De Gids. Jaargang 147

J. Rentes de Carvalho
Over de verplichting van Europa aan de Portugezen

De geschiedenis van Portugal kent als belangrijkste gebeurtenissen in de laatste vijfentwintig jaar het einde van het koloniale rijk, de val van het fascistisch bewind en het herstel van de democratische orde.

Hoewel het herstel van rechten en vrijheden op het eerste gezicht als een weldaad zou kunnen worden beschouwd, helpen de drie genoemde gebeurtenissen bij de scherpe waarnemer de zekerheid te versterken dat in de geschiedenis van de arme landen zich in heviger vorm het ongeluk herhaalt van families in behoeftige omstandigheden. Wanneer hun plotseling iets gratis in de schoot valt, kan hen dat zozeer uit balans brengen dat zij, wanneer de euforie en de verrassing voorbij zijn, in wanhoop wachten op de terugkeer van de vroegere ellende. Van een afstand gezien, in vergelijking met de misère van het moment, lijkt die van vroeger altijd minder en makkelijker te doorstaan, en heeft men spijt van de onbevangenheid waarmee ze is bestreden.

Sinds het moment waarop, aan het eind van de zestiende eeuw, het grote avontuur van de ontdekkingsreizen eindigde, kenmerkt de geschiedenis van Portugal zich vooral door haar regressieve kanten. Terwijl de ontwikkeling in het merendeel van de Europese landen voortgaat, en in sommige andere, die ongelukkiger zijn, tot stilstand komt, doet het buitenissige Portugal een stap terug.

In Holland zet men steeds meer haast achter de bestudering van de bio-technologie; men zou kunnen zeggen dat het in Engeland letterlijk computers op de scholen regent; de Fransen betalen al met de ‘smart-card’; in Lesotho en op de Malediven nemen het toerisme en de prostitutie een hoge vlucht; Taiwan en Hong Kong staan bij de industriële vooruitgang in de voorste gelederen; Albanië overtreft zichzelf in pogingen de bruikbaarheid van haar heilsleer aan te tonen; in Pakistan bouwt men aan de bom... Temidden van dit concert van naties die in beweging zijn, vooruitgang boeken, dan wel door angst of ongelukkige omstandigheden verlamd zijn geraakt, biedt Portugal aan de wereld het unieke en uitzonderlijke schouwspel van een land dat op weg is naar het verleden.

Met als vrijwel enige bronnen van inkomsten het geld dat de emigranten terugsturen en leningen die met tegenzin worden verstrekt zou Portugal, als het een menselijk wezen was, al jaren geleden failliet zijn verklaard. Deze afhankelijkheid van de gulheid van haar zonen en het geduld van haar bankiers, gevoegd bij de gevolgen van een mentaliteit waarin van de oude kolonisatoren - Feniciërs, Grieken, Romeinen, Westgothen, Arabieren en Engelsen - alleen hun slechtste eigenschappen bewaard zijn gebleven, brengt met zich mee een enorme onachtzaamheid, een verval dat zijn gelijke niet heeft. Paraguay doet in corruptie nog onder voor Portugal. De incompetentie van de

[p. 724]

Portugese regeerders overtreft die welke op het toneel politici wordt toegeschreven. In de steden en dorpen stuit men op een armoede die in Bangladesh niet zou misstaan.

Nu de Europese Gemeenschappen vergaderen over de manier waarop het arme Portugal in de gelegenheid kan worden gesteld plaats te nemen aan een hoekje van de tafel van de rijke landen - niet om aan het banket deel te nemen, uiteraard, slechts opdat de kruimels die het krijgt voorkomen dat haar faillissement en dood al te plotseling zouden kunnen intreden - nu zou ik graag een radicale oplossing in herinnering willen brengen die al in de vorige eeuw is voorgesteld om de kwalen van mijn land te genezen, en ik zou die oplossing binnen de grenzen van het mogelijke willen aanpassen aan de eisen van deze tijd.

Het is duidelijk dat men, zoals meestal het geval is met radicale oplossingen, de ogen soms zal moeten sluiten voor een punt dat strijdig is met de heersende moraal. Niemand hoeft hier echter van te schrikken, we zijn immers gewend dat de moraal, evenals het geld en andere oude zekerheden, met de tijd aan waarde inboet.

De oplossing die ik bedoel, en die voordelig is voor alle betrokkenen, bestaat erin Portugal eenvoudigweg te verkopen aan een consortium van rijke landen. Zo vermijdt men het trieste schouwspel van een land dat leeft van aalmoezen en dat als enige toekomst de tijdsspanne heeft die het met de laatste aalmoes kan overbruggen. Zo blijft de rijke landen ook het gevoel van onbehagen bespaard dat ontstaat wanneer een land de deur moet open doen voor de oude koloniale meester en met uitgestrekte hand, moet vragen het in zijn ellende te helpen. Als de schulden niet zo groot waren, viel er nog aan te denken hulp te vragen aan een van die Arabieren die, met al hun olie en goud, niet lang onderhandelen en contant betalen. Maar het zal duidelijk zijn dat er in dit geval van particulier initiatief geen sprake kan zijn, want een land, met haar territorium, haar burgers, haar geschiedenis, is altijd nog belangrijker dan de verkoop van een kameel in een oase.

Nieuwe of weinig gangbare oplossingen brengen in het algemeen het gebruik van nieuwe methodes met zich mee. Daarom waag ik het om het volgende voorstel te doen, hoewel het enige recht dat ik heb mij over deze zaken uit te laten berust op het feit dat ik Portugees ben, en dientengevolge direct betrokken.

In de eerste plaats moeten de bankiers en de politici een beslissing nemen over de te betalen som die, naar mijn mening, het bedrag van de uitstaande schulden niet te boven mag gaan. In ieder geval moet tot elke prijs vermeden worden dat hoeveelheden baar geld of cheques op naam ook maar één moment in handen komen van de Portugese politici, want zij zullen die meteen laten verdwijnen naar genummerde rekeningen en geheime fondsen.

Wanneer dit probleem eenmaal is opgelost moeten de landen die Portugal gekocht hebben een stevige muur laten bouwen langs de hele landsgrens. Hier en daar - bijvoorbeeld op de plaatsen waar zich de hoofdwegen bevinden - moet een beperkt aantal poorten opengesteld worden, streng bewaakt door een Europese politie. In- en uitgaand verkeer moet geheel verboden worden voor een periode van, laat ons zeggen, vijf jaar. Een eveneens Europese, sterke en snelle zeemacht moet de kusten met dezelfde strengheid bewaken, en twee mijl buitengaats de doorvaart slechts toestaan aan vissersschepen die zeilen of geroeid worden. Iedere overtreding moet worden gestraft met de doodsstraf. Elk contact van welke aard dan ook met Portugal moet worden verboden, zelfs dat van zendamateurs en postduivenliefhebbers. Na vijf jaar zullen de nalatigheid en het verval, en ook de nationale neiging om met grote stappen naar het verleden te snellen ervoor gezorgd hebben dat het merendeel van de resten van de moderne tijd vernietigd is, of tenminste onherstelbaar beschadigd. Het aantal auto's zal drastisch dalen. De vliegtuigen zullen verroesten op de luchthavens. Alleen treinen die sterk genoeg zijn om weerstand te bie-

[p. 725]

den aan de tijd en het gebrek aan onderhoud zullen nog rijden, zoals die welke nu nog langs mijn dorp komen, met locomotieven uit 1904 en wagons uit hetzelfde bouwjaar. De bevolking, nu ter grootte van ongeveer 9 miljoen, zal er niet meer tellen dan 3 of 4. Honger, wanhoop, ziekte, neerslachtigheid en ouderdom, die in de huidige omstandigheden een langzame dood veroorzaken, zullen een krachtdadiger en snellere uitwerking hebben. Het ontbreken van kunstmest, en ook het gebrek aan machines zal de landbouw doen terugkeren naar een bijbels bucolisme. Niet alleen in de dorpen, maar zelfs in de straten van Lissabon zal men vrouwen zien spinnen en mannen zien lopen in beestevellen. Kudden zullen weiden in de parken. Slijpers, waterdragers, hoefsmeden, wasvrouwen en ezeldrijvers, al deze ouderwetse beroepen zullen herleven, en om de televisie te vervangen zullen er voorstellingen gegeven worden door kunstenmakers. Het water van de stroompjes en rivieren zal haar vroegere helderheid terugkrijgen, en dichters zullen ze opnieuw, zonder het risico te lopen belachelijk te zijn, kunnen vergelijken met de helderheid van de ogen van de geliefde. Of omgekeerd. In de huizen zal er het schijnsel zijn van olielampen en kaarsen van bijenwas. Voor het vervoer zal men zijn toevlucht nemen tot de oude vertrouwde ossekar. Soldaten en ambtenaren zullen net als vroeger moeten vechten met de blote vuist en schrijven met de hand, wat beide klassen de lust tot werken nog meer zal ontnemen. Universiteiten zullen worden gesloten, en dat zal het einde betekenen van beroepen als die van arts of ingenieur; de terugkeer van waarzegsters, bottenkrakers en kruidenhandelaars zal bevorderd worden.

Geld moet worden verboden, en het clandestiene bezit van enig ander betaalmiddel bestraft met de dood door openbare ophanging. De burgers moeten leven in een ruileconomie die slechts van toepassing is op kledingstukken en voedingsmiddelen. Bankkantoren moeten worden verbouwd tot kathedralen, en de filialen, afhankelijk van de grootte, tot kerken of kapellen waarin doorlopende godsdienstoefeningen worden gehouden om aan de Allerhoogste de terugkeer te vragen van de tijden waarin Portugal Moren kende, heksen, de zwarte pest en een vogel met een mensenhoofd en geitepoten.

Welbeschouwd is vijf jaar misschien een te kort tijdsbestek. Laten we er tien van maken. Gedurende die tijd kost Portugal de wereld geen cent en het maakt ook geen schulden. Weliswaar neemt het niet deel aan het concert der naties, maar het hindert ook niemand met haar voortdurend gevraag om aalmoezen en leningen. De muur die de grens afsluit en de marine die de kust afschermt, het verbod op uitwisselingen en contacten en de nationale apathie zullen er intussen toe bijgedragen hebben dat het land dan in een positie is waarin het eindelijk een winstgevende belegging blijkt voor degenen die het gekocht hebben.

De landen die lid zijn van het consortium kunnen, zonodig geholpen door organisaties die zich bezighouden met de monumentenzorg, een instituut oprichten dat als enige taak heeft het organiseren van excursies naar het oude Portugal.

Autobussen of treinen mogen niet voorbij de muur, en de reizigers worden naar de grens vervoerd in ossewagens die hen langzaam, begeleid door het geluid van koeiebellen en het gepiep van de wielen, over bergen en door dorpen voeren, en hun zo een unieke gelegenheid geven het nuttige met het aangename te verenigen. Deze toeristen zullen niet alleen oog in oog kunnen staan met het levend verleden, maar bovendien bevangt op hetzelfde moment een heilzame vrees hun lichaam en ziel. De gidsen moeten aan het eind van elke dag de deelnemers samenbrengen op de kerkpleinen en zij dienen onder het genot van een middeleeuwse maaltijd uit te leggen wat de redenen zijn die de rijke landen ertoe gebracht hebben Portugal te kopen. 's Nachts, wanneer zij op hun stromatrassen liggen, zullen deze burgers de koude rillingen voelen die de rijken overvallen wan-

[p. 726]

neer zij plotseling tegenover armoede komen te staan. En zij zullen beslist als tevredener, gelukkiger en volgzamer mensen naar hun landen terugkeren.

Kortom: de verplichting van Europa aan de Portugezen is dan ook het voorbeeld te volgen dat de Verenigde Staten stelden met de Indianen en Kenia met de dieren, en ons in een reservaat op te sluiten. Dit in het belang van het algemeen welzijn en om te voorkomen dat wij, aan onszelf overgeleverd, tenslotte van de aardbodem verdwijnen.

vertaling: Ger Leppers