|
| |
| |
| |
Mario Vargas Llosa
De geesten van de Andes (fragment)
Ik weet dat het vreemd lijkt dat we in Naccos bleven in plaats van in een ander dorp in de sierra. Maar toen aan de periode van de rondzwervingen een eind was gekomen en de ouderdom ons in deze uithoek deed stranden, was Naccos nog niet de puinhoop die het later werd. Het wekte nog niet de indruk dat het geleidelijk aan wegkwijnde. Hoewel de Santa Rita-mijn gesloten werd, was het toch een doorgangsplaats, had het een goed gedijende boerengemeenschap en een van de beste markten van Junín. 's Zondags vulde deze straat zich met handelaren uit alle windstreken, Indianen, mestiezen en zelfs blanke heren, die zich bezighielden met de koop en verkoop van lama's, alpaca's, schapen, varkens, stoffen, gekaarde en nog te kaarden wol, maïs, gerst, quinua, coca, wijde rokken, hoeden, vesten, schoenen, gereedschap, lampen. Hier kocht en verkocht men alles wat mannen en vrouwen nodig hadden. Er waren toen meer vrouwen dan mannen in Naccos, laat het water je maar in de mond lopen, geilbokken. Deze plek was tien keer zo levendig als nu. Dionisio trok naar de kust om één keer per maand mandflessen in te slaan. Van de winst konden we twee muildierenknechten
| |
| |
betalen om de dieren te drijven en de koopwaar op- en af te laden.
We vonden het beiden plezierig dat Naccos een doorgangsplaats was. Voortdurend was het hier een komen en gaan van vreemdelingen die naar de hoogvlakten van de Cordillera trokken, naar het oerwoud afdaalden of naar Huancayo en de kust reisden. Hier leerden we elkaar kennen, hier werd Dionisio verliefd op mij en hier begon onze relatie. Al tijdenlang praatte men over een weg die het muildierenpad moest vervangen. Er was jarenlang over gesproken voordat ze het besluit namen die weg aan te leggen. Jammer alleen dat toen het werk begon en jullie met je pikhouwelen, je palen en drilboren op het toneel verschenen, het al te laat was. De dood had de strijd met het leven in zijn voordeel beslecht. Het stond geschreven dat de weg er nooit zou komen, en daarom schenk ik geen aandacht aan die geruchten die jullie wakker houden en aan het zuipen zetten. Dat ze het werk stil gaan leggen en dat ze iedereen zullen ontslaan zijn dingen die ik allang in trance heb gezien. Ik hoor ze ook, in het hart dat binnen in de boom en in dat van de steen klopt, en ik lees het in de ingewanden van de torenvalk en van de cavia. De dood van Naccos staat vast. De geesten hebben dat besloten en zo zal het gebeuren. Tenzij... Ik herhaal wat al zo vaak is gezegd: zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Zo is de geschiedenis van de mens, zegt Dionisio. Hij heeft altijd een voorspellende gave gehad; bij hem heb ik die gave verworven; hij heeft hem aan mij doorgegeven. Bovendien bezat Naccos, dank zij deze bergen, een aura, een magische kracht. Dat kwam Dionisio en mij goed van pas. Het gevaar heeft ons beiden altijd aangelokt. Vertegenwoordigt dat niet het ware leven, het leven dat de moeite waard is? Veiligheid daarentegen betekent verveling, stupiditeit, de dood. Het was geen toeval dat hier pishtacos naar toe waren gekomen, zoals die door wie Juan Apaza en Sebastián zijn leeggezogen. Ja, de Dekhengst. Ze werden aangelokt door het verval van Naccos en het geheime leven
van de huacas. Deze bergen zitten vol oeroude graven. Als die er niet waren, zouden er niet zoveel geesten in deze streek van de Andes wonen. Het heeft ons veel moeite gekost met hen in contact te treden. Dank zij hen hebben we veel geleerd, ook Dionisio, die al zo ontzaglijk veel wist. Er is veel gebeurd, we moesten ons enorm inspannen om gedaan te krijgen dat zij zich manifesteerden. Om te weten of de condor die verscheen een boodschapper was of alleen maar een hongerig dier dat op zoek was naar zijn prooi. Tegenwoordig vergis ik me niet, bij de eerste oogopslag kan ik de een van de ander onderscheiden, en als jullie daaraan twijfelen, stel me dan maar op de proef. Alleen de geesten van de hoogste en machtigste bergen, die welke het hele jaar door bedekt zijn met
| |
| |
sneeuw en zich in de wolken boren, kunnen de gedaante van een condor aannemen, de kleine die van een torenvalk of een slechtvalk en sommige krachteloze die van een lijster. Deze geesten zijn zwak en kunnen geen grote rampen veroorzaken. Hoogstens onheil, zoals een gezin te gronde richten. Deze geesten stellen zich tevreden met offergaven van drank en voedsel die de Indianen hun brengen als ze over de passen trekken.
Hier zijn in het verleden onnoemelijk veel dingen gebeurd. Lang voordat de Santa Rita-mijn werd geopend, bedoel ik. De voorspellende gave stelt iemand in staat zowel achteruit als vooruit te kijken, en ik heb gezien hoe Naccos was voordat het Naccos heette en voordat het verval de strijd om de levenslust had gewonnen. Hier werd intensief geleefd omdat er ook velen stierven. Men leed en genoot uitbundig, zoals het hoort; naar is het als men, zoals nu in Naccos, in de hele sierra en misschien in de hele wereld, alleen maar lijdt en niemand zich meer weet te herinneren wat genieten is. Vroeger durfden de mensen zich tegen grote beproevingen teweer te stellen met boetedoeningen. Zo hield men de zaak in evenwicht. Leven en dood als twee zakken graan van hetzelfde gewicht op een weegschaal, als twee rammen die even sterk zijn en elkaar kopstoten geven zonder dat een van hen vooruitkomt of terugwijkt.
Wat deden ze om ervoor te zorgen dat de dood niet de overwinning op het leven zou behalen? Houden jullie je maag maar vast, want anders gaan jullie nog kotsen. Dit zijn geen waarheden voor zwakke broeken maar voor sterke rokken. De vrouwen namen de verantwoordelijkheid op zich. De vrouwen, let wel. En ze deden hun plicht. Maar de man die in de dorpsvergadering als leider van de feesten van het daaropvolgende jaar werd gekozen, beefde. Hij wist dat hij slechts tot dan de belangrijkste persoon en gezagsdrager van het dorp zou zijn; daarna zou hij geofferd worden. Hij liep niet weg, hij probeerde niet te ontsnappen na het feest dat hij leidde, na de processie, de dansen, het eetfestijn en de zuippartij. Geen sprake van. Hij bleef tot het einde, aanvaardde zijn lot en was trots dat hij zijn volk een dienst bewees. Hij stierf als held, geliefd en vereerd. Dat was hij: een held. Hij zoop erop los, speelde op de charango of de quena of de harp of de schaar of het instrument dat hij kon bespelen, en danste dag en nacht, stampend en zingend tot hij zijn pijn kwijt was, om te vergeten, om niet te voelen en onbevreesd en gewillig zijn leven te geven. De laatste nacht van het feest werd er alleen door de vrouwen jacht op hem gemaakt. Ze waren ook dronken, ook bandeloos, net zoals de gekke vrouwen van Dionisio's troep. Maar in die tijd probeerden de echtgenoten of vaders van die vrouwen hen niet tegen te houden. Ze slepen de messen en mache- | |
| |
tes voor hen en moedigden hen aan: ‘Zoek hem, vind hem, jaag hem op, bijt hem, laat hem bloeden, zodat we een jaar van vrede en goede oogsten hebben.’ Ze jaagden hem op in de chako, precies zoals de Indianen van de gemeenschap de poema en het hert opjaagden toen er nog poema's en herten in deze sierra waren. Zo verliep ook de jacht op de leider. Ze vormden een kring en sloten hem in, zingend, alsmaar zingend, en dansend, alsmaar dansend, elkaar schreeuwend
ophitsend als ze voelden dat hij dichtbij was en wisten dat de leider van het feest al omsingeld was, dat hij niet meer zou kunnen ontsnappen. De cirkel sloot zich en dan pakten ze hem. Zijn heerschappij werd gesmoord in bloed. De week daarna werd in een grote vergadering de leider van het daaropvolgende jaar gekozen. Op die manier kocht men dus het geluk en de voorspoed die in Naccos heersten. De mensen wisten het en niemand deed er moeilijk over. Alleen het verval, zoals dat van deze tijd, krijg je gratis. Jullie hoeven niemand iets te betalen om onzeker en angstig te leven en de wrakken te zijn die jullie zijn. Dat krijg je voor niets. Ze zullen de weg stilleggen en jullie zullen zonder werk zitten; de terroristen zullen komen en een bloedbad aanrichten, de steenlawine zal naar beneden komen en ons allemaal van de landkaart vegen. De boosaardige geesten zullen uit de bergen komen en feestvieren door als afscheid aan het leven een cacharpari te dansen, en er zullen zoveel condors rondvliegen dat de hemel ermee bedekt zal zijn. Tenzij...
Het is niet waar dat Timoteo Fajardo me in de steek liet omdat het hem aan moed ontbrak. Het is gelogen dat de Neus me op een ochtend na het feest van de beschermheilige bij de ingang van de Santa Ritamijn aantrof, met de mannelijkheid van de leider in mijn hand, en dat hij uit angst dat ze hem tot leider van het feest van het komende jaar zouden kiezen, uit Naccos wegvluchtte. Allemaal praatjes, zoals dat gerucht dat Dionisio hem vermoordde om mij bij zich te houden. Toen die dingen die ik vertel in Naccos gebeurden, zweefde ik nog, onstoffelijk en als een zuivere geest, tussen de sterren en wachtte mijn beurt af om mijn intrek te nemen in het lichaam van een vrouw.
Muziek helpt, net zoals pisco, om bittere waarheden te begrijpen. Dionisio is zijn hele leven bezig geweest de mensen die waarheden te leren, maar het heeft niet veel uitgehaald; het gros van hen sluit de oren om het niet te horen. Alles wat ik van muziek weet, heb ik van hem geleerd. Een huaynito met gevoel zingen door je eraan over te geven, je te laten gaan, je in het lied te verliezen tot je voelt dat jij zelf het lied bent, dat de muziek jou zingt in plaats van jij haar, dat is de weg naar wijsheid. Stampen, stampen, draaien, de figuur verfraaien, ineen laten vloeien en losmaken zonder het ritme kwijt te raken, jezelf vergeten en overgeven tot je voelt dat de dans jou al danst, dat hij zich in je binnen- | |
| |
ste heeft genesteld, dat hij beveelt en jij gehoorzaamt, dat is de weg naar wijsheid. Jij bent jij niet meer, ik ben ik niet meer, maar alle anderen. Zo kom je uit de gevangenis van het lichaam en ga je de wereld van de geesten binnen. Zingend, dansend en ook zuipend natuurlijk. In je dronken roes kun je reizen, zegt Dionisio, je beest bezoeken, je zorgen van je afschudden, je geheim ontdekken, gelijk zijn. De rest van de tijd zit je gevangen, zoals de lijken in de huacas of op de kerkhoven van nu. Je bent de slaaf of bediende van iemand, altijd. Al dansend en drinkend zijn er geen Indianen, mestiezen of blanke heren, rijken of armen, mannen of vrouwen. De verschillen vervagen en we worden als geesten: Indianen, mestiezen en blanken tegelijk; rijk en arm, mannen en vrouwen gelijkwaardig. Niet iedereen reist terwijl hij danst, zingt of zuipt, alleen de hogere stervelingen. Je moet daar aanleg voor hebben en je trots en schaamte opzij zetten, van het voetstuk afstappen waarop de mensen zich hebben gezet. Wie zijn denken niet in slaap wiegt, zichzelf niet vergeet, zijn gevoelens van ijdelheid en trots niet van zich afschudt, geen muziek wordt wanneer hij zingt, geen dans wanneer hij danst, geen roes wanneer hij
zich bedrinkt, die komt niet uit zijn gevangenis, reist niet, bezoekt zijn beest niet en wordt niet tot geest verheven. Die leeft niet; hij is het verval en is levend dood. Hij zou ook niet van nut zijn om de geesten in de bergen te voeden. Zij willen superieure wezens, die bevrijd zijn van hun slavernij. Velen brengen het niet tot de roes, hoe ze zich ook bezuipen. En evenmin tot het lied of de dans, hoewel ze luidkeels krijsen en al stampend vonken uit de vloer slaan. Het knechtje van de politiemannen wel. Ook al is hij stom en achterlijk, hij voelt de muziek. Hij weet het. Ik heb hem in zijn eentje zien dansen, terwijl hij de berg beklom of afdaalde en boodschappen ging doen. Hij sluit zijn ogen, concentreert zich, begint ritmisch te lopen, op zijn tenen kleine stapjes te zetten, zijn handen te bewegen, te springen. Hij hoort een huayno die hij alleen hoort, die ze alleen voor hem zingen, die hij zelf geluidloos zingt, vanuit het diepst van zijn hart. Hij verliest zichzelf, gaat weg, reist, treedt naar buiten, nadert de geesten. De terroristen hebben hem die keer in Pampa Galeras niet gedood doordat de geesten van de bergen hem beschermd moeten hebben. Of misschien voor iets hogers bestemd. Ze moeten hem met open armen ontvangen hebben, zoals die leiders uit de oudheid die de vrouwen hun stuurden, degenen die in de huacas rusten. Maar jullie schijten in je broek van angst, ondanks jullie gebluf en krachtpatserij. Jullie blijven liever zonder werk zitten, zodat de pishtacos jullie kunnen leegzuigen en in reepjes snijden, de terroristen jullie voor hun militie kunnen ronselen of met stenen vermorzelen, alles liever dan verantwoordelijkheid dragen. Waarom zou het je verbazen dat er geen vrouwen
| |
| |
meer zijn in Naccos. Zij doorstonden de aanval van de boze geesten, zij hielden het leven en de voorspoed van het dorp in stand. Sinds hun vertrek is het verval begonnen en jullie hebben niet de moed om dat tegen te houden. Jullie laten het leven wegglippen en de dood de lege plekken opvullen. Tenzij...
Vertaling: Mieke Westra
| |
Verklarende woordenlijst
| cacharpari afscheidsdans |
| chako precolumbiaanse jachtmethode |
| charango gitaartje gemaakt van het schild van een gordeldier |
| huacas oude Inca-graven |
| huayno, huaynito uit de Inca-tijd stammende volksmuziek, zang en dans |
| pisco brandewijn gestookt van druiven, genoemd naar de stad Pisco |
| pishtaco mythisch wezen, moordenaar, door de boze goden gezonden om het vet uit de mensen te halen |
| quena Indiaanse fluit |
| quinua, quinoa Andesplant waarvan de zaden als rijst worden gegeten |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd