De Gids. Jaargang 161

[p. 194]

Charles Simic
De ellende met poëzie

Het enige waarin de poëzie altijd goed is geweest, is kinderen de school doen haten. Zodra ze geen gedicht meer hoeven te zien, springen ze een gat in de lucht. De hele wereld is eensgezind op dat punt. Niemand die goed bij zijn hoofd is, leest poëzie. Zelfs onder literaire theoretici staat het tegenwoordig erg chic om zich verheven te voelen boven de literatuur en vooral boven de poëzie. Dat sommige mensen nog gedichten schrijven is dan ook een curiosum dat veeleer thuishoort in het ‘Raar maar waar’-hoekje van de krant.

Toen ze de goden en helden van de stam prezen en hun krijgskunde roemden, werden dichters nog geduld, maar zodra de lyrische poëzie en de dichterlijke obsessie met het ik tot ontplooiing kwamen, werd alles anders. Wie wil er nu nog over het leven van een nul horen, terwijl er wereldrijken opkomen of vervallen? Al dat gedoe over verliefdheid, geminnekoos en gedwongen afscheid als de dag aanbreekt en de haan kraait is op z'n best lachwekkend. Schoolmeesters, predikanten en andere bewegwijzeraars van de deugd zijn het altijd al eens geweest met de filosofen. Sinds Plato heeft geen enkel ideaal samenlevingsmodel lyrische dichters verwelkomd, en dit om tal van goede redenen. Lyrische dichters bederven de jeugd door haar in zelfmedelijden en gedagdroom te doen zwelgen. Eeuwenlang hebben ze de jongeren vieze seks en oneerbiedigheid tegenover het gezag in de oren gefluisterd.

‘Als hij verzen gaat schrijven, schop hem eruit.’ Dit was de raad die een jonge Romeinse vader tweeduizend jaar geleden meekreeg. Veel is er sindsdien niet veranderd. Ouders zien hun kind nog altijd liever taxidermist of belastingontvanger worden dan dichter. Wie zal het hun kwalijk nemen? Zou jij willen dat je enige dochter een dichteres werd of een gastvrouw in een sjofele nachtclub? Netelige vraag.

Zelfs echte dichters hebben de poëzie verafschuwd. ‘Er is meer dan alleen deze viool,’ heeft onze eigen Marianne Moore gezegd. Daar zit wat in. Van alle idiote dingen die de menselijke soort ooit heeft uitgekraamd, zijn er veel in versvorm te vinden. In het algemeen heeft de poëzie zowel individuen als naties in verlegenheid gebracht.

De poëzie is dood, hebben de vijanden van de poëzie eeuwenlang uitgekraaid en dat doen ze nog steeds. Volgens trendy professoren zijn onze klassieke dichters niet meer dan een zootje propagandisten in dienst van de heersende klasse en van de mannenmaatschappij. Ideeën die ooit werden verbreid door de bewakers en moordenaars van dichters in de Sovjet-Unie zijn nu een grote hit aan de Amerikaanse universiteiten. Estheticisme, humor, erotiek en alle andere verschijningsvormen van de vrije verbeelding zijn verdacht en moeten gecensureerd worden. Poëzie, dat malle tijdverdrijf voor politiek incorrecten, bestaat haast niet meer voor onze opgeleide bevolking. En toch, alsof men al die mensen wilde treiteren, wordt er nog altijd poëzie geschreven.

De wereld probeert conformisme te belonen. Elk tijdperk zet zijn eigen krijtlijnen uit om te bepalen wat reëel en wat goed of kwaad is. Een maaltje dat uit leugenachtigheid, on-

[p. 195]

kunde en lafheid is samengesteld en dat ons door het televisiejournaal elke avond wordt opgediend met een doodernstig gezicht en een air van ultieme integriteit moet het ideaal voorstellen. Van de literatuur wordt eveneens verwacht dat ze aan het lijntje loopt. Je stam probeert je voortdurend te hervormen en je manieren te leren. De dichter is het jongetje in de hoek dat met zijn rug naar zijn klasgenoten staat en zich in het paradijs waant.

Alsof dat nog niet volstond, zijn dichters zoals iedereen wel weet topleugenaars. ‘Je moet wel liegen om maar half in jezelf geïnteresseerd te blijven,’ zei de romanschrijver Barry Hannah. Dit geldt des te meer voor de verzenschrijvers. Elke gek onder hen gelooft dat hij meineed pleegt als hij niet méér dan de waarheid vertelt. Als wij de wereld niet kunnen zien zoals hij werkelijk is, dan is dat te wijten aan al die lagen van dode metaforen die de dichters hebben laten rondslingeren. De realiteit is niet meer dan een oude, loskomende poëzieposter.

Filosofen zeggen dat dichters zichzelf bedriegen wanneer ze liefdevol uitweiden over bijzonderheden. Het identificeren van wat niet aan verandering onderhevig is, vormt de taak van de filosoof. Poëzie en romans daarentegen verlustigen zich in het efemere - de geur van brood bijvoorbeeld. Onder dichters worden alleen gekken verleid door veralgemeniseringen.

Hemel en aarde, natuur en geschiedenis, goden en duivels, ze worden allemaal op een schandalige manier met elkaar verzoend in de poëzie. De analogie zegt dat ieder allen is en allen ieder. Als gevolg daarvan zitten de beste religieuze gedichten vol erotiek. Subjectiviteit, zo claimen de dichters, overstijgt zichzelf door identiteit te zien in totaal verschillende dingen. In een goed gedicht verdwijnt de dichter die het gedicht schreef, opdat de dichter-lezer tot leven zou komen. Het ‘ik’ van een volslagen vreemde - een oude Chinees bijvoorbeeld - spreekt tot ons vanuit de meest geheime plek in onszelf, en wij zijn verrukt.

De echte dichter specialiseert zich in een soort slaapkamer- en keukenmetafysica. Ik ben de mysticus van de braadpan en de roze tenen van mijn geliefde. Zoals elke andere kunst hangt poëzie van nuancering af. Er zijn vele manieren om de snaar van een gitaar te beroeren of om iemands teen te kussen en eraan te knabbelen. Bluesmuzikanten weten net zo goed als lyrici dat een paar rake noten de ziel treffen. Het idee is dat men met de simpelste ingrediënten ongelooflijk lekkere gerechten kan maken. Was het Charles Olson die zei dat de mythe een bed is waarin mensen de liefde bedrijven met goden? Zolang de mensen verliefd raken en minnebrieven schrijven, zal er ook poëzie worden bedreven.

De meeste gedichten zijn tamelijk kort. Fatsoenlijk niezen neemt meer tijd in beslag dan het lezen van een haiku. Toch zijn deze ‘kleine’ gedichten erin geslaagd met een paar woorden meer over het bestaan van de mens te vertellen dan talloze andere soorten teksten. Korte gelegenheidsgedichten leven na duizenden jaren nog steeds, terwijl heldendichten onleesbaar zijn geworden, samen met ongeveer al de rest. Het diepste geheim van poëzie is de manier waarop ze de lezer betovert. Het gedicht is na een eerste lezing perfect te begrijpen en toch wil je het onmiddellijk herlezen. Poëzie gaat over herhaling die nooit monotoon wordt. ‘Meer!’ plaagden mijn slaperige kinderen nadat ik hun wat kinderversjes had voorgelezen. Voor hen, zoals voor alle poëzieminnaars, bestaat er alleen meer, en nooit genoeg.

Het is precies de paradoxale kwaliteit van poëzie die haar dat aroma geeft. Haar geheime kruid is de paradox. Zonder haar vele tegenstrijdigheden en haar onbeschaamdheid zou de poëzie even flauw zijn als een zondagspreek of als de jaarlijkse beleidsverklaring van de president. Juist dank zij haar vele verrukkelijke paradoxen heeft de poëzie haar strengste critici verslagen en overleefd. Elke poging om de poëzie te hervormen door ze didactisch en moreel te maken of haar tot een of andere literaire ‘school’ te beperken, wijst op een verkeerd begrip van haar wezen. Goede poëzie is nooit afgeweken van haar doel als onuitputtelijke bron

[p. 196]

van paradoxen over kunst en het menselijk tekort.

Alleen een stijl die de oneerbiedigheid van de poëzie huldigt en dus een carnaval van stijlen is, lijkt mij vandaag nog geschikt. Een poëzie kortom die voeling heeft met de kabeltelevisie en zijn meer dan driehonderd kanalen, met feiten die vreemder zijn dan fictie, met valse mirakels en bijgeloof in supermarktblaadjes. Een gedicht dat eruitziet als Elvis Presley op Mars, de vrouw met de drie borsten, de prent van de hond die Shakespeares beste stuk opat, het bericht dat de hel overbevolkt is en dat de zwartste zondaars nu in de hemel worden opgenomen.

Hier komt bijvoorbeeld een dakloze knul wiens kale hoofd ooit aan Julius Caesar toebehoorde. Heb ik je gisteren geen reclamebord voor een Live Sex Show zien ophouden bij Times Square? vraag ik. Hij knikt blij. Zal Hannibal opnieuw de Alpen oversteken met zijn olifanten? luidt mijn volgende vraag. Pas op voor de dichteres, antwoordt hij. Als ze met haar winkelkarretje vol oude boeken en oude kleren komt aanrollen, wees dan klaar om een gedicht te horen.

A propos: mijn overgrootvader, de hoefsmid Philip Simic, stierf in 1938, het jaar van mijn geboorte, toen hijzelf zesennegentig was. In het holst van de nacht was hij van de kroeg thuisgekomen samen met een troep zigeuners. Hij hoopte dat ze hem in slaap zouden wiegen, maar hij overleed zomaar in zijn eigen bed, terwijl de muzikanten zijn favoriete liedjes speelden. Dat verklaart waarom mijn vader zo goed zigeunerliedjes kon zingen en waarom ik gedichten schrijf, want net zoals mijn grootvader kan ik 's nachts niet slapen.

Vertaling: Kamiel Vanhole