De Gids. Jaargang 161

[p. 508]

Charlotte Mutsaers
Leven de levende kerstboom

Schrijvers die speciaal voor kinderen schrijven of voor de rijpere jeugd, ik heb er eigenlijk nooit iets van begrepen. Omdat ik zelf geen kinderen heb? Misschien. Maar ook als ik kinderen van anderen ontmoet, voel ik nooit de behoefte om zoals dat heet af te dalen tot hun niveau. 't Is nergens voor nodig. Zoals ik me ook niet eerst in allerlei bochten hoef te wringen om contact te krijgen met man, hond of paard.

Voor een kunstenaar is het behalve onnodig ook onwenselijk. Hoe zou je enig kunstwerk kunnen produceren zonder de inzet van je hele hebben en houwen, je totale persoon? 't Verklaart denk ik waarom de meeste kinderboeken niet behoren tot het domein van de literatuur. Dat geeft niet en het wil zeker niet zeggen dat er geen prachtige kinderboeken bestaan - ik heb er ettelijke verslonden - maar kunst en doelgroep gaan nu eenmaal niet samen.

‘Ja maar, jij zelf mikt toch ook op een bepaald publiek?’, ik hoor het al mompelen. Het is echter niet waar. Ik ben geen jager. Ik mik nooit. Niet op leeftijd, niet op politieke voorkeuren, niet op geslacht etcetera. Ik zou niet eens weten hoe dat moet. Ik schrijf gewoon zoals ik op dat moment van mijn leven denk en voel. Om vervolgens af te wachten door wie ik begrepen word. Als daar jongeren onder zijn of stokouden, des te beter.

Een kunstschilder hurkt toch ook niet neer om schilderijtjes te maken voor in de wieg?

Een en ander verhindert overigens niet dat er onder de vele kinderboeken ineens iets literairs opduikt. Ik doel natuurlijk niet op zogenaamde kinderboeken waarin om de andere bladzij naar volwassenen wordt geknipoogd zoals Alice in Wonderland of Winnie the Pooh. Ik doel nu op Bart Moeyaert. Nadat ik hem had ontmoet, ben ik een boek van hem gaan lezen. Toen ik het uit had, vroeg ik me af waarom het een kinderboek was.

Ik ontmoette Bart Moeyaert op een van die overvolle recepties waarop je voornamelijk schrijvers treft. Hij kwam op me af en zei: ‘Mag ik me even voorstellen? Bart Moeyaert. Ik schrijf ook.’ Ik zei: ‘Wel, dan zult u niet de enige zijn hier in huis’, waarna ik meteen allerlei gezochte excuses begon te maken zoals je dat doet tegenover een collega van wie je geen letter gelezen hebt. Maar dat vond hij niet nodig. Lachend zei hij: ‘Ik schrijf kinderboeken en waarom zou u kinderboeken gaan lezen?’ Ja, waarom.

We raakten in gesprek. Daarbij viel me op dat hij veel levendiger en betrokkener praatte dan menig schrijver die de hele dag voor volwassenen in de weer is. Ook bezat hij nog een onrancuneus soort vrolijkheid en zat hij niet in de diplomatie! We hebben gelachen en hij heeft me nieuwsgierig gemaakt.

De volgende morgen liep ik dus meteen naar de boekhandel om een van zijn boeken te kopen. Ik koos voor Blote handen omdat de titel me beviel. Vergelijk hem met Vuile handen van Sartre en merk op dat hij stukken beter is. Blote handen is immers niets uitzonderlijks? Die hebben we allemaal, behalve 's winters buiten.

[p. 509]

Maar niet alleen de titel kan de vergelijking met Sartre makkelijk doorstaan. Het boek is filosofisch, terwijl er nergens met hoofdletters wordt gefilosofeerd. Het is geheimzinnig terwijl het woord geheim niet valt. Het doorbreekt de gebruikelijke hiërarchie van mens en dier. Het toont in plaats van verklaart. Er komen dan ook weinig redengevende of oorzakelijke voegwoorden in voor. Erotiek, dood, vriendschap, liefde, misdaad en straf en vooral een diepe ontzetting over het voortjakkeren van de tijd, het wordt allemaal op een volstrekt vanzelfsprekende manier ter sprake gebracht. En last but not least: het is bijzonder goed geschreven. Neem het uit drie woorden bestaande zinnetje: De kerstboom leefde. Neem de hele passage waarin die kerstboom opdraaft:

Bernies moeder liep naar de deur toe, ze moest het lawaai en de wind naar buiten duwen, dat we veilig waren. Overal in huis ritselde papier, ritselden blaadjes van planten en van de scheurkalender. De kerstboom leefde. Pas toen de deur dicht was, viel alles stil. We keken er alle drie van op, hoe stil het werd. Alleen onze adem was er nog, en de muziek uit het café ver weg.
Ik deed mijn ogen dicht. Als ik heel goed luisterde, hoorde ik ergens een klok tikken. Ik stelde me voor dat de wijzers tegen de tijd in gingen en dat Bernie en ik een jaar jonger werden. Je ging het zien dacht ik, ik doe mijn ogen open, en we hebben andere kleren aan. In de oven ligt de kip van verleden jaar, en de tafel is gedekt als verleden jaar. Bernie en ik gaan nog even naar boven. We willen ganzeborden op bed, zoals we vaker doen, en ik zeg tegen Elmer dat hij als altijd af moet op het kleedje voor het bed. Hij zal weer gaan mompelen in zijn slaap, en met zijn poten slaan, omdat hij in zijn droom over een sloot moet springen en dat niet durft.

Elmer is het hondje van de ik, dat kort hiervoor door een onverlaat werd doodgeslagen. Zoals het ontzaglijke verdriet hierover in bovenstaande passage tot uiting komt, dat is knap.

Ik ga verder niet over dit mooie boek uitweiden. Lees het. Ik wil wel een voorspelling doen: Bart Moeyaert zal de wereld nog versteld doen staan met een meesterlijke roman.