De Gids. Jaargang 158

[p. 963]

Georgine Sanders
Droomdagboek

Gedurende de laatste helft van 1988 hielden Leo, mijn man, en ik, onafhankelijk van elkaar, een dagboek bij van onze dromen. Dit was het research-project van een bejaarde vriendin, R., een psycholoog, die het verband zocht tussen de dromen en de veranderde levensomstandigheden van mensen boven de 60 jaar.

Iedere week bezochten wij haar in Manhattan en bespraken, ieder apart, onze dromen en de gebeurtenissen van de afgelopen week. Zij vroeg welke gevoelens een bepaalde droom had achtergelaten en of die ook een speciale betekenis voor ons had. Zijzelf maakte hoogstens wat korte opmerkingen; het was tenslotte geen psychotherapie.

Leo's dromen bleken voor hem weinig meer dan geïllustreerde verhaaltjes te zijn, zonder veel diepere betekenis. Maar voor mij was deze periode een openbaring, want in die maanden begon ik te begrijpen waarom ik toen zo bijna dagelijks leed aan gevoelens van onlust en onzekerheid.

Er was veel veranderd de laatste jaren. Ik was gewend aan de consequenties van het immigrant-zijn en van het leven tussen twee talen en twee culturen. Maar nu kwam daarbij dat ik sinds kort mijn rol van steungever, geconcentreerd op man, kinderen en huishouden, had uitgebreid door een terugkeer naar de wetenschap en het begin van een carrière. Ik had mijn oude medische studie aangevuld met die van antropologie en een specialisatie in cognitieve revalidatie. Maar nu zocht ik naar een manier om mijn nieuwe rol met mijn oude in harmonie te brengen. Het houden van het dagboek was op zichzelf zeker belangrijk. Ik had dit in geen 40 jaar gedaan en had er hierna ook geen behoefte meer aan. R.'s voorzichtige, haast terloopse opmerkingen vormden een goede leidraad.

Hier volgt het verslag over de belangrijkste dromen die mij tussen mei 1988 en februari 1989 zijn overkomen, met wat commentaar. Veel dromen waren weinig meer dan vage gewaarwordingen die een

[p. 964]

zekere stemming achterlieten. Andere sloten aan bij dagelijkse gebeurtenissen die zij aanvulden of in een ander licht zetten. Het belangrijkste waren de levendige dromen, vol kleur, vol mensen en gebeurtenissen, die haast een verfilmd verhaal leken.

1. (25 mei 1988) Een wandeling met L. langs een onwaarschijnlijk groen park. Een gevoel van ontspanning.

Wij liepen samen langs het park naar de subway, na ons eerste bezoek aan R., gerustgesteld over het research-project.

10. (29 mei) Drukke en opgewekte voorbereiding voor Memorial Day in ons flatgebouw. Plannen voor een parade en een picknick daarna. Een warme, zonnige dag, een park, een straat met bomen.

Memorial Day, 30 mei, is de traditionele dodenherdenkingsdag en het begin van het zomerseizoen. Ruim 20 jaar geleden organiseerden de bewoners van ons flatgebouw wel kleine feestjes. Ook waren er toen ‘block parties’ voor de hele straat. Later werd de verhouding tussen de huiseigenaars in de straat en de flatgebouwbewoners meer gespannen. Ik hoop nog steeds op meer saamhorigheid met onze buren in huis en in de straat.

14. (2 juni) Een ‘verhaaldroom’: Oud houten huis, zoals in New Brunswick, de eerste jaren van ons huwelijk. L. heeft literaire vrienden over, ik ga buiten op de veranda zitten. In de straat met hoge donkere bomen komt een jong meisje langs op een witte fiets. Ze is stevig, met lang blond haar, draagt witte shorts en een bloesje met korte mouwen. Plotseling slipt ze en valt met haar hoofd tegen de grond. Ze blijft bewusteloos liggen. Een jongeman komt ons huis uit, samen brengen wij haar binnen en leggen haar op bed. Veel water en linnengoed brengen haar ten slotte bij. Ze vertelt ons dat ze ernstige familieproblemen heeft. Na haar vertrek probeer ik koortsachtig de kamer en het bed op orde te brengen voor L.'s moeder die bij ons logeert en aan haar middagslaapje toe is. L. houdt haar zolang aan de praat. Ten slotte is alles weer netjes en wij brengen haar naar de kamer. Plotseling voelen wij een grote deernis voor haar en een diepe genegenheid.

De gebruikelijke indruk dat L.'s literaire en wetenschappelijke collega's vinden dat ik er nauwelijks bij hoor, ook al betrekt hij mij zelf altijd bij alles. Het meisje lijkt op B.'s dochter. B. is de vriend van onze jongste dochter, P., die net als hij pas gescheiden is. De scheiding van haar ouders moet moeilijk zijn voor dit kind waar wij erg op gesteld zijn. Misschien beginnen wij te begrijpen wat de nieuwe familiebanden inhouden.

L.'s moeder, die toen al 10 jaar dood was, kwam vroeger vaak maandenlang logeren. Ze was wat bazig, wel heel hartelijk en opge-

[p. 965]

wekt, maar ze stond erg op haar rechten. Misschien beginnen L. en ik nu te beseffen dat ook wij oud gaan worden.

Veel dromen gingen over mijn werk in Bellevue Hospital, in New York. Hier werkte ik met oude mensen die geheugenstoornissen hadden (cognitieve revalidatie). Het werk was gebaseerd op oefeningen met een computer. Ik had geen vaste baan en werd soms maandenlang niet betaald, als medisch antropoloog was ik een buitenstaander waar men niet goed raad mee wist. Ik stond alleen tegenover de bureaucratie en beheerste de computer maar net voldoende. Ik twijfelde vaak aan mijzelf en voelde mij niet echt als vakmens gewaardeerd. Er was weinig belangstelling voor de theorie en praktijk van mijn werk met de patiënten. Overigens waren de meeste medewerkers heel vriendschappelijk.

22. (17 juni) Een wat al te onafhankelijke vrijwilligster-assistente stuurt mijn werkindeling in de war. Het loopt goed af, ik ben misschien niet soepel genoeg. Onverwachts krijg ik een bos spitsbladige paarse tulpen van mijn vrijwilligers.

33. (10 juli) Een nieuwe dokter in de kliniek laat mij wat van zijn werk zien. Ik geniet van de medische atmosfeer die ik zo lang niet heb meegemaakt en vergeet mijn eigen werk. Opeens merk ik hoe onooglijk mijn nieuwe identiteitsbadge eruitziet: een slechte foto die ondersteboven hangt en geen Ph.D. achter mijn naam, zoals het toch hoort.

36. (11 augustus) Op Bellevue. Voorbereidingen voor een afscheidsfeestje voor I., een populaire verpleegstershulp, die met pensioen gaat. Ik ga naar de 12de verdieping en help de ‘rose room’ versieren. Ballonnen, guirlandes, gekleurde papieren tafelkleden op de lange tafels. Een paar van de andere medewerkers zijn ook druk bezig. Een gevoel van plezierige verwachting en cameraderie, maar ook ik zal I. missen.

De hele atmosfeer doet denken aan de tijd dat ik bestuurslid was van de ouderverenigingen in de scholen van de kinderen.

39. (29 augustus) In de kliniek voorbereidingen voor een belangrijk inspectiebezoek. Een paar oude patiënten zitten op de grond, totaal hulpeloos, niemand trekt zich iets van hen aan. Een groep studentenvrijwilligers in witte jassen gaat een voorstelling geven. Een dokter uit India houdt een lezing. Ik zoek tevergeefs naar verloren zaken in de prullenmand en mis al die bijzondere gebeurtenissen.

Ik ergerde mij eraan wanneer het belang van de patiënten ondergeschikt werd gemaakt aan bijkomstigheden. Over het algemeen had ik voldoening van mijn werk, maar de omstandigheden ondermijnden mijn zelfvertrouwen. Toen ik met R. sprak over dat chronische gevoel van te kort schieten, zei ze: ‘Waarom toch, heb je wel

[p. 966]

eens bedacht hoeveel je in de laatste tien jaar gepresteerd hebt?’ Dat heb ik toen bedacht en het hielp wel. Maar blijkbaar moet het af en toe opnieuw gebeuren.

Er waren ook lange en ingewikkelde dromen over onze kinderen: G., de oudste, en P., de jongste dochter. Steeds weer zag ik vooral P. op een veel jongere leeftijd en verwikkeld in een of andere crisis. Deze levendige ‘verhaaldromen’ vervulden mij met machteloze angst en het voorgevoel van een catastrofe. Het duurt lang voor ik die gevoelens van mij af kan zetten als ik wakker word.

38. (21 augustus) Het is laat, ik werk aan de eettafel aan allerlei papieren, en ben voortdurend iets kwijt. Er klinkt beweging in de gang die naar de slaapkamers leidt en ik verwacht L. die me komt helpen. Maar het zijn twee kleine gestaltes, in lange nachtjaponnetjes, met lang donker haar. De voorste, P., gaat naar de linnenkast en haalt daar een rol wc-papier uit. De achterste gaat P.'s oude slaapkamer binnen, ze lijkt in de war, misschien is ze ziek. P. volgt haar. Als ik vraag of ik kan helpen, knikt ze van ‘ja’, maar daar blijft het bij. Ik weet niet zeker wie die achterste persoon is, maar ik denk dat dit onze twee dochters zijn, als jonge tieners. De jongste probeert voor de oudste te zorgen. Het is een ontroerende maar ook beangstigende droom.

Later zeg ik tegen R. dat wij onze kinderen los moeten laten. Ze kunnen best voor zichzelf zorgen. Maar het schijnt mij nog steeds moeite te kosten, ook al zijn ze nu volwassen vrouwen.

Veel dromen bevestigen mijn gevoel vaak nauwelijks een eigen leven te hebben, apart van L. Ik erger mij over het ‘niet meetellen’, ben misschien jaloers, maar word ook vaak genegeerd. De laatste tijd schijnt L. mij te veel te missen als ik naar mijn werk ga. Wat zal er gebeuren als ik dat moet opgeven?

40. (1 september) Vage droom waarin ik aan een lang gedicht werk. Ik ben niet ontevreden, maar weet later niet waar het over gaat.

Na 40 jaar onderbreking ben ik weer gaan dichten.

50, 51. (december) Ik bezoek twee oud-patiënten aan huis. In beide gevallen schrik ik van hun achteruitgang. Ik help maatregelen treffen, praat met huisgenoten, geef wat steun. De tragedie van levensomstandigheden die onvermijdelijk verslechteren, zelfs voor deze welgestelde mensen. Ten slotte heb ik het gevoel enigszins geholpen te hebben.

Ik heb kennelijk meer zelfvertrouwen.

47. (15 oktober) Ik ben alleen op reis met veel oude koffers en handtassen die overal meegaan, zelfs naar Bellevue. Hier geeft een secretaresse mij een grote doos vol papieren. Ik neem een taxi naar huis, die

[p. 967]

mij een paar straten te vroeg afzet. Als ik thuiskom is mijn bagage weg. L. helpt mij ernaar te zoeken. We komen terecht in vieze wachtkamers en straten vol vuilnis. Ten slotte geven we het op: ik vind het al niet meer belangrijk.

R. herinnert mij eraan dat het verliezen van bagage vaak betekent dat men overbodige ballast opruimt.

52. (31 december) Een kat die buiten ligt te slapen blijkt een klein aapje te zijn: zwart, met een lange zwarte staart. Dan zijn er buiten opeens overal van die aapjes. Onze oudste dochter G. komt thuis van school. Helemaal vertederd, met zo'n aapje in haar armen. ‘Iemand deelde die uit’, zegt ze. L. is verrukt van het beestje. Ik weet niet hoe wij voor zo'n huisdier moeten zorgen. L. lacht. ‘We zullen wel zien.’

L.'s optimisme is een goed tegenwicht voor mijn zwaartillendheid.

53. (16 februari 1989) (De laatste droom.) L. en ik rijden in een auto over een zwarte asfaltweg door een steeds wisselende natuur. De zon schijnt onder een donkere, dreigende hemel. Langs de weg een groen Indonesisch landschap met palmen en bananebomen. Wat later lopen wij over voetpaden in een sober, kaal winterlandschap. Plotseling is daar een open stuk met een vergezicht: bouwland, wat heuvels bedekt met lichte sneeuw.

De droom laat gemengde gevoelens na: geruststelling maar ook gemis. Bovenal een gevoel van verwachting.

Om verschillende redenen werd het research-project nooit voltooid, maar de invloed ervan bleef bevrijdend werken en R. en wij zijn nog bevriend. Nu, ruim zeven jaar later, blijken veel van mijn problemen zich vanzelf te hebben opgelost. En met de rest valt best te leven.

L. en ik, nu beiden een eind over de 70, werken nog maar weinig buitenshuis. Wij doen samen het huishouden en werken ieder aan onze eigen wetenschappelijke en literaire interesses. Ook wandelen wij veel.

Onze dochters wonen ver weg, zij zijn nu ook onze vriendinnen, maar soms maken zij zich (onnodige) zorgen over ons.