De Gids. Jaargang 161

[p. 843]

Pam Emmerik
Hete stromen lava De meest gestelde vraag over beeldende kunst

Waar gaat het over?

Het openhartige antwoord gaat vergezeld van neuspeuteren, pepermuntthee, plotseling opkomende seksuele fantasieën over vage bekenden, urine-opslag:

Er is geen ruimte groot genoeg voor alle dingen die je kunt voelen.

Zelfs het heelal niet?

Nee, zelfs het heelal niet. Er is geen ruimte groot genoeg voor alle dingen die je kunt voelen. Je loopt over, kolkt lava, barst open als een granaatappel die een iel boompje heeft leeggezogen, voor niets anders te barsten valt dan het volploppen van het landschap met andere iele boompjes. Terug naar de vulkaanuitbarsting, de lava, de houtskoollichamen van mensen die net een mop aan het vertellen waren - mens verkoold, mop verkoold - de tuin sproeiden - tuin verkoold, mens verkoold, toekijkende kat eveneens verkoold. Dat is wat er gebeurt als je je mond opendoet: hete stromen lava en iedereen fikt af. Op de slachtoffers die je maakt vormt zich een laag vruchtbare vulkaanaarde, zwart als alle kleuren tegelijk, klaar om granaatappelzaad door te slikken. Maar dat is troost achteraf. Je voelt gewoon erg veel. In je ingewanden botst beeldspraak op elkaar. De wereld is groot, vreemd, onbeheersbaar modderig. Om hem te begrijpen zul je hem moeten opeten, maar de wereld blijkt niet eenvoudig te verteren. Je wordt er zelf alleen maar kleiner, vreemder en modderiger van. Gelukkig is je haar stiekem rood en zijn je tanden stiekem paars, klopt je hart lief en gemeen en zijn je ogen niet granaatappelzaadzuigend. Maar dat is troost die er weinig toe doet. De wereld is groter en jij voelt zoveel.

Ooit, de moederneuker van nooit, was je een kind. De telefoon stond te hoog of jij was te laag. Je moest op een stoel klimmen om te kunnen bellen. Om God, de buurvrouw, Sinterklaas en je vriendinnetje tegelijk te bereiken waren alle cijfers nodig. Je sprak ze toe over driejarige angsten, schrale hoop, versleten ribfluweel, aardbeien,

[p. 844]

Pam Emmerik, Dierbare herinnering

[p. 845]

verpletterd vogeltje, gymschoen, cactus (gevallen), springtouw. Ze luisterden ademloos, zeer stil. Nooit, de loederbeuker van ooit, kreeg je gymschoenantwoord, advies. Alleen de immense wereld in je ingewanden knorde, borrelde, dampte uit. Met je hand op je buik las je emotionele voedselbraille: meisjeradijsje, je bent klein, alleen, je voelt te veel. En overal is modder. De wereld heeft een hek om de wereld gezet. Noem alle dingen bij hun naam of desnoods hun afbeelding. Spuug je angst uit.

Dertig jaar later staat er in de krant dat een Australische tenniscoach vindt dat tennisspelers moeten leren om hun angst uit te spugen. Hij heeft vroeger vast ook aan voedselbraille gedaan. Misschien is voedselbraille wel de ultieme vorm van Esperanto.

Mij heeft het dertig jaar gekost om mijn angst uit te spugen en elke dag van die dertig jaren bestudeerde ik mijn zojuist uitgespuugde angst met een precisie waarmee anderen hun uitwerpselen inspecteren voordat ze doortrekken. Angst zelf lijkt overigens maar weinig op drollen. Soms leek mijn angst op Lucky Luke, soms op Lucky Luke én mij tegelijk, op mijn handwerklerares (de teef), het getal driehonderd, of een garnalenkroket die me wilde opeten.

Conclusie: angst is animistisch, bezielt alles, kan veel vormen aannemen. Troost: tegenwoordig lijkt mijn angst bijna nergens meer op.

In 1996 werkte ik aan een collage-achtig verhaal dat ik ‘Fabel van fonteinen’ noemde, naar het gedicht ‘Je kinderjaren in Menton’ van Federico García Lorca, dat zo begint: ‘Ja, toen je klein was: fabel van fonteinen. / De trein, de vrouw die de hemel vervult. / Je schichtige eenzaamheid in hotels, / je masker onbesmet van anderszijn.’ Waar andere verhalen in een paar weken, soms wel een paar dagen af waren, leek ik dit verhaal maar niet te kunnen voltooien. Er hebben over de honderd versies van bestaan. Het miniatuurgevaar is dat je het op den duur kapot schrijft, dat niets wat je toevoegt of verandert nog enige betekenis lijkt te hebben, iets wat bij een tekening ook kan gebeuren; dan heb je hem dood-getekend. Ik legde het verhaal opzij. Tot er iets in mijn leven gebeurde, een ontmoeting, verliefdheid die diep ingreep en zo frustrerend verliep dat ik wekenlang als een mantra zinnen mompelde uit Lorca's liefdesgedicht: ‘Een daar, leeuw, hemelse razernij, / zal ik je laten weiden op mijn wangen, / en daar, blauw paard van mijn bezetenheid, / hartslag van hemelgruis, minutenwijzer, / zoek ik naar de schorpioenen onder stenen / en de kleertjes van toen je moeder klein was, / tranen van middernacht, flarden van wade / die de maan van het hoofd der dode joeg.’ Verliefdheid stroopt je huid af. Ik voelde me klein en mod-

[p. 846]

derig. Spoken uit het verleden verschenen rond mijn bed. Ik spuugde ze in hun vuile smoel, klodder na klodder, sneller dan Lucky Luke zou kunnen. Doei angst!

Het leven kon ik niet echt veranderen, de kunst wél. Ik besteeg mijn computer als een cowboy zijn roggebrood; doorbijtend. Veranderde ‘Fabel van fonteinen’ in ‘Dierbare herinneringen’. De conclusie, tevens troost, van Charlie, de hoofdpersoon, is dat als je geen dierbare herinneringen bezit, je door moet gaan met het maken van nieuwe herinneringen in de hoop dat ze je ooit dierbaar zullen worden. Het verhaal eindigt ermee dat ze haar hoofd in haar aquarium steekt:

‘Eerst schrokken de goudvissen nogal, maar algauw kwamen ze nieuwsgierig dichterbij. Als ik mijn hoofd bewoog zwaaide mijn haar zachtjes heen en weer als een bijzonder soort zeewier. Af en toe moest ik natuurlijk even ademhalen, maar daarna stak ik meteen weer mijn hoofd in het aquarium. Zo hield ik het een hele tijd vol. Mijn moeheid was op slag verdwenen. De vissen leken er ook snel aan te wennen. Eentje knabbelde er zachtjes aan mijn neus, mijn lippen. Het was heerlijk rustig onder water. Ik blies aan één stuk door prachtige luchtbellen. En ergens vertrouwde ik er gewoon op dat dit een mooie herinnering zou gaan worden.’

Alsof het niet op kon, ontstond datzelfde jaar een tekening die Dierbare herinneringen heette. Zelfgemaakt.