De Gids. Jaargang 161

[p. 369]

Kyorai, Bashō, Bonchō, Fumikuni
Eerste voorwintermiezel

geen veertje wordt schoon
eerste voorwintermiezel
op de zwarte wouw

kyorai

een vlaagje wind gaat liggen
tussen de bladeren in

bashō

de onderbroek lang
doorweekt na het doorwaden
's ochtends van de stroom

bonchō

een dashond bevangt de schrik
om een boog van bamboeriet

fumikuni

de klimop werkt zich
langs de lattendeur omhoog
de avondmaan schijnt

bashō

de wijdvermaarde peren
aan niemand geef ik er een

kyorai

[p. 370]

met inkt... (5-7-5 lettergrepen; seizoen: herfst; trefwoord: ver in het najaar). Het maken van zwart-wittekeningen met penseel leerde men in de vijftiende eeuw uit China kennen. De bezigheid duidt in dit vers op iets excentrieks.

wat zitten ze... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Het excentrieke van de persoon uit het voorgaande vers wordt ook hier benadrukt. Japanse sokken, tabi, zijn meestal van stof en dus niet zo soepel als tabi van breikatoen of dunne breiwol zoals die in dit vers worden gedragen.

alom de dingen... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers). De rust en stilte van het voorgaande vers worden voortgezet.

de kinkhoorn... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Over de berg gekomen ziet Bashō zijn vredige dorp in zijn gezichtsveld verschijnen. De kinkhoorn wordt op het middaguur geblazen. Met dit vers breekt Bashō de voorgaande ingekeerdheid en stilte open.

gerafeld... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers).

bloemblaadjes... (7-7 lettergrepen; seizoen: zomer; trefwoord voor het seizoen: stokroos). Het gerafeld zijn roept het dwarrelen op. Het betreft hier een stokroos van het Aziatische type, met een hoogte tot twee meter.

[p. 371]

 

met inkt schilderend

 

vermaakt hij zich kostelijk

 

ver in het najaar

 

 

 

fumikuni

 

 

 

wat zitten ze toch lekker

 

deze gebreide tabi

 

 

 

bonchō

 

 

 

alom de dingen

 

met alles ertussen één

 

en al stille rust

 

 

 

kyorai

 

 

 

de kinkhoorn wordt geblazen

 

het middagdorp komt in zicht

 

 

 

bashō

 

 

 

gerafeld zijn ze

 

slaapmatten van vorig jaar

 

zo deerniswaardig

 

 

 

bonchō

 

 

 

bloemblaadjes van de stokroos

 

dwarrelend naar beneden

 

 

 

fumikuni

[p. 372]

heldere bouillon... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers). Van bloemblad gaat het naar groenteblad. Suizenji is de Suizen-tempel in Kumamoto. Tevens is het een provinciepark. De groente die er geteeld wordt is een vaste plant van de chrysantenfamilie, zo'n halve meter hoog en met zachte, dikke bladeren die aan de onderzijde paars zijn.

meegenomen... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Kumamoto ligt ver van Kyoto verwijderd. De bladgroente is over een afstand van meer dan san-ri (circa 12 kilometer) meegenomen.

want ook... (5-7-5 lettergrepen; seizoen: voorjaar; trefwoord voor het seizoen: dit voorjaar).

de stekken... (7-7 lettergrepen, seizoen: voorjaar; trefwoord voor het seizoen: voorjaarsnevelmaneschijn).

kersengebloesem... (5-7-5 lettergrepen; seizoen: voorjaar; trefwoord voor het seizoen: kersengebloesem, tevens bloesemvers). Dit is een vaste plaats voor een bloesemvers, het derde opeenvolgende lentevers; een lente-sequens omvat drie tot vijf verzen. Opgemerkt moet worden dat het trefwoord in het Japans simpelweg ‘bloesem’ is; onder bloesem wordt namelijk altijd kersenbloesem verstaan.

mijn ochtendhumeurigheid... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Het tafereel van het voorgaande vers zorgt voor de gemoedsomslag.

[p. 373]

 

heldere bouillon

 

al klaar met een bladgroente

 

uit Suizenji

 

 

 

bashō

 

 

 

meegenomen heb ik ze

 

van meer dan een san-ri her

 

 

 

kyorai

 

 

 

want ook dit voorjaar

 

wordt de kookkachel door mij

 

met iemand gedeeld

 

 

 

fumikuni

 

 

 

de stekken schieten wortel

 

voorjaarsnevelmaneschijn

 

 

 

bonchō

 

 

 

kersengebloesem

 

naast de stenen waterbak

 

begroeid met mossen

 

 

 

bashō

 

 

 

mijn ochtendhumeurigheid

 

is als vanzelf vervlogen

 

 

 

kyorai

[p. 374]

alvast... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers). Een grote trek volgt.

kou waarin... (7-7 lettergrepen; seizoen: winter; trefwoord: het zal sneeuwen). Er is voor twee dagen en voor winterse omstandigheden eten opgeslagen, derhalve volgt de winter.

naar de bergtempel... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers). Tegenover de kou wordt de toorts in de avond gesteld, die van verre zichtbaar brandt.

elke koekoek... (7-7 lettergrepen; seizoen: zomer; trefwoord voor het seizoen: koekoek). Een hototogisu lijkt sterk op de gewone koekoek, maar is iets kleiner en de horizontale lijn op zijn borst en buik is wat dikker. De hototogisu is van oudsher een geliefde vogel in de Japanse poëzie (zijn naam bestaat uit vijf lettergrepen!). Op de schemer in het voorgaande gedicht volgt de nacht waarin de vogels zwijgen.

slechts vel... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers). Fumikuni associeert het ophouden van het zingen met een ziek persoon.

met de hulp... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Wie ziek is heeft hulp nodig. In de klassieke Japanse poëzie bestaan twee soorten buren, ‘voorjaarsburen’ en ‘najaarsburen’, de eersten kennen en helpen je, van de tweede weet je amper wat ze doen. Hier gaat het dus om voorjaarsburen. Het rijtuig in dit vers is dat van prins Genji; zie de toelichting bij het volgende vers.

Bonchō geeft met dit vers Bashō de eervolle gelegenheid om het zogenaamde liefdesvers te dichten.

[p. 375]

 

alvast in één keer

 

verorber ik het eten

 

nu én voor morgen

 

 

 

bonchō

 

 

 

kou waarin het zal sneeuwen

 

op het noordenwindeiland

 

 

 

fumikuni

 

 

 

naar de bergtempel

 

klimt men tegen de schemer

 

opdat de toorts brandt

 

 

 

kyorai

 

 

 

elke koekoek is er nog

 

echter zonder te zingen

 

 

 

bashō

 

 

 

slechts vel over been

 

nog steeds niet bij machte

 

om op te zitten

 

 

 

fumikuni

 

 

 

met de hulp van de buren

 

kan een rijtuig naar binnen

 

 

 

bonchō

[p. 376]

Kigoku-huisheg... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers; liefdesvers). In dit en de twee voorgaande verzen speelt de Genji monogatari (de vertellingen van Genji), de grote romancyclus van Murasaki Shikibu uit het begin van de elfde eeuw, een hoofdrol. In het hoofdstuk ‘Yūgao’ gaat prins Genji naar het huis (dat ‘Rokujō-Kigoku-herenhuis’ heet) van zijn minnares Rokujō. Op een dag bezoekt hij, terwijl hij weer naar haar op weg is, zijn oude min, die ziek in bed ligt. Daarbij ziet de prins de jongedame Yūgao, die naast zijn min woont. Met de zoon van de oude vrouw als tussenpersoon (dus met de hulp van de buren) wint Genji de liefde van Yūgao. Het vers van Bashō is eigenlijk een vers van Yūgao die niet toestaat dat Genji nog het huis van haar rivale Rokujō betreedt. (Onder de titel Yūgao vertaalde H.C. ten Berge het betreffende hoofdstuk vanuit het Engels; Amsterdam 1969.)

als ze dan... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Na het minnespel.

jachtig... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers). De kam heeft te maken met het afscheid nemen. In de Middeleeuwen kreeg de ongehuwde prinses, die zich aan de dienst van de Ise Shintō-tempel moest gaan wijden na de troonsbestijging van de keizer, uit diens handen een kam in het haar gezet ten afscheid. Hier gaat het om een man die vertrekt voor een gevecht.

zie hoe... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Een gevecht.

bleke ochtendmaan... (5-7-5 lettergrepen; seizoen: herfst; trefwoord voor het seizoen: ochtendmaan; tevens maanvers). Na het gevecht breekt een nieuwe dageraad aan.

diep rondom... (7-7 lettergrepen; seizoen: herfst; trefwoord voor het seizoen: herfst). Sterke suggestie van spiegelingen. Het meer is het Biwa-meer in de provincie Shiga.

[p. 377]

 

Kigoku-huisheg

 

mijn minnaar laat ik nimmer

 

daar overheen weg

 

 

 

bashō

 

 

 

als ze dan afscheid nemen

 

reikt zij hem zijn zwaard nog aan

 

 

 

kyorai

 

 

 

jachtig krabbelend

 

laat hij zijn haarkam even

 

over zijn hoofd gaan

 

 

 

bonchō

 

 

 

zie hoe er vastbesloten

 

en verbeten gekampt wordt

 

 

 

fumikuni

 

 

 

bleke ochtendmaan

 

in de opklarende lucht

 

weldra onzichtbaar

 

 

 

kyorai

 

 

 

diep rondom het meer de herfst

 

eerste vorst op berg Hira

 

 

 

bashō

[p. 378]

boekweit... (5-7-5 lettergrepen; seizoen: herfst; trefwoord voor het seizoen: boekweit). Het gaat hier om een karig bestaan in een armoedige woning met een deur gemaakt van kreupelhout.

gewatteerde kimono... (7-7 lettergrepen; seizoen: winter; trefwoord voor het seizoen: gewatteerde kimono).

woelen... (5-7-5 lettergrepen; seizoenloos vers). Een futon is een oprolbaar matras. Het is moeilijk de slaap te vatten in een vreemd bed.

smeedvuurrood... (7-7 lettergrepen; seizoenloos vers). Na een doorwaakte nacht de ochtendgloed.

optuigtouw... (5-7-5 lettergrepen; seizoen: lente; trefwoord voor het seizoen: bloei; tevens bloesemvers). Zonder dat er paarden worden genoemd, leggen ze een link tussen het ‘smeedvuurrood’ van het voorgaande vers en het vlechten van touw voor een tuig. Overigens is hier, net als in een van de voorgaande verzen, het Japanse trefwoord gewoon ‘bloesem’.

tussen oud... (7-7 lettergrepen; seizoen: voorjaar; trefwoord voor het seizoen: knoppen). De biwa is een ovale, gele vrucht met een grote pit.

Vertaling: Noriko de Vroomen en Huub Beurskens

[p. 379]

 

boekweit gestolen

 

maak ik daar maar een vers van

 

in mijn takkenstulp

 

 

 

fumikuni

 

 

 

gewatteerde kimono

 

tegen het guur avonduur

 

 

 

bonchō

 

 

 

woelen zitten staan

 

op iemand anders' futon

 

valt niet te slapen

 

 

 

bashō

 

 

 

smeedvuurrood gloeien wolkjes

 

in de morgenfrisheid na

 

 

 

kyorai

 

 

 

optuigtouw vlecht men

 

in een huis waar voor het raam

 

de kers in bloei staat

 

 

 

bonchō

 

 

 

tussen oud biwa-lover

 

lopen nieuwe knoppen uit

 

 

 

fumikuni