De Gids. Jaargang 158

[p. 960]

W. Sorgdrager
Strategieën? Doe maar normaal, kost minder energie

‘Hoe is het om als vrouw in zo'n positie te zitten?’ Deze vraag is mij tot vervelens toe gesteld. Toen ik in 1979 officier van justitie werd, en daarna gedurende mijn hele verdere loopbaan. ‘Hoe is dat nu, als vrouw in zo'n mannenwereld?’ Overigens is er sedert mijn intrede in het openbaar ministerie wel het een en ander veranderd: van een mannenbolwerk is de rechterlijke macht geworden tot de meest vrouwvriendelijke organisatie van de rijksoverheid.

‘Je bent zeker op deze positie gekomen omdat je een vrouw bent.’ Ook die wordt veel gehoord, en is nog veel vervelender dan de eerste. Er komt een moment dat je dan zegt: ‘O nee, ik was veruit de beste kandidaat, daar kon geen mán aan tippen.’ Toch heb ik dat nooit gezegd, en - heel eerlijk -, ik ben soms inderdaad een beetje bang geweest dat het wáár was, dat ik inderdaad ergens terechtkwam omdat ik een vrouw was. Twijfel in zo'n geval: moet ik dit wel doen? Ik heb het wel gedaan, ook uit een soort strijdlust.

Maar goed, ik denk dat het realistisch is te constateren dat het niet (meer) tegen je werkt in je carrière als je tot het vrouwelijk geslacht behoort. Mits je niet al te veel eisen stelt op het gebied van deeltijdwerken, tijdgebonden zijn omdat de kinderen je nodig hebben, zwangerschapsverlof, enzovoort.

Dan is het niet meer zo problematisch om een baan te krijgen, maar wel om bijvoorbeeld in een leidinggevende positie te komen.

Ter zake: ‘Welke strategieën hanteren vrouwen om zich, zwaar gezegd, te handhaven in het openbare leven.’ Dat was de vraag. Ik zal niet zeggen dat het de laatste keer is dat ik die vraag beantwoord. Zeg nooit nooit. Maar het is in elk geval bijna de laatste keer.

Als officier van justitie heb je regelmatig weekenddienst. Bij het opnemen van de telefoon deed ik een concessie door me ‘mevrouw’ te noemen. Daardoor vroegen ze alleen maar of mijn man ook thuis was, anders hadden ze naar mijn vader gevraagd. Mijn man was

[p. 961]

vaak ook thuis, maar het duurde toch even voordat het doordrong dat de zaak beter met mij geregeld kon worden.

Strategieën? Ach nee, ik geloof niet dat ik die echt stelselmatig heb gehanteerd. Wel heb ik soms gebruik gemaakt van het feit dat ik een vrouw ben, maar ik vond dat dat wel opwoog tegen de situaties waarin dat een nadeel was. Ik heb me immers uit de naad gewerkt toen ik nog in deeltijd werkte. Drie dagen per week. Een beetje ingewikkeld. Maar ik had een stelregel: ik wil niet horen van collega's of de leiding dat ik iets niet zou kunnen, dat mijn collega's zouden moeten inspringen omdat ik ‘er op woensdag nooit was’. Dus had ik de zaken zo geregeld dat ik ze kon afwerken op het politiebureau in mijn woonplaats. Op spelden, omdat ik wel om half twaalf bij de crèche moest zijn om het ene kind op te halen en bij de kleuterschool het andere en dan snel naar huis, want dan kwam de volgende uit school. Slopend, die dagen waarop ik niet werkte. Ik ben bang dat in dit soort situaties alleen de sterken overleven en bovendien moet je ook nog een flinke dosis geluk hebben. Als een van de kinderen een gat in zijn hoofd viel gebeurde dat altijd wanneer een van de ouders thuis was. Ernstige ziektegevallen hebben zich ook niet voorgedaan, mijn dochter kreeg middenoorontsteking op oudejaarsavond.

Achteraf krijg je de neiging om het zweet van je voorhoofd te vegen.

Ik heb nooit gekozen, het lijkt wel alsof de gebeurtenissen mijn leven tot nu toe hebben bepaald. Dat is niet zo sterk; je kunt daartegen inbrengen dat ik in zoverre wel heb gekozen door die gebeurtenissen in mijn werk niet uit de weg te gaan. Dat klopt. Als de tram voor mijn neus stopt en de deur gaat open, dan stap ik wel in. Met op de valreep enorme twijfel, spijt: waar ben ik aan begonnen? Maar daarna wel van harte. En in elke nieuwe werksituatie heb ik weer met plezier gewerkt. Ik ben altijd wel enthousiast voor iets te krijgen. Is dat een strategie? Niet echt, denk ik, want je kunt zoiets toch niet veinzen, daar word je doodmoe van, lijkt me.

Ik ben blij dat ik niet heb hoeven kiezen tussen kinderen of carrière. Toen ik afstudeerde was het wel normaal dat je ging werken, maar dan tot het moment dat er kinderen kwamen. Ik kreeg kinderen zonder dat ik me afvroeg of ik nog wel een carrière zou kunnen hebben. Wel bleef ik werken, jarenlang in deeltijd. Ik benijd jonge vrouwen van nu wat dat betreft niet: als je veel hebt geïnvesteerd in je opleiding is het moeilijk om te kiezen. Veel vrouwen stellen de keus ook uit. Soms zo lang dat als de keus voor kinderen eenmaal is gemaakt, het moeilijk blijkt om zwanger te raken. Deeltijdwerken

[p. 962]

en perfecte kinderopvang lossen dat probleem niet op. Misschien wel de keuze, maar je blijft als vrouw een ambivalent wezen: de kinderen zijn mijn verantwoordelijkheid. Zo zit dat in elk geval bij mij en ik denk dat dat bij vele anderen niet anders is.

Moet je als vrouw een strategie hebben om je te kunnen handhaven? Moet je je gedragen als ware je een man of juist uit alle macht zorgen dat je dat niet doet? Hoe gedraagt ‘de man’ zich? Stereotypen genoeg: haantje, scoren, het woord nemen en zeggen wat iedereen al heeft gezegd, lang praten, bepaald woordgebruik, enzovoort. Combinaties van deze stereotypen zie je dagelijks om je heen. Zijn deze niet aanwezig dan is betrokkene ‘inhoudelijk wel goed, maar niet sterk’, of zoiets. Voor vrouwen zijn er natuurlijk ook stereotypen. Als je daaraan voldoet dan ben je ‘maar een vrouw’ en als je daar niet aan voldoet ben je een manwijf of heb je haar op je tanden. Dus doe maar normaal zoals je bent, d'r is altijd wel wat van te zeggen.

Eén strategie, als je dat zo wilt noemen, heb ik altijd wel gehad: m'n emoties in toom houden, al gebeuren er de vreselijkste dingen. Waarom? Ja, toch een beetje aanpassen aan de mannenmaatschappij, die emotionaliteit al snel kwalificeert als gebrek aan stabiliteit of stressbestendigheid.

Een misschien wel opvallend verschijnsel is dat ik bijna geen last heb gehad van seksistisch gedrag: geen insinuerende opmerkingen, niet in de billen geknepen, geen vunzige toenaderingen bij het kopieerapparaat. Zou dat nu aan mij liggen, heb ik me wel eens afgevraagd, of was de omgeving waar ik werkte inderdaad zoals ze behoort te zijn? Of vreesde men mijn toorn bij het vertonen van dergelijk gedrag? In elk geval lijkt het me, en ik weet ook dat het inderdaad zo is, een buitengewoon moeilijke situatie als je zoiets overkomt. Er moet onmiddellijk een einde aan komen, maar hoe doe je dat zonder in elk geval voor jezelf de werksituatie grondig te verpesten?

Als vrouw-in-de-politiek is mijn strategie net als in alle andere functies die ik heb gehad, heel simpel: ik doe zoals ik ben, het masker is een natuurlijk masker dat ook deel uitmaakt van mijzelf. Het gaat erom je eigen rode draad vast te houden.

Over mijn ervaringen en de leerschool van het afgelopen jaar schrijf ik als ik uit de politiek ben en weet dat ik er ook niet meer in zal terugkeren.