staat er meestal niet bij hoe gemakkelijk de dood haar ontrouw voor hem maakte.

397 De liefde leidt alleen maar in haar beginstadium, waarover de meesten evenwel niet heen komen, af van de dood. Hoe verterender ze wordt, des te verwoestender werkt ze zich naar hem toe. Men wil de geliefde verslinden en daarmee de dood incorporeren.

485 Wie een leven lang nadenkt over de zelfmoord loopt minder gevaar - ‘is minder begaafd’, zou de totoloog evenwel zeggen - dan degene die plotseling door de zelfvernietiging wordt gegrepen. Cioran zegt dat het mediteren over de daad bijna net zo vrij maakt als de daad zelf.

486 De dood is ook een orgaan. Gepakt zijn door de obsessie van de zelfmoord betekent dat de andere organen hem stilzwijgend het

[p. 277]

merendeel van de aandelen afstaan. Nooit zou bijvoorbeeld de milt op het idee komen het lichaam ertoe te verleiden om harentwille te blijven bestaan.

503 Verdwijnen is het juiste woord. Wie de aanslag op zijn leven uitvoert, escamoteert zichzelf, is goochelaar in een hogere betekenis. Waar net nog leven was, is het er nu, simsalabim, niet meer en het heeft zich ook nergens verscholen.

504 Nergens? Dante wijdt een van de donkere gezangen in zijn Inferno aan de zelfmoordenaars. In de zevende kring, onder de zerken van brandende ketters en de in een hete bloedstroom kokende moordenaars, bevindt zich een duister woud zonder wegen, waar de zielen van de zelfmoordenaars eeuwig in de gedaanten van kromme, giftige doorns in de bomen huizen. In de misvormde bomen nestelen de harpijen met hun vleugels en gevederde buiken, met menselijke gezichten en klauwvoeten, en ze eten de bladeren. Het hele woud echoot van geklaag. Als Dante in verwarring en onbegrip een tak afbreekt wordt de stomp donker van het bloed en schreeuwt: ‘Waarom verscheur je me?’

511 De zelfmoord is geen handeling maar een natuurramp die zich voltrekt tegen de dammen die door de analytici zijn opgeworpen.

512 De perfecte moord: de dader kan nooit worden gepakt. De perfecte zelfmoord: er is geen motief.

638 Geen enkele zelfmoordenaar die zich een afscheidsbrief permitteert kan om Kleist heen, want de testamentaire formuleringen van Kleist zijn liefdes- en doodsbrieven tegelijk.

639 Hij die hier op aarde door niemand kon worden geholpen schrijft aan Marie von Kleist, geboren Gualtieri: ‘... maar nadat ik je duizend keer heb gezegd dat ik dit niet zou overleven, lever ik je nu, doordat ik afscheid van je neem, daarvan het bewijs. Tijdens je afwezigheid in Berlijn heb ik je verruild voor een andere vriendin. Echter, als dat je vermag te troosten, niet een die met me leven, maar een die in het gevoel dat ik haar evenmin trouw zou blijven als jou, met me sterven wil. Mijn verhouding tot deze vrouw staat me niet toe je er meer over te vertellen.’

[p. 278]

640 Dat is, in de zin van de ‘novella storia’, die elke suïcidografie ook is, het ongehoorde toppunt. Het ruilen der dames na het echec. Met de allerlaatste krachten een vrouw veroveren, een vrouw verlaten, om zich van een doodsgezellin te verzekeren. Ontrouw, waar het nu helemaal niet meer om gaat, simuleren, een schijnbaar schandaal aan het echte vooraf laten gaan. En dit allemaal met krakend ijzige planning, ‘doodleuk’.

641 Deze schaakzet van Kleist bewijst dat de opleiding tot prestidigitateur voor het beroep van zelfmoordenaar de meest geschikte is. Men moet leren perfect te simuleren en te dissimuleren.

713 Verdwijnen alsof ze niet verdwenen zijn, dat is voorbehouden aan de grote illusionisten van de verdwijningsmagie. Neem de goochelaar en sjamaan William Ellsworth Robinson met de artiestennaam Chung Ling Soo. Tijdens zijn laatste voorstelling in 1918 in het Londense Wood Green Empire Theatre liet hij zoals gewoonlijk twee musketten op zich richten. De twee van tevoren door het publiek gemerkte patronen ving hij met zijn tanden op. Het doek viel, de menigte applaudisseerde en riep ‘Vivat’. Niemand kon bevroeden dat Chung Ling Soo die avond vier patronen in het spel had gebracht om er zich door zijn assistenten daadwerkelijk mee dood te laten schieten. Volgens het programmaboekje, op het toneel, voor de ogen van iedereen. Zelfs het doodsbericht werd opgevat als mystificatie, dus als canard. En tot op de dag van vandaag spookt de legende door de betreffende vakliteratuur dat William Ellsworth Robinson ergens spoorloos zou leven op een, inderdaad, Robinson-eiland...

714 Zo kan alleen een echte kunstenaar en artiest handelen: afscheidsgala, doodsgala. Hoed af voor Chung Ling Soo!

715 Niemand anders heeft ooit zoveel applaus voor zijn zelfmoord geoogst.

716 Niemand anders heeft overtuigender bewezen dat je het, mits geraffineerd, voor ieders ogen kan doen, en opnieuw was er een double in het spel.

717 Het escamoteren is gekoppeld aan het doubleren.

718 Niemand anders heeft genadelozer blootgelegd dat suïcide

[p. 279]

een amusementskarakter heeft voor de nabestaanden. Ze kruipen gewoon dichter bij elkaar, als tijdens een onweer, om van het schouwspel te kunnen genieten.

719 Van geen enkele andere zelfmoordenaar was de stijl van doodgaan zo authentiek beroepsgeoriënteerd.

720 Je simuleert het perfecte slagen en beleeft het volslagen mislukken. Dat geldt met name voor de literatuur.

721 Adolf Muschg zegt in Literatur als Therapie?: ‘Aangezien therapieën creatieve krachten vrijmaken (...) valt het moeilijk in te zien waarom het handwerk van de kunstenaar andersom niet kan dienen tot het oplossen van zijn conflict.’

722 Omdat je je een thematiek niet uit je ziel maar op de huid schrijft. ‘Ja, elk conflict dat je hoopte te kunnen vermijden, verwekt een dubbelganger in je werk.’

833 Als ik echt helemaal alleen opgesloten zit in een cel, bestaat mijn vrijheid - als ik niet Houdini heet - eruit me met mijn broekriem aan de tralies op te hangen.

834 Dat is het fatale, maar totologisch interessante aan de schepping, dat ze zelfs in haar kleinste hoekjes zo is ingericht dat zelfmoord mogelijk is.

835 Een waarlijk wrede God die geen suïcidevrije schepping wilde!

957 Noch de spiegel is absurd noch mijn gezicht, maar het feit dat ik mezelf zie.

958 Als we dus constateren hoe een manager zich in zijn leven afslooft en we weten dat hem het nihil-principe te wachten staat, is dat absurd.

959 Levenskunst zou de gave zijn om geen moment je eigen waarnemer te zijn.

960 Daar komt nog iets bij dat het sterkst uitgedrukt is in Camus' roman L'Etranger, namelijk de intensiteit waarmee de natuur ons

[p. 280]

ontkent. In de diepte van alle schoonheid ligt iets onmenselijks en in het moment van de verlichting, als het denken uitmondt in het absurde, verliest de natuur de bedriegelijke betekenis die we haar toedichten, om ‘van nu af verder dan een verloren paradijs’ van ons verwijderd te zijn. Vergelijk nummer 2, over het illusietheater van het ‘Sterf en sta op’ van de natuur.

980 De redding van de suïcidant tegen zijn wil is de zonde tegen de totologie.

1024 De meeste therapieën leiden tot een gezondheid die niet bij het leven past.

1033 De suïcidant die barbituraten heeft ingenomen kijkt zo opgewonden naar de klok als een minnaar voor een rendez-vous.

1034 Typerende auto-erotische tederheid, zo gauw je het tijdstip voor de exitus hebt vastgelegd. De ene hand streelt de andere. Van dit lichaam moet ik afscheid nemen. Het zij zo.

1035 Verlatingspijn bij het afscheid van je meest onbekende eigendom, het lichaam.

1036 Voor Heidegger betekent de tijd zorgen. Wie de hand aan zichzelf slaat heeft dan in de meest letterlijke zin ‘geen zorgen meer’.

1037 Naarmate de seconden wegtikken wordt de tijd van de suïcidant gecomprimeerder en belangrijker. ‘Naarmate zijn eigen gebod hem nog minder tijd laat, heeft hij meer en meer tijd.’ (Améry) Hij is zowel meester als knecht van zijn tijd. Hij bevindt zich hoe langer hoe intensiever in een toestand van volledige ipso-facticiteit. ‘Ipso facto’ door de daad zelf. Maar ook ‘ipso jure’, door het recht zelf, de zelfmoordenaar geschiedt immers het grondigst recht.

1038 ‘De mens moet omwille van de deugd en de liefde de dood geen zeggenschap over zijn gedachten laten krijgen.’ (Thomas Mann, Der Zauberberg)

1039 Als een zelfmoordenaar die zich zo eenzaam voelde als Kaspar Hauser wordt gered, gedragen de gemeenschap en de geneeskunde zich alsof hij hun meest kostbare exemplaar is.

[p. 281]

1040 Als iemand vrijwillig uit het verbond der levenden stapt, veroorzaakt dat een koortsige bezorgdheid, alsof hij een bezit is.

1041 Bezorgdheid als nimmer tijdens het leven.

1042 De mens is van niemand dan zichzelf. Hij heeft elk moment het recht zichzelf terecht te stellen.

1043 De suïcide is een excessieve handeling waar je bij verbleekt.

1044 Ik sterf dus ik ben.

1045 Wat zou moeten worden bewezen.

1046 Finis.

Vertaling: Huub Beurskens

[p. 282]