De Gids. Jaargang 158

[p. 392]

Peter Verhelst
Rood haar

Het was een dag als een andere. Er werden volop lelies gekruist en de kersen werden vlugger geroofd dan we ze konden plukken. Iemand zei dat ze op haar grote liefde wachtte. Iemand anders zei dat hij alleen nog hoopte op iets banaals, op regen bijvoorbeeld. Iemand antwoordde dat we door ons verlangen worden gestuurd als door een kompas; als we het maar genoeg willen, worden we ten slotte wel naar het verlangde toe gezogen. Er werd hoopvol geknikt.

Kompas of geen kompas, feit is dat het vrijwel onmogelijk blijft om een bepaalde boom in een bepaald bos terug te vinden, en zeker als men zich die boom alleen maar uit een droom herinnert.

Die droom stroomde nog volop van me af toen ik naakt op de rand van mijn bed zat en naar mijn handpalmen keek, die in dit vallende avondlicht opgloeiden als trillerige, oranjeroze herfstbladeren. Waar ik nerven verwachtte, bevonden zich de (diepe) levenslijn en de (oppervlakkige) gekromde liefdeslijn. Uit de polsen vertakten zich tot mijn ontzetting vingers en door die aderen werd bloed gepompt! Hoe ik mezelf ook binnenstebuiten keerde, niets wees erop dat mijn droom had plaatsgevonden. Zelfs de witte worteldraden aan mijn voeten waren weggeknipt.

Ik rook mijn eigen lichaam en droomde van de natte geur van bosgrond.

Nadat ik venster- en deurkieren dichtgekleefd had en de gaskraan had opengezet, trok ik de voordeur achter me dicht.

Bij de buren tankte ik mijn wagen vol en scheurde zonder betalen de straat uit. Vanavond zouden ze zeker bij me aanbellen. Ik had ze nooit graag gemogen, die buren van me, ze zouden het wel merken.

Ik zou altijd rechtdoor rijden.

Ik had alle tijd van de wereld.

[p. 393]

Ik zou rijden tot de benzinetank leeg was.

Tot zover de afspraken met mezelf.

In een tijdschrift had ik ooit een verhaal gelezen over de Koreaanse oorlog, waarin oud-vrijwilligers vertelden over de gewoonte van de Koreaanse soldaten om gevangenen op bamboestokken te spietsen. Na een tijd groeiden de bamboes door de lichamen van de geëmpaleerden heen. Er werd verteld dat die als bomen stonden te waaien op de heuvelkam.

Pijnscheuten.

Pijnbomen.

Bloesems.

's Avonds dreven de jammerkreten van de ongelukkigen als lage, rode wolken door de lucht en vulden de hoofden van de soldaten die rokend op hun geweer lagen en vergeefs aan het land probeerden te denken dat ze hadden achtergelaten, om niet te hoeven denken aan hun eigen lichamen die binnenkort in dit vreemde land zouden openbloeien.

De dode bomen werden bij volle maan overgoten met benzine en in lichterlaaie gezet.

De wind voerde de asvlokken mee.

Het was alsof onbekende zaden door de lucht dreven, over de hoofden van de verbijsterde medesoldaten heen, in wie diezelfde zieke sneeuw ook al begon te vallen.

In het tijdschrift stonden ook tekeningen, van bomen bijvoorbeeld die met hun kruin in de grond en hun wortels in de lucht groeiden alsof ze met hun takken in de aardlagen wilden poken op zoek naar het verloren verhaal dat een licht zou werpen op hun eigen meelijwekkende lot. Ik weet nog dat ik tijdens het lezen dacht aan een jongetje dat in modder spitte, maar er niet in slaagde om de put gegraven te krijgen; het jongetje ging op zijn knieën zitten, zette zijn hoofd in de weke modder en duwde zijn benen van de grond af. Langzaam begon hij te zakken. Kaarsrecht. Zijn benen bleven als zinloze vingers naar de hemel wijzen.

Op een nacht droomde ik dat ik een rubberboom was. Een zwart jongetje kerfde spiraalvormige rode lijnen over mijn hele lichaam terwijl hij ononderbroken jammerde in een taal die ik niet begreep. Toen hij klaar was, begroef het jongetje een haarlok tussen mijn wortels en bevestigde een emmertje waar de lijnen elkaar sneden; lijnen die als aderen opzwollen en dikke druppels opgaven die als

[p. 394]

honing de spiraal afdaalden. Traag sijpelde ik leeg in een emmertje. 's Morgens haalde het jongetje de emmer weg en verzorgde mijn wonden. 's Avonds kwam hij dan weer opdagen en maakte zijn ochtendlijke arbeid ongedaan. Ik leerde zowel van de ochtend als van de avond te houden. Ik was toen tweeëntwintig en ongetrouwd. Nu ben ik tweeëndertig.

Toen ik wakker werd, schoot ik mijn kleren aan en ging de twee zilverberken diep in de tuin met mijn kettingzaag te lijf. Het duurde maar enkele minuten. Aan de twee stompjes (hemelwaarts geheven armen) hing ik twee hoogblauwe emmers. Op dat moment herinnerde ik me mijn droom.

Het is onmogelijk altijd rechtdoor te rijden.

De eerste dag hield ik tegen de middag halt boven op een heuvel. Rokend luisterde ik naar een fragment uit Górecki's Derde Symfonie en zette een wijnfles aan mijn mond. De wolken verdampten. Ik slikte de wijn door. Ergens hing een vogel te bidden en viel plotseling weg. Het kon me niets schelen.

Ik overnachtte in een bordeel en strooide mijn geld zo gul in het rond dat zowel matras als kussen en laken uit een meisje bestonden. Van slapen kwam natuurlijk niets in huis.

Bij grote beslissingen moet het lichaam worden afgebeuld tot men enkel de geest overhoudt.

's Morgens kuste ik drie opengewreven monden, legde een groen bankbiljet op elke tepel en een paars op elk geslacht en vertrok.

Tegen de middag begon het brandstoflampje te flikkeren, ik parkeerde de wagen aan de kant van de weg en spreidde de kaart open. Het was een uur lopen naar het dichtstbijzijnde bos. Ik vertrouwde op mijn kompas.

Het was halfvijf en ik stond oog in oog met mijn boom. Precies zoals ik me die herinnerde. Rustig ging ik aan de voet ervan zitten en at mijn laatste maaltijd. Nu en dan duwde ik mijn rug tegen de bast aan. Die paste mij perfect.

De boom was een pijnboom.

Na de maaltijd klom ik langs de stam omhoog en ging liggen in de oksel van een stevige tak. Mijn tak. Vrijwel onmiddellijk sliep ik in.

(In welke film lagen zwarte panters als zwartgeschilderde meisjes over doorbuigende takken gedrapeerd?)

Ik werd gewekt door wind. Boven de kruin stapelden de wolken zich op. Ik liet me uit de boom zakken, ontkleedde me en begroef

[p. 395]

alles aan de achterkant tussen de wortels. Aan de voet van mijn boom, op de juiste plaats, groef ik met mijn handen twee putten, plantte er mijn voeten in, sloot mijn ogen en begon steeds langzamer te ademen. Al vlug werd het geruis van mijn bloed overstemd door het geruis van de regen die de modder rond mijn voeten boetseerde. Twee emmertjes beton. Ik nestelde mijn rug in de splitsing van de pijnboom, hief mijn armen als takken tussen de takken en sloot mijn ogen.

Ik luisterde.

Ik had niets anders te doen.

Ik luisterde naar mijn haar.

Ik zeg u dat ik mijn haar hoorde groeien.

Het klonk als een injectienaald die uit verdoofde huid werd getrokken. Een wijsvinger en duim wreven de naaidraad fijn, waarna die tussen twee lippen werd bevochtigd en met vaste hand door het oog van de naald werd gemikt. Het naaien begon. Voorzichtig geknip van de schaar.

Het duurde een eeuwigheid.

Natuurlijk was het niet te vergelijken met de bruisende geluiden die door genot worden veroorzaakt, maar ik zweer dat ik mijn haar hoorde groeien.

Ik ademde op het ritme van het ritselende bladerdek.

Mijn bloed pompte zich door mij heen zoals het sap door de stam.

Mijn armen werden door takjes gestut en tussen mijn vingers door kronkelden beenderdunne klimopranken die mijn haren (die onophoudelijk bleven groeien alsof ze uit mijn hoofd stroomden) meevoerden in hun koppige klim. Al vlug werd mijn vel overwoekerd met mos.

Ik leerde van de zon te houden.

Soms zong ik tegen de wind op.

Soms sloeg de wind mij plat tegen de stam van mijn boom.

Ik vroeg me af of er al witte haren uit mijn voetzolen groeiden.

Op een dag voelde ik hoe een vogel neerstreek op mijn hoofd en begon te woelen in mijn haren. Door mijn wimpers heen zag ik de vogel af en aan vliegen met takjes. Af en toe hoorde ik een baltsroep in de verte; na een tijd kwam de vogel terug met veren in haar snavel. Op een dag liet de vogel zich in het nest zakken en bleef onbeweeglijk zitten.

[p. 396]

Het duurde langer dan ik had verwacht voor de eitjes waren uitgebroed. De moeder had vleugels te kort om de krijsende jongen te voederen. Soms rustte ze uit op mijn neus. Na enige tijd rolden de jongen uit het nest. Ik durfde mijn ogen niet meer open te houden uit vrees voor hun scherpe snavels. Na enkele dagen werd ik niet meer bezocht.

Ik was blij dat het bladerdek mij beschutting bood tegen de agressieve zon.

Toen de bladeren begonnen te vallen kon ik urenlang kijken naar de vogelzwermen die als klonten doldraaiende atomen over het bos krioelden.

Ik leerde te verlangen naar de sneeuw. En toen het eenmaal had gesneeuwd, werden alle geluiden door het wit opgeslokt zodat ik opnieuw kon luisteren naar mijn haar. Het bleef groeien.

Ondertussen had ik door dat ik mezelf wat had voorgelogen toen ik verwachtte dat mijn voeten wortel zouden schieten in de grond. Mijn voeten leken integendeel uit de grond los te komen. Dat kon alleen maar te wijten zijn aan de boom, die twee takken onder mijn schouders had geklemd en me zo door zijn eigen groei uit de grond meetrok.

Ik had de kleur van groen koper. Ik zong niet langer om de seizoenen, de seizoenen zongen in mij.

Ik hing drie meter boven de grond in de warme omhelzing van mijn boom.

Ze dook uit het niets op. Onder haar vel was melk uitgesmeerd en haar lange rode haren stonden alle kanten uit alsof ze door een dronken vuureter uit haar hoofd waren gespuwd. Als versteend bleef het meisje tegenover haar boom staan, de rechterwijsvinger legde ze in de groeven van de stam als in een wonde, ging toen liggen en sliep in, één arm rond de stam. Ik durfde nauwelijks te ademen uit vrees haar te wekken.

In de late namiddag schrok ze uit haar slaap op, keek naar de wolken die opzwollen in de lucht en leek een besluit te nemen. Ze kleedde zich uit en begroef alles aan de voet van haar boom. Ik geloofde mijn ogen niet. Ze omarmde de stam en klom gezwind de boom in, een schaar tussen haar tanden geklemd.

Toen ze ongeveer drie meter hoog hing, sloeg ze de streng haren

[p. 397]

met de rechterhand rond de stam en ving die vliegensvlug met de linkerhand op, waarna ze er op de een of andere manier in slaagde om zichzelf aan de stam vast te knopen met haar eigen haar. Toen zij eenmaal vasthing, nam ze de schaar en sneed zichzelf kaal. Daarna legde ze haar hoofd tegen de stam en begon in zichzelf te neuriën. Ik keek alsof mijn leven ervan afhing. Weldra werd haar geneurie overstemd door het getokkel van de regendruppels op de bladeren van mijn boom.

Het gebeurde toen de lucht paars werd. Het klonk als opstekende wind. Ik zag hoe het meisje opkeek en haar benen verschrikt rond de

Juan Munoz, Two figures for Middelheim (1993), detail. © Kristien Daem

[p. 398]

stam klemde. De vogel cirkelde enkele keren boven de boom en liet zich als een steen op het meisje vallen dat met de linkerhand haar gezicht beschermde en met de schaar in de rechterhand naar de ogen van het monster mikte. Maar de vogel snapte de schaar uit haar handen. Het meisje bedekte haar gezicht met beide handen toen de adelaar klapwiekend zijn klauwen in de stam sloeg (de poten om haar middel heen, zijn buik over de hare) en met de snavel haar middenrif openknipte tot ik het hart in het kooitje van de ribbenkast zag kloppen. Toen begon de adelaar op dat hart in te pikken en hoe stijf ik mijn ogen ook gesloten hield, toch zag ik hoe rode slierten uit de snavel dropen toen de vogel zich van de stam afduwde, nog even boven de boom cirkelde en daarna onaangedaan wegvloog.

Die verbijstering zou zich elke dag herhalen. En elke dag zou het mechaniekje van het levenloze meisjeslichaam enkele minuten na het vertrek van de adelaar opnieuw in gang worden gezet door een onzichtbare vinger. De spieren zouden zich opnieuw vasthechten en het vel zou zich opnieuw over het middenrif sluiten als een mond. Daarna snikte het meisje zichzelf in slaap.

Niet de pijn van de pikkende snavel was ondraaglijk, maar de zekerheid van de eeuwige herhaling ervan.

Wat kon ik eraan doen?

Ze dacht waarschijnlijk dat haar dagelijkse kwelling een nieuwe gedaante had aangenomen. Toch bleef ik zingen terwijl het vlees zich opnieuw over haar borstbeen sloot en de bloedspatten door de poriën van haar borsten en buik werden opgezogen. Het duurde lang voor ze me vond, ondanks mijn aanwijzingen. Het waren mijn ogen en mijn tong die me verraadden.

Waarom zij hier zelf in de boom was geklommen en waarom ze dagelijks toegetakeld werd door de adelaar?

Ontrouw, zei ze en glimlachte, haar ogen in zoete herinneringen gedoopt. Ontrouw, herhaalde ik. Ze knikte: Ze zeggen dat mijn hart te groot is en daar is maar één straf voor.

Waarom ik hier hing?

Ik wist niet wat te antwoorden. Misschien, zei ik, heb ik hier ooit van gedroomd. Of misschien verberg ik me alleen maar in een boom zoals een boom zich in mijn naam verbergt.

Ze knikte dat ze me begreep.

Ik zei dat ik niet wist hoe ik haar kon helpen en dat het enige wat

[p. 399]

ik kon doen erin bestond dat ik naar haar keek, dat ik haar schoonheid in me opsloeg.

Ze glimlachte, hief haar armen en legde ze lui achter haar hoofd, om de stam heen, terwijl ze haar benen eveneens rond de stam klemde.

Ik keek. Haar schoonheid begon in mij te gisten.

Haar ogen dansten broeierig als tongetjes over mijn buik.

Er is wel iets dat je kunt doen, zei ze, om de kwelling te stoppen. Als ik mijn hart wegschenk aan iemand anders dan aan Hem, dan zal Hij me opvreten met huid en hart en ben ik van Zijn martelingen af. Als Hij me morgen komt bezoeken en aan Zijn werk begint, mag je je ogen niet afwenden. Denk dat mijn hart een roos is die voor jou opbloeit. Beeld je in dat Hij me voor jou opent als was ik een flesje waaruit een parfum kringelt dat alleen door jou kan worden opgemerkt. Als Hij Zijn buik tegen de mijne aandrukt en op me in pikt zal ik aan je denken.

We brachten maar één nacht samen door. We benoemden om de beurt een eigen lichaamsdeel en de ander vertelde hoe hij/zij dat lichaamsdeel verwende, koesterde, kneedde, tot zich nam, opdronk... En terwijl we elkaar millimeter na millimeter leerden kennen, namen we al afscheid van elkaar.

Hij was door het dolle heen. Toen Hij haar huid opengehaald had, bleef ze mij over Zijn schouders heen in de ogen kijken en ik keek terug met alle liefde die ik ooit had verzameld uit films, boeken, schilderijen, bedden. En hoe de adelaar er ook op inhakte, het hart bleef opnieuw aangroeien en wij bleven elkaar aankijken, tot ook de ogen aan de beurt kwamen; waarna ik begon te zingen en de adelaar niet wist wat het eerst van haar gezicht af te scheuren: de oren of die glimlach. En terwijl de vogel zich als een bezetene door dat lichaam heen groef, bleef het hart maar branden en pompen en bloeien als een roos en ten slotte duwde de adelaar zich van de stam af en klom in de lucht, het hart als een knipperbol achter Hem aan drijvend.

Het was volbracht.

Ik wist wat me te doen stond.

Het stond ergens geschreven.

Mijn ogen daalden langs de bloedende boomstam af.

[p. 400]

Aan de voet van de boom lag het,

dat lange, rode meisjeshaar

en op dat moment voelde ik in mij datzelfde haar groeien

en ik beeldde me in dat ik van ijzer was

en dat ik aan het roesten sloeg

en ik zoog met mijn gezang de wolken

boven de kruin van mijn boom samen.

Ik eiste hun aanwezigheid,

daagde ze uit om zich met mij te meten,

brulde het onweer dat ze in zich droegen over me af.

Over het ijzer dat ik in mij opgeslagen had.

En het begon.

De hemel brak.

Schaterend

zag ik hoe de blauwig witte draad

vanuit de furieuze wolken

naar mij en mijn boom toe werd geslingerd.

Nu,

dacht ik,

nu,

en de boomkruin

vlamde als een rode haardos op.