De Gids. Jaargang 149

[p. 668]

Ernst Braches
Kentering

Hij tekende het schip zoals kinderen dat doen, hoog en vierkant. De schuine boeg voorover. Zijn hand plaatste de schoorsteen rechtop en drong de dunne pijp van de stoomfluit er vlak tegenaan. Terwijl hij de laadmasten tekende (niet zoals op de ruwe zee, tegen de masten aan, maar in V-stand daarvan vrijstaande) begon hij te neuriën, zoals toen ze aankwamen, om het bevrijdingsteken van ‘Neerland herrijst en zijn fiere vorstin...’

Van de achterplecht begon onder het stompje potlood de vlag. Toen die een rechthoek spande op de witte bries, kraste hij hem niet grijs en donkergrijs. Hij liet hem wit. Wanneer hij weer thuis was zou hij het roodblauwe potlood gebruiken uit het pennenbakje op de eenzame schrijftafel van zijn vader, waar het kleine houten wajangbeeld waakte. Rood-wit-blauw de kokarde die de rand van de rotangevlochten soldatenhoed van zijn vader omhoogklemt.

Hij vroeg zich af hoe het verder moest gaan: of hij nu golven zou tekenen, de glasheuvels met het schuim hoog aan de toppen waarin de boeg van het schip stampte. Waterbergen die, terwijl ze langsschoten, het kleine dek van de eerste klasse binnenschuimden. Dan dook de witgeschilderde railing tot kniehoog, nee hoger, in het water en het schip kantelde. Gegild hadden ze, en bang gelachen wanneer de kokende zee hen zout had bespat, wanneer er één uitglipte met zijn ketschoenen op het dek met de witte voegen.

Vissen vlogen met sidderende vleugels over de dalen. Doorzichtige koepels met een violette tekening pulseerden boven een sluier van draden. Over de railing hangend wezen ze elkaar op het wilde dat kwam opblinken vanuit de verte. ‘Kijk die daar!’ ‘Nee die!’ Daar barstte de boeg weer een golf in, die uiteenspatte, schuim liet wegvagen door de storm en uitwoei over de blonde kinderen die schreeuwend terugdeinsden, op de mahonie armen klommen van de ligstoel die stond als een rots in de branding, vochtig bespat.

De eenzame tekenaar lachte zacht en koortsig bij de herinnering aan het avontuur. Hij keek om zich heen naar wie in zijn geluk kon delen binnen de okergeschilderde wanden van de passanggrahan. Niemand had naar hem omgezien. Ze hadden het zeker te druk met oorlog.

De pijn was in de nacht begonnen. Een plotseling hoge koorts had hem onder de deken gedreven, hem laten woelen en wentelen. Toen hij tenslotte zijn gezicht huilend had verborgen in het kussen en merkte dat niemand kwam, had hij klappertandend een glas naar houtrook smakend water gedronken.

Het ging niet over. Toen hij door de pijn ontwaakte was het nog donker. Hij had de deur van de achterkamer weten te bereiken en hield zich staande aan de deurpost. Op het zwarte tafelzeil met de vlammende bloemen liepen de vliegen. Ireen stond bij het schijnsel van de petroleumlamp haar tas te vullen voor de radiowacht, haar oorlogstaak.

‘Ik heb koorts,’ hoorde hij zich stamelen.

Ireen in legerkleurige rok en blouse stapte zonder iets te zeggen naar de donkere bijgebouwen. Hij hinkte over naar een stoel en zak-

[p. 669]

te neer. De kamer vergrauwde, draaide, vonkte violet en groenig en kwam tot stilstand. Ireen hield twee mandarijnen in de bruine hand waarvan zij de rug vluchtig tegen het natte kindervoorhoofd duwde. ‘Aanstelleritis,’ zei ze met het zangerige Indisch dat de mensen zo lief vonden. De klok wees met Romeinse cijfers slag zes. In de vroegte van het eerste licht buiten hoorde hij de uilen nog roepen.

‘Soda,’ zei ze, en nam de grote ketel. Ze ging weer naar het achterhuis. Hij hoorde hoe ze het houten deksel van de martavaan schoof, met de klapperdop water schepte. De ketel kletterde. Het deksel schoof dicht. Ze verscheen weer, tilde de ketel met een klap op het petroleumstel, ontstak de lucifer. Rozig aangelicht gloeide eerst haar donker gezichtje, dan de onderkant van de emaille ketel. ‘Soda?’

‘Daar!’ wees hij, terwijl hij zich bukte om aan het verband om zijn enkel te tasten.

‘Wat blieft u?’ zei ze.

‘Op het buffet, tante.’

Als een vage adering was de waarschuwingslijn langs kuit en knie en tot ver daarboven opgeklommen. Hij stroopte de pijp van zijn hansop over zijn dij zover omhoog dat hij in zijn lies zag hoe de zwelling van de klier was gevorderd.

‘Kijk 's.’ Voor dit overtuigende bewijs zou ze moeten zwichten.

‘Goed warm ja?’ zong tante Ireen. Ze zette de lege emmer neer. Haar tanden blonken als parelen in haar gezichtje. Ze pakte haar tas, duwde de gazen deur open en verdween in het eerste licht het buitentrapje af.

Tot het water aan de kook zou raken was hij maar weer onder de klamboe gegaan. Een rode morgenzon brak de schemer toen hij de ketel hoorde zingen. Hij liet zich uit bed glijden en stak over naar de leuning van de armstoel. Daarvandaan volgde hij de tafelrand tot de hoek, waagde mank en blootsvoets de oversteek naar de okergekalkte planken wand. Voordat hij daarna de achterkamer durfde oversteken naar de hoek waar het water suizend kookte, rustte hij op de stoel. Hij klappertandde.

‘Ik ben echt ziek,’ fluisterde hij hees. Hij glimlachte ernstig en stond op om de petroleumpit omlaag te draaien. De vlam doofde. Hij trok de stoel naar zich toe. De kolking van de kamer verdween langzaam. Hij wachtte lang voordat hij tenslotte opstond en met op elkaar geklemde kaken de grijsgewolkte ketel van het stel tilde. Hij begon die in de zinken emmer leeg te gieten. Het gaf een dof geluid. De geur van stoom en heet metaal mengde zich met de walm van dovende petroleum.

‘Rustig toh. Gauw, gauw!’

Hij voelde zich wegtrekken en liet de halfvolle ketel op de grond zakken. Met gesloten ogen op de stoel wachtte hij tot alles weer op zijn plaats bleef. Toen stond hij op en schonk de ketel leeg. Terwijl hij langs de dampende emmer wilde doorschuiven om de soda te pakken verloor hij het evenwicht. Zijn gezwachtelde enkel schampte de emmer. Hij viel terug, greep naar het verband, bewoog zijn bovenlichaam en kreunde. Hij streek met zijn vingers langs de zwachtel waardoorheen de etter was gedrongen, maar vermeed de ingedroogde plek. Een duizeling deed de kamer donker wentelen. Kil zweet stond hem op het voorhoofd.

Hoelang had het geduurd tot hij de emmer had versleept, de soda erin gedaan en een karaf drinkwater had gehaald? Een stroom zon drong de slaapkamer binnen. Hij boog voorover in de armstoel en verjoeg de vliegen van zijn nu ontzwachtelde been, dat hij op de leuning in de zon hield, zodat de wond kon genezen. Op tafel naast hem stond de verbandtrommel open en het sodawater in de emmer dampte. De wond lag blind en blinkend als een zwavelig kratermeer tussen de paarse wanden en bonkte pijn op elke hartslag. Onheil schemerde in de koortsige diepte. De hete geur ervan lokte de vliegen. Hij verjoeg ze, telkens weer. De kamer raakte vol zoemende vliegen die hem omzwermden, neerstreken en weer opvlogen. Ze wilden de zweer drinken, belikken met hun zwartfluwelen stempelende tongen om er onverwacht, met een donker schreeuwende pijn in te dringen.

[p. 670]

‘Weg, ga weg, weg!’ fluisterde hij koortsig en wanhopig.

Hij weerde zich, de zieke, zo goed hij kon. Hij weerde de vliegen af die zoemend over de zweer dansten, driftig op de tafel liepen en zich verdrongen op de vlekken van het terzijde geschoven windsel.

Eindelijk, toen hij meende dat het water niet meer te heet was, tilde hij zijn been van de leuning en probeerde voorzichtig met zijn hiel of het kon. Het moest, het moest, het moest! Nog eens, en nog eens dieper en dieper. Hij zuchtte van inspanning, de vliegen raasden elkaar over de tafel na en vochten sidderend en driftig. Daar verzonk de voet helemaal in het grauwige water, dook nog even druipend op en zonk weer onder, bleef daar tenslotte. Hij reikte naar de verbandtrommel, pakte vers katoenen windsel, maakte van gaas en watten een kussentje, zoals hij zijn moeder had zien doen, en zette de pot levertraanzalf gereed met een houten spatel ernaast. Toen hij zich vooroverboog en zijn gezicht liet spiegelen in de emmer, zag hij hoe vanuit de wond een nevelvlaag zich had losgemaakt die nu over de zwelling hing als de vage rooksliert van een vulkaan, een schip onder de einder.

Een oneindige morgen was traag voorbijgegaan. Er was niemand gekomen. Het was middag geworden en nog was hij alleen. Buiten trok een donkere en trage bewolking laag over. De kamer versomberde en verwilderde, terwijl hij, het zieke been op de leuning, zijn eenzaamheid trachtte te vergeten. Eerst had hij gelezen. Daarna had hij aan de tafel getekend tot de pijn hem naar de leunstoel had teruggedwongen. Met zijn voet omhoog had hij weer gelezen en getracht de koortsige rillingen te beheersen. Ver weg hoorde hij op het grasveld de stemmen van gestraften die het gras kort hielden en soms het geklop van peddels tegen prauwboorden. De wind ruiste aan en af, terwijl hij had getracht zijn hoofd bij het verhaal te houden. Met een opgerold papier probeerde hij de hinderlijke vliegen te verjagen. Ze liepen over de hand die ze weerde en dromden samen in zijn koortsige mondhoeken. Ze zwermden op en schoolden weer samen op het morsige verband.

Hoezeer hij zich ook trachtte te verzetten tegen de donkere koortsgolven, tegen de duizelingen die hem het verder lezen bij vlagen onmogelijk maakten, hij moest zich tenslotte gewonnen geven. Paniek maakte zich van hem meester. Er was niemand gekomen. Niemand had hij kunnen zeggen dat hij bang was. Dat de wond hem bedreigde. Dat het echt gevaarlijk was. Wanneer zijn moeder er was, zou zij bij hem hebben gezeten en haar hand op zijn voorhoofd hebben gelegd. Ze zou hem naar bed hebben gebracht. Ze zou ijs laten halen in kleine stukjes. Ze zou het ronde rubberen ijszakje hebben opengeschroefd en tot aan de metalen hals hebben gevuld met het ijs. Ze zou de dop goed hebben gesloten en tegen het nat worden ervan een zakdoek om de ronde rubberen zak hebben geknoopt. Ze zou die over zijn gesloten ogen hebben bewogen en over zijn voorhoofd. Zij zou niet dulden dat hij hier alleen lag met het slordige verband, die smerige emmer, dat verslonsde bed en die smerige kamer. Zij zou hem niet alleen laten.

Wanhoop en angst vlamden op. Hij bukte zich voorover naar de tafel, graaide naar het stompje potlood om de tekening verder af te maken. Maar het ging niet meer. Hij moest het laten gaan en zonk terug. Met gesloten ogen achterover in de stoel gaf hij toe aan het stuurloos dwalen van zijn hoofd, het dreunen van de hartslag en de doffe pijn. Hij sidderde ineens van koorts en kou. Zijn gezwachtelde voet schokte op de leuning; de andere voet schopte lichtjes tegen de emmer waarin op de melk van het sodawater het oude windsel als een dode slang de bleke buik omhoogkeerde. Waterringen maakten zich van de zinken randen los. Op tafel stond de verbanddoos als een silhouet open.

Zij zou weten hoe ernstig het met hem stond. Ze zou hem schoon goed hebben aangedaan, de kamer hebben gelucht en opgeruimd en de ramen voor het licht hebben gesloten. Ze zou

[p. 671]

hem drinken hebben gebracht tegen de koorts, djeroeksap, stroop; wat hij maar wilde. Zij zou hem niet alleen hebben gelaten.

Langzaam was hij rechtop gaan zitten. Hij moest naar bed. Direct. Hij zette zijn voeten naast elkaar op de grond en hees zich overeind als in een droom terwijl hij zich aan de tafelrand klemde om steun. Het been belastte hij zo min mogelijk. Terwijl hij tussen tafel en stoel doorschoof, kantelde hij weg in het donker. Wild verschoof de leunstoel. Hij hoorde de emmer met sodawater omvallen. Een witte sliert verband lag over de planken gedrapeerd. De kamer tolde woest in vlammend violet en groen terwijl hij de laatste stappen deed. Het leek of hij in diep water wegzonk. Met opeengeklemde tanden neuriede hij zeurderig, flakkerend aan de rand van het donker ‘Neerland-herrijst-en-zijn-fiere-vorstin, Neerland-herrijst-en-zijn-fiere-vorstin...’, tot hij een eeuwigheid later in bed tuimelde. Ver weg hoorde hij nog het scheuren van klamboegaas. En eer hij wegzonk in het fluweelzwarte, hoorde hij het kraken opnieuw.

Hij schrok wakker in diepe schemer. Regen vlaagde sissend binnen. Een jaloezie klepte dicht, viel open, sloeg opnieuw dicht; de andere piepte op de haak. Het bruiste zwart en wild.

Te zwak om omhoog te komen schoof hij naar de bedrand. Terwijl hij zich bewoog, voelde hij het klamboegaas verder scheuren en hij keerde zijn ogen naar de kamer waar de regen binnenmistte. Het raam moest dicht. Het water vloog binnen. Het bruiste zwart. De jaloezie klapte open en dicht. Het klamboegaas bewoog als wier in het groenige donker dat vervuld was van een reuk die hem onrustig maakte. Het was niet die van de regen over de rivier, niet die van molmend hout. Het was de zoete geur van vergaan, van verrotting, van aas, een doodslucht die niet van buiten werd aangedragen.

Hij vergat de duisternis en de regen. Vergat de mistende vlagen en het gesuis van het noodweer. Als een schim zat hij en wiegde zich huilend. Hij tastte naar het verband en peuterde het los. Daarna begon hij de wikkel langzaam af te winden die hij tegelijkertijd met twee handen oprolde zoals zijn moeder het deed. Hij kon nog juist zien hoe met elke slag het linnen breder donkerde. En toen het klef en stinkend doortrokken zijn handen besmeurde, toen hij het einde bereikt had, zat hij roerloos ineengedoken. De koorts doorgloeide hem. Tenslotte bewoog hij weer in het donker. Hij gooide het verband weg in het niets en veegde zijn handen af aan de klamboe voor hij zijn voeten op de grond liet zakken. Op de natte planken deed hij met laatste wilskracht een eerste schrede in het zwart dat om hem heen opbruiste. De zee overspoelde hem.

Uit het donker was Irene over het regenfrisse erf zingend het trapje opgewipt en kwam tastend door de gazen zwaaideur. Toen ze in de onverlichte achterkamer tegen de ketel was aangelopen had ze zich geërgerd. Ze had naar hem geroepen. Ze had de lamp aangestoken. Onder het wassen van de rijst op de achtergalerij had ze gehoord hoe in de slaapkamer een raam traag aansloeg. Ze draaide de pit hoog en stak die aan. Weer sloeg het raam dicht.

In het schemerlicht dat uit de achterkamer doordrong, blonk de vloer vochtig en een grauwige schuimlijn slingerde weg in het onbestemde waar iets donkers op de grond lag. De klamboeflarden bewogen langzaam op de zwarte tocht. Toen ze zijn naam zei, leek het of hij sliep.

Ze was het petroleumlicht gaan halen, dat nu haar schaduw gekromd achter haar deed opdoemen en uitwierp tot in de uiterste duisternissen. Ze zag de chaos. Driftig, een hand tot slaan gereed, deed ze de schreden naar het bed en rukte de klamboe opzij. Maar daar lag hij niet.

Vaag herinnerde hij zich de warme omslagen en de koude, de mensenstemmen die in- en uitgingen. Een hand op zijn voorhoofd. Drinken tenslotte, veel warm drinken, en aspirine. Handen die hem schoonmaakten en hem verbonden. De schaduwen die donker dansten.

[p. 672]

Toen tuimelde hij opnieuw weg.

Hij was de volgende middag juist ontwaakt en lag zwak in kussens gebed met zijn voet omhoog, toen zijn moeder terugkeerde van de korte reis naar Bandjermasin.

‘Hij had geen koorts,’ zei Ireen. Hij sprak haar niet tegen. De zwelling in zijn lies was aan het verdwijnen en hij had geen pijn meer. Kinderen vergeten snel.

‘Radiowacht tot twaalf vannacht. Ik moet een thermos koffie meenemen,’ zei Ireen.