De Gids. Jaargang 163

[p. 34]

Piet Meeuse
Een mooie voorstelling

Beste Sulpicius,

Veel zaken heb ik hier in Rome nog niet kunnen doen, maar er zijn wel een paar andere dingen gebeurd die je vast zullen interesseren. In de eerste plaats heb ik onze oude vriend Claudius na jaren weer eens mogen ontmoeten, en verder kunnen de gebeurtenissen van gistermiddag misschien een nieuw licht werpen op de oosterse sekten die jou verontrusten omdat ze zo'n aantrekkingskracht op je personeel uitoefenen.

Blijkbaar had Claudius gehoord dat ik in de stad was, want tot mijn verrassing kreeg ik een uitnodiging om de gladiatorengevechten bij te wonen in de keizerlijke loge. Dat was wel het laatste waar ik op rekende. Net als jij had ik nooit meer iets van hem vernomen sinds hij zo onverwacht tot het hoogste ambt werd geroepen, dus mijn eerste gedachte was: wat moet hij van mij? Maar zo'n uitnodiging kun je natuurlijk niet weigeren - en gelukkig bleek er niets anders achter te steken dan dat hij het leuk vond, mij weer eens te zien.

Hij is weinig veranderd, Sulpicius, voornamelijk dikker geworden, en als hij opgewonden of geïrriteerd raakt, stottert hij nog altijd. Dobbelen doet hij, naar het schijnt, meer dan ooit. (Als een geschiedschrijver ons in de toekomst nog eens zal vermelden als de jeugdvrienden van wie hij leerde dobbelen, dan zal ik me schadeloosgesteld achten voor de kapitalen die ik ermee verloren heb.) Veel gelegenheid om hem te spreken heb ik niet gehad, maar ik moet zeggen: hij had wel iets bijzonders voor mij in petto.

Over de gladiatoren zal ik niet te veel uitweiden. Het laatste gevecht, tussen een Nubische reus, met vangnet en drietand, en een Syrische zwaardvechter, was spectaculair. De Nubiër won uiteindelijk, maar je zult je Claudius' afkeer van netvechters nog wel herinneren. En dus heeft de overwinnaar weinig plezier gehad van zijn overwinning. Het publiek siste en brulde en kookte van opwinding.

[p. 35]

Maar de verrassing kwam daarna: toen de toeschouwers al op weg gingen naar de uitgang, werd plotseling aangekondigd dat er nog een bijzondere toegift op het programma stond. Op speciaal verzoek van de keizer zou nu een optreden volgen van de Samaritaanse tovenaar Simon Magus, ook wel Faustus genaamd, en zijn tegenstrever, een Galilese wonderdoener genaamd Petrus. Er klonk gelach en gejoel op, maar toch waren er maar weinigen die vertrokken. De nieuwsgierigheid won het van de scepsis: men ging weer zitten en wachtte af.

Een monsterlijk soort praalwagen werd de arena binnengereden, en daarop troonde een klein kaalhoofdig kereltje in een fel oranje gewaad. Dat was hem dus, de roemruchte tovenaar uit Palestina. En hij was niet alleen: naast hem zat in een gewaad van zilveren lovertjes een dikke vrouw die zo te zien haar beste jaren al ruimschoots achter zich had. Zeven oosterse types die op trompetten bliezen omringden de wagen. Onder trompetgeschal daalde hij zijn wagen af en liep in de richting van de keizerlijke loge. Op enkele meters voor de keizer bleef hij staan. De trompetten zwegen en met een verbluffend krachtige stem declameerde hij: ‘Gegroet, o keizer van Rome! Aanschouw de Goddelijke Kracht die op aarde is neergedaald in de gestalte van Simon. Nu nog staat hij voor u, maar weldra zal hij ten hemel opstijgen, uit eigen kracht.’

‘Zozo,’ grinnikte Claudius, ‘Interessant! Dus u bent zoiets als een god...?’

Ongevoelig voor de keizerlijke ironie, deed de man er nog een schepje bovenop:

‘De Enige en Almachtige, die Is van Begin tot Einde, die spreekt in de gestalte van Simon. Hoort, volk van Rome, wat Simon Faustus u te zeggen heeft...’

‘Hoho! Wacht even,’ zei Claudius, ‘Wie is die dame daar?’

‘Zij, o Keizer, is de Goddelijke Ennoia, de Gedachte Gods, die is neergedaald onder de mensen om hen te verlossen uit duisternis. Helena is haar naam en om harentwil is de machtige stad Troje gevallen!’

‘Ah!’ zei Claudius, die er duidelijk plezier in kreeg, ‘dus zij is de beroemde Helena van Troje, bezongen door de grote dichter Homerus?’

Wij proestten het uit. Maar de man vertrok geen spier. Luidkeels antwoordde hij: ‘Zij is het, en gevonden is zij door Simon, de Grote Kracht Gods. Hij, die haar Vóór Alle Tijden gedacht heeft in Eeuwigheid, heeft haar uit de duisternis van het vlees getrokken

[p. 36]

en tot een teken van verlossing gemaakt!’

‘Mooi zo,’ zei Claudius, ‘En waar is de Galileeër, hoe heet-ie ook weer,... Petrus?’

‘Wat heb ik met die slang te maken?!’ riep de magiër geïrriteerd.

Even dreigde er verwarring te ontstaan. Tot de commandant van de Pretoriaanse garde de keizer iets in het oor fluisterde. Claudius knikte. Toen richtte hij zich opnieuw tot Simon Magus: ‘Wij hebben veel gehoord over uw Goddelijke Vermogens, beste man. Men zegt dat u grote wonderen heeft verricht en het volk van Rome brandt van verlangen om getuige te mogen zijn van zo'n mirakel... Maar er zijn er die beweren over grotere Krachten te beschikken. Zoals de Galileeër Petrus. Daarom nodigen we u uit, uw krachten met elkaar te meten en te strijden om de titel Magus Maximus van het Rijk!’

De magiër keerde zich om naar het publiek: ‘Wee u, volk van Rome,’ riep hij, ‘wee u, wanneer u de Tekenen niet verstaat! Want de dag van mijn Voleinding is gekomen! Heden zal ik voor uw ogen mijn Helena, de Goddelijke Gedachte, wegnemen van deze aarde, opdat zij terugkere in de schoot van het Oerbegin! En daarna zal deze Simon - die in Judea verscheen als de Zoon, in Samaria als de Vader, en in andere landen als de Heilige Geest - zal deze Simon die God zelf is, voor uw ogen ten hemel varen!’

‘Aha, dat wordt leuk,’ hoorde ik Claudius vergenoegd zeggen. Bijna op hetzelfde moment klonk een andere stem donderend door de arena: ‘Godslasteraar!’

Geflankeerd door vier soldaten van de Pretoriaanse garde wandelde een grote, baardige kerel in een grauwe mantel de arena in. Dat moest de Galileeër zijn. Nieuwsgierig wachtten we tot hij zich zou presenteren. Maar de barbaar had alleen oog voor Simon Faustus en als zijn begeleiders hem niet vastgegrepen hadden, was hij hem misschien wel aangevlogen. De soldaten brachten beide heerschappen voor onze loge.

‘Het is hier de gewoonte, eerst de k-k-eizer te begroeten,’ zei Claudius tegen de nieuwkomer. ‘Wie ben je en wat voor k-k-unsten ga je ons vertonen?’

‘Mijn naam is Simon Petrus,’ zei de vent, ‘en ik vertoon geen kunsten. Ik predik het Woord van Onze Heer Jezus Christos.’

‘Puh puh p-prediken kunnen we allemaal als het moet,’ zei Claudius. ‘Wij willen wonderen zien! De heer Simon Magus hier heeft aangekondigd dat hij ten hemel gaat varen. Wat heeft u daar tegenover te stellen?’

‘De opgestane Heer zal het verhoeden!’

‘En dan?’

[p. 37]

‘Ter helle zal hij varen in het vuur!’

Vervolgens begonnen de heren tovenaars elkaar verwoed uit te schelden in een taal die niemand van ons verstond. Dat was allemaal heel amusant, maar intussen begon het publiek tekenen van ongeduld te vertonen. Links en rechts klonk gefluit en gejoel. Ook Claudius had er nu genoeg van. Hij stond op, en gebaarde ze te zwijgen.

Met stemverheffing zei hij: ‘Laat Simon Magus nu zijn wonderen vertonen!’

De soldaten die hem voorgeleid hadden, traden terug en Simon begon opnieuw met luide stem aan te kondigen dat hij eerst zijn Helena zou ‘wegnemen’, en vervolgens zelf ten hemel zou varen. Op een teken begonnen de zeven trompetters weer te schetteren en opeens werd de bespottelijke praalwagen, waarop de vrouw nog steeds troonde, in dikke witte wolken gehuld. Vlak voor ze door die wolken aan het zicht werd onttrokken zagen we nog hoe ze opstond en haar armen ten hemel hief. Toen was er niets meer te zien: een dikke, kolkende mist verbreidde zich door de arena terwijl de trompetten in een schril crescendo de spanning opvoerden.

En opeens was het stil: een meesterlijk effect! We snoven een vreemde geur op en keken ademloos toe hoe onder doodse stilte de contouren van de praalwagen weer opdoemden uit de mist: de laatste flarden dreven uiteen en haar lege zetel werd zichtbaar. De vrouw was verdwenen.

Het publiek juichte en klapte. Ook Claudius was opgetogen.

‘Ik had het moeten verbieden!’ grinnikte hij. ‘Helena onder mijn ogen opnieuw ontvoerd - het is een schandaal!’ Zelfs Messalina applaudisseerde.

Ik keek naar de Galileeër: hij zat tussen twee soldaten op de grond geknield en had de handen voor zijn gezicht geslagen. Blijkbaar kon hij het niet aanzien.

Zijn Palestijnse tegenstander genoot van zijn succes. Hij maande het publiek tot stilte en begon weer allerlei onbegrijpelijke taal uit te slaan: over Hij-die-Staat, en over de Goddelijke Voltooiing van zijn Missie op Aarde... Toen beklom hij zijn wagen en nam plaats op het hoogste punt: ‘En thans, zie toe, o keizer en volk van Rome! Zie toe hoe deze Simon, die Begin en Einde is, en in wie alle Kracht en alle Macht is, u zal verlaten! Ten Hemel vaart hij, op de wolken!’

Opnieuw schetterden de trompetten.

En opnieuw begon het hevig te wolken rondom de wagen. Maar wat er nu gebeurde was ongelofelijker dan de eerste vertoning: te midden van dikke, gelige wolken zagen we hem opstijgen! Ik zweer

[p. 38]

het je: hij steeg werkelijk op. Langzaam en majesteitelijk, met opgeheven handen, zagen wij hem oprijzen uit een wervelende wolkenmassa, die nu dezelfde gloeiende kleur aannam als zijn gewaad. Dat had je moeten zien, Sulpicius! Het was magistraal: vijf, tien, twintig ellen en meer: hij rees het amfitheater uit...! Nog steeds zagen we hem, al omhulden de wolken een steeds groter deel van zijn gestalte.

Maar terwijl wij gefascineerd toekeken hoe die tovenaar ten hemel voer, hoorden we plotseling een luide knal. Opeens was hij uit het zicht verdwenen. Wat er gebeurde konden we door de rookwolken niet zien, maar de trompetten zwegen, er kraakte en knalde van alles. We zagen mensen wegrennen door de dikke oranje mist, het was een complete chaos!

Toen hoorden we de stem van de Galileeër, die was opgestaan en met gevouwen handen luidkeels begon te oreren: ‘Geloofd zij de naam van Jezus Chrestus! Halleluja! Hij heeft de Satan overwonnen. Neergestort is de Verleider in zijn onheilig vuur!’

Claudius zat te hoesten van de rookwalm, en hij was niet de enige die er last van had. Maar desondanks was het enthousiasme groot: het volk joelde en juichte, want zulk spektakel had het in lang niet gezien. Terwijl de resten van de praalwagen over de hele arena verspreid lagen te branden, begonnen delen van het publiek de naam van de tovenaar te scanderen, maar anderen vonden kennelijk dat de zegepalm toekwam aan de Galileeër Petrus en scandeerden zijn naam.

Dit luidruchtig plebisciet, waarbij geen van beide partijen de overhand leek te krijgen, duurde minuten lang. Intussen werden lichamen weggesleept en brandende brokstukken geblust. De oranje nevels trokken op en toen het tumult eindelijk luwde, stond Claudius op. Hij draaide zich grijnzend naar mij om: ‘Een prima show, vond je niet?’ Hoestend stak ik mijn duim op.

Toen maande hij het volk tot kalmte. Daarna gaf hij een teken dat de Galileeër, die nog steeds met gevouwen handen stond te oreren, voor hem gebracht moest worden.

‘Wel, Simon Petrus,’ zei de keizer, ‘het ziet ernaar uit dat je concurrent iets te hoog heeft gegrepen. Maar het was een bezienswaardig spektakel. En waar blijven jouw wonderen?’

‘De Heer heeft mijn gebed verhoord.’

Claudius grijnsde.

‘Jaja. Dat k-kunnen we allemaal wel beweren! Wij willen iets zien!’

[p. 39]

De Galileeër wees met een breed armgebaar naar de ravage in de arena.

‘Dus je hebt ons niets anders te laten zien?’

‘Zalig zijn zij die geloven zonder dat ze gezien hebben.’

Claudius schudde zijn hoofd: ‘Nee, daar tuh tuh t-trappen wij niet in...’

Daarop wendde hij zich tot het publiek: ‘Omdat de Galileeër weigert ons een demonstratie te geven van zijn kunsten, en de Samaritaan Simon Magus met succes ten hemel of ter helle is gevaren, kunnen wij vanmiddag geen prijzen uitreiken!’

Het publiek barstte andermaal los in gejuich en gejoel.

Na afloop, tijdens de maaltijd op het Palatium, is er nog lang over nagepraat. Marcellus Gaius, die intussen al een flink stuk in zijn kraag had, beweerde dat hij in Alexandrië ook eens een hemelvaart had meegemaakt en begon ons uit te leggen hoe de truc werkte. Maar toen wij hem vroegen wat er dan fout was gegaan keek hij ons verbluft aan: er was volgens hem helemaal niets fout gegaan. Hadden wij Simon soms teruggezien? Sommigen beweerden dat ze hem neer hadden zien storten en volgens hun was het ongeluk veroorzaakt door die Galileeër, met zijn Hebreeuwse toverspreuken.

‘Hoe dan ook, het was een mooie voorstelling,’ vond Claudius, ‘en daar gaat het om. Weten jullie trouwens waar hij die Helena, zijn “Goddelijke Gedachte”, heeft opgeduikeld? In een bordeel in Tyrus! Hahaha!’

Iemand anders wist nog over de Galileeër te vertellen dat hij de leider is van de sekte die ook jouw slaven in zijn ban houdt - de vereerders van Chrestus of Christos. Ze beweren dat die uit de dood is opgestaan en ook ten hemel gevaren. In Palestina en Syrië schijnt het een ware rage te zijn: als je de verhalen mag geloven staan daar dagelijks nieuwe goden op, en om in die moordende concurrentie te overleven moet je minstens ten hemel varen.

Ik moet zeggen: het lijkt me een veelbelovende tak van sport, waarin spectaculaire wedstrijden georganiseerd zouden kunnen worden. Alleen jammer dat ze er zulke overspannen wartaal bij uitslaan. Vanochtend hoorde ik dat de aanhangers van Simon Magus na afloop op de vuist gegaan waren met die van Petrus. Ze schijnen het allemaal erg serieus te nemen. Maar zoals alle rages waait ook deze oosterse gekte wel over. Maak je geen zorgen, Sulpicius. Wat kan het jou schelen wat je slaven geloven? Zolang ze zelf maar niet ten hemel varen is er niks aan de hand, lijkt me.

[p. 40]

Claudius vroeg nog naar je. Ik heb maar gezegd dat je met volle teugen genoot van het eenvoudige landleven. Of hij het geloofde weet ik niet, maar ik moet je zijn keizerlijke groeten overbrengen. Dat doe ik dus bij deze. De mijne steken daar natuurlijk wat pover bij af, maar ze zijn er niet minder hartelijk om. Tot gauw, in Herculaneum,

Athenodorus