De Gids. Jaargang 147

Hugh Jans
Over het mensen-eten der Bataks en het koppensnellen der Alfoeren

Een vriendje uit verleden tijden

Na jaren zag ik hem opeens terug. Nu een oudere man met de typische trekken van zijn volk, een vrij rond, tanig bruin gezicht, duidelijke jukbeenderen en een brede onderkaak. Hassan, de zoon van onze Batakse chauffeur, iets jonger dan ik. Zijn vader had een grote genegenheid en verering voor mijn moeder indertijd en hij voorzag haar dikwijls van foto's van filmsterren, want mijn moeder was filmgek. Hassans vader, toen ook nog een jongeling, haalde ze voor haar gewoon uit de vitrines van de bioscoop.

Ik had in onze Sumatraanse tijd een grote bewondering voor mijn vriendje Hassan, omdat hij vier duimen had. Aan de buitenkanten van zijn gewone duimen groeiden, als kleine cactusaftakkingen, nog twee duimpjes. Ze zijn er niet meer en werden kennelijk eens operatief verwijderd. Toen ik gekscherend vroeg of hij ze opgegeten had, was de weg gebaand voor een gesprek over het eten van mensenvlees.

Hassans ouders en voorouders behoorden tot de Toba-Bataks die op het eiland Samosir in het heilige Tobameer woonden, de grootste bevolkingsgroep van zes verschillende Batakstammen. De stamvader van alle Bataks was de Toba-Batak Si Radja Batak, die een grote religieuze betekenis heeft voor dit volk, dat zich lang van vreemde smetten vrij heeft weten te houden. Toen ze in het begin van de negentiende eeuw belaagd werden door islamieten uit het zuiden, protestantse zendelingen uit het westen en soldaten van het Nederlands-Indische leger, hebben ze zich jarenlang fel verdedigd en getracht hun eigen godsdienst te behouden en te bewaren. Daar viel wel eens een zendelingetje bij.

Hassans grootvader had hem verteld dat de beste manier om zo iemand weg te werken, was hem op te eten. In Europa werden ongewenste indringers onthoofd en onder de grond gestopt,

[p. 755]

nadat ze dikwijls eerst grondig gemarteld waren, bij de Bataks werden ze snel gedood en opgegeten en dat gold tevens als een soort eerbetoon aan de overwonnen vijand.

Dat is weer heel wat anders dan wat de koppensnellers uit het Alfoerengebied, vooral de koppensnellers van het eiland Seram ten oosten van Sulawesi of Celebes, doen. Die zien er een vorm van mensenoffer in. De gesepareerde kop diende als uiterlijk teken dat het offer gebracht was. Er werd alleen gesneld als iemand was overleden en zijn stamgenoten hem op die wijze een dienaar in het hiernamaals wilden meegeven. Men dacht dat er een gezondmakende, heilzame kracht van zo'n kop uitging.

Nieuwsgierig als ik ben, vooral op culinair gebied, wilde ik weten hoe dat eten van mensenvlees in zijn werk ging. Volgens zijn opa's verhalen heel gewoon, was het antwoord van mijn jeugdvriend. Er zat een hele kluif aan zo'n lichaam en het werd met aandacht en zorg behandeld, geslacht en bereid, zoals in alle oosterse keukens de gewoonte is. Alleen in dit geval met een zekere eerbied en toewijding. De maaltijd werd met de familieleden op een verfijnde manier, met passende ernst en onder het vertellen van allerlei plaatselijke legendes en anekdotes genoten, uit de mooist bewerkte pinggans en kerikals. Het lichaam werd natuurlijk eerst van oneetbare delen als gal, endeldarm en dergelijke ontdaan en verder schoongemaakt. Elke soort orgaanvlees als hart, hersens, tong, lever, nieren, maag en testikels werd als aparte lekkernij toebereid met een verschillende saus voor elk onderdeel. De dunne darm werd gevuld. De vrouw des huizes kreeg saté van pipi orang (mensenwangvlees) en tjoeping telinga goréng (de gebakken oorlellen). Van het andere vlees werden ook verschillende gerechten gemaakt, vooral hun goeleï pantat orang (kerrie van mensenbil) werd hoog gewaardeerd.