De Gids. Jaargang 149

[p. 255]

Ernst Braches
Valdemar Daae

Die zomer had A. in de stroschuur een geheim hol gevonden. Achter de opgestapelde pakken liep, dicht langs de wand, een donkere tunnel die te bereiken was door een baal opzij te schuiven. Men kon er zich bukkend, soms kruipend voortbewegen tot men, de hoek omwringend, de korte kant van het gebouw op de tast gevonden had. Daar was het mogelijk om tussen de stapels omhoog te klimmen en daarachter ergens had hij de holte gevonden waar hij nu de helle zomerdagen in doorbracht. Door een kier in de wand gluurde hij uit op de leegte van de hemel en de landerijen. Het was een vlakte tot aan de horizon van een bomenrij en enkele daakjes. Hier was hij voor het eerst alleen.

Hij had zijn boeken erheen gedragen, het tweetal dat hij in zijn koffer had. Hij had er een fles water en at er zijn appels, waarvan hij de klokhuizen in het ritselende stro wegwierp. En tenslotte maakte hij zich uit los hooi een geurig nest om op te liggen. De ruimte was nauwelijks langer dan zijn twaalf jaar van hoofd tot voeten gemeten, en zo smal dat hij de warme donkerbruin geteerde wand en de tegenoverliggende strowand aan zijn ellebogen voelde wanneer hij zijn handen in zijn zakken stak. Hij verbleef er dagen, luisterend naar het geluid van het verre vee en het nabije gekakel van de kippen. Hij vernam ver weg het praten van de boerenvrouw en het gejengel van haar twee kinderen.

Wanneer hij het hol verliet, zorgde hij ervoor dat er geen stro meer aan zijn haar en kleren hechtte en hij kwam ook altijd langs de andere kant van de schuur aangelopen. Hij kwam als hij honger had en wanneer hij in de verte het volk van de akkers zag aankomen.

‘Waar was je?’

‘Daar.’ Hij wees ergens in de oneindige ruimte. De leegheid die ruiste.

‘O.’ Ruisen van de wind in de elzenhagen, een bruisende golfslag die aan- en afwoei en het getjilp van de vogels overstemde.

Hij wist niet of hij er zich gelukkig of ongelukkig voelde. Hij nam de geur waar van aarde, hooi, het aroma van aardappelloof, de geur die zijn huid kreeg onder de zon wanneer hij over het aarden pad gewandeld had met de twee kleine kinderen en de boerin. Hij nam dat alles waar zonder zich erover te verwonderen, met de zekerheid dat ook dit zou veranderen zoals men op het toneel van decor verandert. Hij proefde het blad dat een ander was dan hij kende. Hij herkende het smalle gras. Hij werd zich bewust van de wrangheid van het ligusterblad en hervond de smaak van de ui en wortel. Het overige was hem vreemd, zo vreemd of men een eenmaal gelezen

[p. 256]

boek dichtslaat en dan merkt dat de wereld waarin men ontwaakt die van het boek is. Het gelezene wordt werkelijkheid. De boerin draagt de dampende aardappelen ter tafel en men vouwt de handen voor het gebed. De vliegen lopen over de rand van het bord en er ligt een tinnen vork naast. ‘Heere zegen deze spijze.’

Hij wist niet of hij zich ongelukkig voelde, of dat niet-weten werd veroorzaakt door de oneindigheid waarin het huis stond in een landschap waarover de wind voortdurend waaide. Een aanhoudend en treiterend waaien dat hem wangen, voorhoofd en handen deed jeuken en zijn ogen vermoeide. Als hij zijn mond opende zong de holte terwijl hij voortliep. Hij varieerde de toon door zijn lippen meer en minder te sluiten.

Zo nu en dan liep hij de weg op. Tussen de bakstenen waarvan de weg gevormd was groeide gras. Langs de randen van de bakstenenweg was het gras kortgemaaid. De kamille geurde. Hij liep tot de andere boerderij en wanneer hij daar eindelijk was aangekomen, klein onder de oneindigheid der Hollandse luchten, wist hij niet hoe lang of hoe ver hij gelopen had, maar wel dat hij geen onderscheid zag in de verten tussen eindpunt en vertrekpunt. Overal was de wind. Overal omringde eenzelfde geluid van verlatenheid hem en hier bloeiden dezelfde afrikaantjes en lobelia's zoals daarginds tot aan de rijen bonestaken. Hier lag de bleek even groen en wuivend, even witgeplekt.

Soms reed in de verte over de dijk een bus. Een vaag zoemen op de wind. Eenmaal daags naar links. Eenmaal daags naar rechts. Verder verkeer van buiten deed zich niet voor. Wel vernam hij dat het in de oorlog anders geweest was. Toen kwamen ze met kinderwagens en fietsen uit het westen. Een enkele was ziek geworden en na twee weken doodgegaan. De familie had hem niet opgehaald. Over de oorlog vernam hij niet meer. Hij wist ook niet of het verhaal zich hier wel had afgespeeld, in dit jonge land, of dat het vroeger en elders gebeurd was. Moest het misschien nog gebeuren, later? Het eerste kind was nu vier jaar oud en het tweede kind drie. Op de schoorsteenmantel stond de trouwfoto. Er waren ook dingen van nog vroeger in de kamer.

Hij wist niet of hij zich gelukkig of ongelukkig voelde. Hij verdroeg de stilte. Hij vond een schuilplaats tegen de wind. Zijn wandelingen naar de naaste boerderijen links aan de weg en rechts aan de weg hielden aan en de spiegeling tegen de leegte van hemel en aarde verontrustte hem minder dan in de eerste weken. Het was langzamerhand zonnig geworden. Door de kier viel het licht op zijn boek terwijl hij zijn schoenen ritselend langs de strobalen liet glijden.

Soms reed hij mee om de akkers te ploegen waarvan het stro nu opgestapeld stond in de schemering van de schuur. Boven het lawaai uit kon hij de wind niet horen. Hij kon niet verstaan wat zij tegen elkaar riepen. Ze spraken hier anders dan hij zich uit de boeken wist te herinneren. Hij bezag van de rand van de akker het rondrijden van de tractor en wanneer die aan de andere kant was voelde hij hoe de wind hem aansprak, hem aan zijn kleren rukte en zijn haren over zijn voorhoofd zwiepte terwijl hij zijn ogen halfdicht hield tegen opdwarrelend gruis. Tussen de groene onkruiden met witte schermen en paarse bloemen pelde hij het blanke vlees met moeite los uit het onwennig ondergoed en

[p. 257]

bevrijdde het uit de bovenkleding. Over de gele kleine bloemen verwoei de kristallen straal in de wind. Hij knoopte zijn broek dicht en liep naar de boerderij terug over landweg en bakstenenweg. Sprinkhanen ontkwamen aan zijn schoenen. Klein en nietig.

‘Wil je naar huis?’ vroeg de boerin moeizaam in zijn taal. Ze legde de hand op zijn haar en hield de bezem die ze buiten ging wegzetten in haar andere hand. Ze vroeg zich af of het kind wel gelukkig was. Hij was zo stil.

Hij schudde het hoofd. Hij wist niet of hij gelukkig of ongelukkig was. Hij had geen verlangen naar huis. Geen verlangen om te blijven of te gaan. Misschien verlangde hij er wel het meest naar om buiten de wind stil en alleen te zijn. Hij was nog nooit alleen geweest.

Elke avond ontkleedde de boerin na de maaltijd en na het lezen uit de Schrift haar beide kinderen tot op hun wollen ondergoed en waste hun handen, gezichtjes en voeten met een washand en een witte email waskom. Het waren mollige boerenkindertjes met blozende wangetjes en ze lachten en huilden veel wanneer ze buiten speelden terwijl hun moeder de was ophing die klapperend in de wind droogde. Als hij al lang in bed lag hoorde hij beneden zich hoe de boer de klompen aanschoot om te gaan sluiten. De kopjes rinkelden in de keuken. Hij zag in de schemering boven zich het met papier beplakte beschot. Het was laat, maar donker werd het hier niet.

Hij wist niet of hij gelukkig was. Op een middag waarop het verre geluid van tractoren op de bolle lauwe wind overwoei was hij rusteloos. Hij lag in de schemerige hoogte van de geheime schuilplaats en beluisterde de stilte, het gaan en komen van het geluid op de windvlagen in het dak van de schuur en het luide tjilpen van de mussen. Hij was onrustig. Die middag had hij, weggedoken achter de hoge leuning van een versleten fauteuil zich verdiept in een agrarische prijscourant waarin zaden en landbouwwerktuigen geprijsd stonden. Vanuit die verborgen hoek opziende had hij, terwijl de boerin onder half geneuriede psalmen met vaatwerk in de weer was, in de halfdonkere gang gezien hoe het jongetje op kousevoetjes tussen wat bruine en witte bonen stond waarmee hij en zijn zusje aan het spelen waren. Het had zijn boven- en onderkleding neergestroopt. Het kinderlichaam schemerde bloot.

De versteende toeschouwer had het bloed naar zijn hoofd voelen stijgen terwijl hij keek. Zijn adem ging stotend terwijl hij gluurde. Ineens kwamen schreden langs het raam. Hij dook weg in zijn lectuur. Toen hij opkeek kwam de boer het huis binnen. Het jongetje hurkte naast zijn zusje neer en speelde met de bonen. De hemdslip die onder het truitje vandaan hing stopte de boerin weer in toen zij de tafel met de vaatdoek kwam afnemen. Ze trok het broekje wat op. Het blozende kindergezichtje toonde geen spoor van de zonde. Ook de vrouw was blijkbaar niets opgevallen.

Vanaf deze dag begon hij het spelen van de kinderen nauwlettender te volgen, maar dagen vergingen zonder dat hem opnieuw iets overkwam. Eenmaal zat het jongetje achter een stoel waar het met het zusje speelde. Maar toen ze te voorschijn kwamen droegen ze een pop, twee etensbordjes en een lepeltje in een doekje gewikkeld. Een andere keer zag hij toevallig hoe de moeder een losse hemdslip van het kind instopte en het broekje optrok. Hij merkte

[p. 258]

meer dan eens dat ze dat deed.

‘Waar zat je?’ vroeg de boerin.

‘Daar,’ zegt A. met een vaag gebaar in de ruimte. De leegheid van de zee.

‘O.’ Het ruisen van de wind in de elzenhagen, een bruisend geluid dat het getjilp van de vogels overstemt. De wereld in een draaikolk ruist in en uit. Ogen vestigen zich, hechten zich op het jongetje. Het bloed stuwt naar de wangen. Hij verlaat de keuken en gaat de deur uit. Hij loopt over de bakstenenweg van de ene boerderij naar de andere. De wind zingt in zijn open mond en hij sluit en opent zijn lippen om het melancholieke geluid te horen. Als hij terugloopt, klein in de vallende schemer onder de enorme stolp van lucht en aarde komt de wind langzaam tot rust. Het aroma van aardappelloof en de geur van de geploegde akker vervult de avond. In de verte fonkelt het lamplicht als een lage ster.

Het was nog niet bij hem opgekomen om het te doen. De volgende middag begon hij zichzelf te betasten zoals hij het de kleine jongen had zien doen; een hand in zijn broekzak. Hij stond met zijn rug tegen de stropakken geleund en zag het licht door de spleet op zijn benen vallen. Zijn schoenen waren in het hooi weggezonken. Hij wist niet welk kind ze voor hem gedragen had. Dat hij de laatste drager zou zijn was wel duidelijk. Hij was blij geweest toen hij ze kreeg. Hij had al jaren geen schoenen gehad en de eerste die hij kreeg waren van karton, een glimmend zwart dat op de barsten blauw openscheurde. Deze waren bruin. Hij voelde aandachtig in zijn broek, zoals hij het kind had zien doen en voelde hoe een ongekende vertroosting zich over hem ontfermde. Hij wist zich onbespied en gerust. Hij was volstrekt alleen met zichzelf.

Toch groeide een onrust die hem uit zijn schuilplaats dreef. Hij vreesde dat men zijn heimelijk toegeven zou kunnen ontdekken; dat men het zou aflezen van zijn gezicht. Hij ging naar zijn slaapkamer en bekeek zichzelf in de spiegel. Het zilver verried hem niets dan wat hij kende. De kringen onder zijn ogen hadden zich niet verdiept. Hij wist dat het gebeurde in een geheim teken te lezen moest zijn.

Maar morgen zoekt hij het avontuur weer. Niemand merkt het. Hij loopt door de avond langs de bakstenenweg en trekt langs de rand van de greppel een grashalm los terwijl hij met de wind in de rug urineert. Het loof welkt op de gerooide akkers. In de verte rechts en links blinkt een eendere lamp als een ster in een eendere boerderij.

‘God ziet alles.’

‘De uiterste duisternis.’

Hij ontkleedt zich geheel nadat hij de kier met hooi heeft dichtgestopt. Hij staat eenzaam in de verborgen diepte en bevoelt zich. Boven hem zucht de wind door de Hollandse dakpannen en alleen het gekakel van de kippen is dichtbij. Hij wentelt zich in het hooi en drukt zich naakt tegen de stropakken. De sensatie van zijn eigen lichaam bedwelmt hem en maakt hem dronken van een onrustig verlangen dat hij geen naam kan geven, dat hem tenslotte vermoeid en neerslachtig maakt terwijl hij tegen het stro geleund zijn pijnlijke erectie blijft strelen. Hij wacht, maar vindt geen verzoening met de stilte. Eindelijk kleedt hij zichzelf weer aan en gaat naar buiten. De zilveren straal dwaalt, door de wind gedreven over het groene, het witte, het gele, roze en paarse onkruid. Hij zaait het uit in de wind, met zijn heupen bewegende, tot de laatste druppel gevallen is. Hij voelt zijn

[p. 259]

lichaam in de kleren. Hij keert terug naar zijn schuilplaats, trekt het stro weg van de kier en pakt zijn boek en gaat kruisbeens zitten lezen. Het hooi jeukt. Na een poosje staat hij op en ontkleedt zich opnieuw. Hij legt zijn broek op het hooi en gaat erop zitten. Het jeukt niet meer. Hij leest. Zo nu en dan ruikt hij aan zijn handen. Soms houdt hij op met lezen en bekijkt zichzelf. Soms legt hij het boek opzij. Hij stroopt zijn penis open en dicht, bevochtigt met speeksel wanneer het droog wordt.

Toen hij tegen de tijd van het eten zich weer aangekleed had en door de gang naar buiten kroop voelde hij zich duizelig van de ruimte. Hij voelde zijn lichaam in zijn kleren bewegen terwijl hij langzaam voortliep. Zijn handen geurden van het onvervuld verlangen. Hij wist nu zeker dat hij in het gezicht de tekenen zou dragen waaraan men zijn misdragingen zou kunnen aflezen. Maar het deerde hem nauwelijks. Hij wist zich de bezitter van zijn naakt dat hij zorgvuldig had opgeborgen binnen zijn kleren. Zo liep hij de keuken binnen als iemand voor wie de dood geen bedreiging meer inhield. Hij keek de boerin recht in het gezicht en groette haar. Hij groette hardop. Ze groette terug, keek hem opmerkzaam aan, omdat dit de eerste keer was dat hij niet stil langs haar heen was geglipt, en zei: ‘Je trui zit binnenstebuiten.’ Ze hielp hem het kledingstuk uit te doen, ging naar de keukendeur en opende die om de trui uit te schudden. Wat hooistof verwoei, ze keerde terug en hielp hem met het weer aandoen, terwijl ze terloops een losse hemdslip instopte. Hij trok zijn broek op en ging naar boven. Terwijl hij zijn handen waste trilden zijn lippen. Hij durfde niet in het zilver zijn smal gezicht weerspiegeld te zien omdat zijn ogen zich met tranen gevuld hadden. Hij stortte zich op zijn bed en drukte zijn hoofd in het koele kussen.

Hij had het noodlot getart. Hij had hen aangekeken. Ze letten er niet op. Het gaf hem een vrijheid die men van hem nog niet kende. Hij begon dingen te doen die hij in al die weken niet had gedaan. Plagerig kriebelde hij het jongetje in zijn halsje en liet hem paardjerijden door de kamer en daarna over het donkerende achtererf waar de wind de witte was deed bollen en zong in de elzenhagen.

Diezelfde avond nog kroop hij naakt in bed met het nachtgoed veilig bij de hand en voelde de streling van de koele lakens. Hij betastte het laken, zijn huid die zich glad van de schouder over borst, buik en benen uitstrekte. Hij bevoelde zich. Een roes. Hij sloeg het dek terug en bekeek zichzelf. Hij stond op en trachtte zichzelf staande op een stoel in de spiegel te zien. Buiten achter de gesloten gordijnen hing de zomerschemer. Hij bleef wakker van opwinding. Hemel en aarde donkerden in het vreemde licht. Hij proefde met zijn zinnen, voor het eerst. Dit was koel glas, hout, porselein, behangselpapier, geverfde deur, zachte wol, zijn arm, zijn been, de ruwheid van het eelt aan zijn hiel, de kilheid van het vloerzeil. Hij omarmde zijn koele lichaam. Hij wilde zichzelf met zijn lippen bereiken. Tenslotte kleedde hij zich in nachtgoed en lag in slaap.

Hij begon nu ook meer buiten te zwerven over de akkers. Daar hurkte hij neer om de aarde te zien donkeren onder de harde dunne straal. Hij schoof naar beneden in de begroeide greppels en trok zijn kleren uit om de smalle schaduw van zijn erectie langs zijn dij te zien vallen en zonlicht en wind met zich te laten spelen. Dan

[p. 260]

ging hij liggen en onderging de koelte van het gras, weegbree, paardebloem, duizendblad en klaver. Hij wist nu ook wat distels waren. Dat brandnetel brandde. Welk gevoel het gaf om naakt in het donker door het vochtige gras te rollen.

Ook zijn kleding werd losser. Hij liet na ondergoed aan te trekken omdat het gemakkelijker was, en hoewel de stof van zijn zomergoed nu direct om zijn bloot sloeg in de harde wind hield hij het zoals het was. Hij begon zich op de boerderij thuis te voelen. Zijn bleke wangen kleurden zich en de boerin verheugde zich omdat zij het kind eindelijk hoorde lachen.