De Gids. Jaargang 161

[p. 800]

Marijke Besselink
Extinct Birds

Rijk, excentriek en obsessief. Een dergelijke combinatie levert hoe dan ook boeiende persoonlijkheden; Rudolf ii die rond 1600 in Praag een ‘Kunstkammer’ aanlegt en binnen zijn enorme verzameling schilderijen en tekeningen ook een erotische kunstcollectie bijeenbrengt; tsaar Peter de Grote, die alle misgeboorten in zijn rijk in tekeningen vast laat leggen en geobsedeerd is door kleine mensen; of Friedrich Wilhelm i, koning van Pruisen, die juist een voorliefde voor heel grote mensen heeft en een bataljon reuzen samenstelt.

Ons land kent, met zijn calvinistische achtergrond, weinig excentriekelingen. Willem v bijvoorbeeld was slechts rijk. Plaatsvervangend obsessief in dienst van de stadhouder was Arnout Vosmaer, die zijn Naturaliënkabinet opbouwde. In het Victoriaanse Engeland daarentegen kon excentriciteit goed gedijen. De bibliotheek van Teylers Museum bezit een boek, getiteld Extinct Birds, van een van de kleurrijkste personen van het Britse Rijk, Walter Rothschild (1868-1937). De man, afkomstig uit een rijke bankiersfamilie, had een bijna dwangmatige passie voor de natuurhistorie. Jaar in, jaar uit vertrok hij dagelijks naar zijn bankkantoor, maar er is geen enkel bewijs dat hij er ooit gewérkt heeft. Geen uitgaande brief is van hem bekend. En uitgaande bedragen waren slechts bestemd voor artiesten, preparateurs en verzamelaars. Zijn inkomen ging volledig op aan zijn museum en aan zijn levende have.

Rothschild bezat de grootste natuurhistorische collectie die ooit door één man is samengebracht: 5000 opgezette vogels, 38.000 opgeprikte motten en 3000 andere creaturen. In het park bij zijn Tring Museum liepen wolven, emoes, rea's, casuarissen, kiwi's en schildpadden. Op Piccadilly liet hij zich voorttrekken door drie zebra's en een pony. En zijn reuzenschildpad ‘bereed’ hij door, gezeten op het schild, het dier een stok met een blad sla voor te houden.

Hartstocht, geld en vrije tijd blijken scheppende krachten. Een kleine afwijking is dit wellicht óók. Rudolf ii, met zijn pathologi-

[p. 801]

Dodo uit: Walter Rothschild, Extinct Birds, 1907

[p. 802]

sche obsessie voor alchemie en mystiek, stond bekend om zijn zonderlinge gedrag. Peter de Grote leed aan een lichte vorm van epilepsie. En Willem v, die evenals Rothschild een buitengewoon goed geheugen bezat, werd helaas niet door een scherp verstand gesteund. Rothschild, als kind ziekelijk en fragiel, had een spraakgebrek dat hem moeilijk verstaanbaar maakte. Hoe zou de wereld zijn zonder dit soort kleine gektes? Welke verzamelingen, rariteitenkabinetten en kunstwerken zouden ontbreken? Welke boeken zouden niet op de planken staan? Erotomaan, megalomaan, monomaan, bibliomaan of zelfs kleptomaan; een lichte manie zou niemand misstaan.

‘'t Prachtplaatwerk over uitgestorven vogelsoorten, dat in een beperkt aantal exemplaren is uitgegeven door den Engelschen millioenair-geleerde Walter Rothschild’, zo wordt Extinct Birds aangeprezen in een krantenknipsel uit 1907 dat voor in het boek geplakt zit, ‘... nu te bestudeeren in de boekerij van Teylers stichting’. Het werk kostte destijds f 350, - en verscheen in een oplage van 300 genummerde en gesigneerde exemplaren. Teylers Museum bezit nummer 36. Een onbeschadigd exemplaar ‘doet’ nu zo'n slordige f 7500, - op een veiling. Conservatoren en bibliothecarissen van Teylers Museum hebben altijd met verstand van zaken aangekocht.

In hoeverre Extinct Birds wetenschappelijk verantwoord is, is de vraag. Het boek behandelt vogels die al eeuwen zijn uitgestorven, of vogels die op het punt stonden te verdwijnen. Papegaaien die tegenwoordig de cites-i-status hebben van zeer ernstig bedreigde diersoorten, staan in hun volle glorie te kijk in het boek. Afbeelding 24 toont de dodo, uitgestorven rond 1660. Deze vogel, afkomstig van het eiland Mauritius, wordt hier afgebeeld met een grijsbruin verenkleed en een enorme dot op zijn achterste. De plaat erna toont de dodo van Réunion: vrijwel identiek, maar volledig wit. Aangezien deze vogel bekend is uit slechts een paar beschrijvingen, waaronder die van Bontekoe, en van een enkele afbeelding zoals die van Pieter Holsteyn de Jongere (ca 1614-1687), ook aanwezig in Teylers Museum, mogen we aannemen dat deze afbeelding een rechtstreeks gevolg is van Rothschilds voorliefde voor albino's. Zo had hij verscheidene albino-specimina in zijn museum, vrijwel alle in zijn kinderjaren geschoten; een albino-roek en verschillende witte lijsters. De ‘gewone’, grijze dodo van Mauritius kent als bewijs van zijn bestaan een kop, een paar poten, enkele honderden skeletfragmenten en vele afbeeldingen. Frohawks afbeelding in Extinct Birds is een combinatie van deze facetten.

In Praag bevindt zich een snavel van een dodo, afkomstig van het

[p. 803]

vivarium van Rudolf ii. Vorsten kregen vaak beesten ten geschenke, variërend van neushoorns tot dodo's, en van lieverlee ontstonden er dierentuinen aan de hoven. Meestal leefden deze dieren niet lang en vonden ze al snel hun weg naar de preparateur. In de menagerie van Willem v bevond zich een ‘pigeon Hollandaise’, zo genoemd vanwege de kleuren rood, wit en blauw, evenals de dodo uitgestorven op Mauritius. Ook deze vogel staat afgebeeld in Extinct Birds.

Het dier wikt, maar de mens beschikt. Rothschild nam zijn troepje kiwi's mee naar de universiteit van Cambridge, al hadden de vogels geen boodschap aan de leerstof. Vervolgd, gemarteld, of zomaar gevangen voor de sier, het dier legt het vroeg of laat af. En wij slaan het schitterende Extinct Birds er nog maar eens op na. Welke vogel is er nog niet uitgestorven?