De Gids. Jaargang 161

[p. 944]

Bert Sliggers
Een ‘volkomene hermaphrodiet’

Met vier tentoonstellingen per jaar in het boekenkabinet, van gemiddeld vijftig boeken per keer, zal het ongeveer 750 jaar duren voordat alle banden van de Teyler-bibliotheek eenmaal zijn geëxposeerd. De schatting van vijftig boeken per tentoonstelling is zelfs aan de hoge kant omdat de bibliotheek nogal wat olifantenfolio's bewaart, die het gemiddelde aantal onder de twintig brengen. Daarmee zou omstreeks het jaar 3000 weer het eerste boek uit de eerste expositie getoond kunnen worden, ervan uitgaand dat dat boek dan nog bestaat. Wie dit te gortig wordt, zal geneigd zijn de ruim 100.000 tijdschriftbanden maar over te slaan, want die ontberen nu eenmaal met de hand ingekleurde plaatjes.

Maar wie niet tijd van leven heeft, maar wel van lezen, zal onmiddellijk gegrepen worden door de complete, nog lopende, schitterend ingebonden jaargangen van de Philosophical Transactions of the Royal Society uit Londen en de Histoire et Mémoires de l'Académie Royales des Sciences uit Parijs, beide series vanaf het midden der zeventiende eeuw. Elk deel is een voc-schip vol schatten uit de mechanica, anatomie, hydraulica, teratologie, kristallografie, optica en biologie. Verhandelingen over de vormenrijkdom van sneeuwkristallen, het verschijnsel windeieren, het slurfje van de cycloop, elefantiasis, magnetisme en statische elektriciteit, de anatomie van het vogelbekdier, efficiënter roken van paling, de ontdekking van een komeet, de maaginhoud van een zeester en de beschrijving van een hermafrodiet. En die laatste kende ik nog niet.

In 1993 waren ze even te gast in Teylers Museum: lange en korte mensen, dikke en dunne, halve en dubbele, harige en geschubde, doorschijnende en gekleurde. Tweeslachtige mensen ontbraken. Tijdens het onderzoek voor de expositie ‘De tentoongestelde mens’ was ik ze wel tegengekomen, de (pseudo)hermafrodieten, maar in Nederland zouden ze niet te zien zijn geweest. Hier ging nergens de broek uit. Wel waren er op kermissen vrouwen met baarden, maar

[p. 945]

Illustratie uit: Mémoires de l'Académie des Sciences, Parijs 1750, plaat 9

[p. 946]

in het openbaar hoefden zij niet hun genitaliën te tonen om hun vrouwelijkheid te bewijzen. Een beetje bezoeker gruwde al van de combinatie baard met boezem. Bij twijfel kon een medisch attest worden overhandigd, afgegeven door doktoren die later Darwins theorieën over de afstamming van de mens graag toetsten aan personen met een overdreven haargroei. Bij een dierlijk uiterlijk kregen zij het predikaat missing link mee. Rond de laatste eeuwwisseling waren deze tweeslachtige verschijningen zo populair dat de Nederlandse arts A. Geijl ten einde raad een nieuwe definitie van hermafrodisme in het Medisch Weekblad publiceerde. Volgens hem waren (beroemde) hermafrodieten personen die door de een of andere medicus waren uitgevonden, die van de ene kliniek naar de andere werden gezonden en later meestal van de ene kermis naar de andere reisden, om door het vertonen en laten onderzoeken van hun geslachtsdelen een mager belegde boterham te verdienen.

Een jaar na de tentoontoonstelling werd ik geattendeerd op een achttiende-eeuwse kroniek van de Purmerendse koopman Albert Pietersz Louwen die zich in het Rijksarchief van Noord-Holland bevindt. Behalve over de landspolitiek, het weer en zijn familie schreef hij ook over zijn belevenissen op de kermis. In 1764 was hij getuige hoe een Amsterdamse stadsdokter een ‘volkomene hermaphrodiet’ onderzocht in het bijzijn van enkele mensen. Hij/zij heette Michel Anne Drouart, was afkomstig uit een gehucht even buiten Parijs en reisde door Europa om zich voor geld te laten bekijken. De ene keer vertoonde hij/zij zich als vrouw, andermaal in manskleren, maar scheren moest hij/zij zich altijd.

‘Hem beschouwende bevonden wij dat zijn roede was zonder waterweg en van een middelmatige groote en als men het nauwkeurig bezag, zoo geleek het wel eenigzints na de extra uitgezette clittoris der vrouwen. De balzak was gespleten zonder ballen en tussen die spleet en het lid is een gaatje door dewelke de urine zig ontlast. Hij vertelde ons dat hij in staat was zijne teeldeelen mannelijk als feminin met vermaak der aandoeninge te konnen gebruijken. Dat ons alle zeer verwonderd voorkwam, dewijl in het gantsche gestel zijnes lighaam uijterlijk meerder feminin dan masculin doorstraelde.’

Dat Louwen een belezen koopman was, blijkt uit een verwijzing naar de Mémoires van de Franse Academie der Wetenschappen uit 1750, waar Drouart beschreven zou zijn als een tweeslachtige man of vrouw. En ja hoor, in kast 68 op de omloop van de Ovale Zaal stond het bewuste deel, waar de in 1837 overleden museumdirecteur Martinus van Marum waarschijnlijk voor het laatst in gebladerd had en

[p. 947]

licht gegeneerd naar de plaatjes had gekeken. Daarop zien we hoe Drouart zijn/haar hemd licht en de beschouwer een blik gunt tussen zijn/haar stevige billen. De tekst wordt gedetailleerder naar gelang we afdalen in het corpus delictus of daar ergens het antwoord ligt. Toch komt de auteur M. Morand er niet echt uit en verontschuldigt zich tenslotte dat hij slechts een ‘observateur’ is. Enkele zonsverduisteringen, vele misgeboorten, een reuzenpaddestoel, een fossiele kwal en een ingenieuze brandspuit verder kwam ik Drouart weer tegen. M. Ferrein suggereert in de titel van zijn bijdrage uit 1767 dat ditmaal de ware sekse van Michel Anne onthuld zal worden. Uitgebreid onderzoek had uitgewezen dat Drouart gewoon een vrouw was met een sterk vergrote clitoris. Dat verklaarde ook waarom haar penis geen gaatje had! Drie jaar eerder dan Ferrein was onze Louwen in Amsterdam al tot dezelfde conclusie gekomen.

Het zal Michel Anne worst geweest zijn. Hij/zij liet het hemd weer zakken, trok een jurk met nauwe taille aan, deed oorbellen in, stak het haar op en liet de baard weer groeien, want welke bezoeker van de kermis was nu geabonneerd op de Mémoires van een wetenschappelijk instituut uit Parijs?