De Gids. Jaargang 147

[p. 357]

Correspondentie

Israel
Beate Zilversmidt
Van isolement naar coëxistentie

In het aan het omgekeerd Orwelliaanse jaartal gewijde nummer van De Gids (nummer 1/2, 1984) kon uiteraard een artikel over de oprichting van de joodse staat niet ontbreken. Met een thema als 1948 ligt het voor de hand om aandacht te besteden aan de ontstaansgeschiedenis van Israël. De manier waarop J.R. Evenhuis dit doet in zijn artikel ‘Van het ideëel naar het reëel existerende Israël’, wekt echter twijfel aan het nut van de onderneming.

Het relaas van Evenhuis is een voorbeeld van datgene, waar ik in het decembernummer van De Gids (‘Zionisme ter discussie’, december 1983) stelling tegen neem: de tendens om in de discussie over de verhouding Israël - Palestijnen voortdurend de ontstaansgeschiedenis van Israël te willen rechtvaardigen. Dergelijke rechtvaardigingen verleiden tot het doen van onhoudbare uitspraken, zoals ‘de Israëli's hebben zich nooit opzettelijk aan het leven van ook maar één Palestijn vergrepen’ (Evenhuis) en dragen niet bij tot een vredesproces. Daar degenen, die het ontstaan van Israël zozeer trachten te rechtvaardigen toch ook wel in zijn voortbestaan geïnteresseerd zullen zijn, dienen zij zich af te vragen hoe lang Israël nog zal bestaan als het aangewezen blijft op absolute, militaire superioriteit. Wordt het zolangzamerhand geen tijd om afstand te nemen van mythes waar de voorstanders van militaire oplossingen zich steeds van bedienen?

Twee van de stellingen waar Evenhuis zijn betoog op baseert, wil ik bij deze aan de feiten toetsen.

Allereerst de kwestie van de vlucht in 1948 van het overgrote deel van de Arabische bevolking van Palestina. Afgaande op Evenhuis krijgt men de indruk dat de Palestijnen have en goed achterlieten zonder dat hier ook maar enige concrete reden voor was. Zij kwamen ertoe hun land te verlaten enkel en alleen vanwege de oproep daartoe van hun ‘Arabische broeders’. De fabel dat de Palestijnen op een dergelijke ongeloofwaardige wijze zo massaal vrijwillig vertrokken zijn, wordt nu al bijna veertig jaar verteld, om goed te praten dat Israël, in strijd met de internationale conventies, de vluchtelingen niet naar huis heeft laten terugkeren, toen de oorlog voorbij was, maar integendeel de bezittingen van de gevluchten verbeurd verklaarde en confisqueerde. Hetzelfde is overigens gebeurd met het grondbezit van een deel van de zogenaamde ‘Israëlische Arabieren’, als zij bij voorbeeld om het oorlogsgeweld te vermijden enige tijd naar een naburig dorp waren gegaan. Ook deze Palestijnen waren voorgoed hun akker kwijt. De deels nieuwe kibboetsiem konden deze grond maar al te goed gebruiken.

Dat Israël gebruik heeft gemaakt van de vlucht is natuurlijk nog geen bewijs dat de Palestijnen zijn verdreven, zoals van Palestijnse zijde wordt beweerd. Het is overigens voor

[p. 358]

mensen als Evenhuis opvallend hoe weinig gewicht getuigenissen van slachtoffers in de schaal leggen. Nu blijft het moeilijk om ‘verdrijving’ te definiëren. Het is, neem ik aan, Evenhuis echter ook bekend dat - onder leiding van de latere Israëlische premier Menachem Begin - door de ‘Irgun’ (een militante zionistische deelorganisatie) ruim een maand voor dat de staat werd uitgeroepen, op 9 april 1948 een overval is gepleegd op het dorp Deir Yassin, waarbij tweehonderdvierenvijftig ongewapende burgers werden vermoord.^1. Deir Yassin lag in een door het verdeelplan van de Verenigde Naties als Arabisch deel van Palestina aangewezen gebied! Er was na dit incident weinig zionistisch militair vertoon nodig om te bereiken dat Arabische dorpelingen in paniek vluchtten.

Dat de Palestijnen, omdat Israël in de jaren erop volgend joodse vluchtelingen uit Arabische landen heeft geabsorbeerd, zich nergens meer op zouden kunnen beroepen, ben ik bepaald oneens met Evenhuis. Afgezien van het feit dat Israël, vanwege de conceptie van een joodse staat, uiteraard maar wat graag zijn bevolking met deze Arabische joden aanvulde, heb ik bezwaar tegen de suggestie dat onrecht tegen onrecht weggestreept zou kunnen worden.

Een andere mythe die Evenhuis oprakelt is dat Palestina een land zonder volk zou zijn (voor een volk zonder land). Hij heeft weliswaar gelijk als hij constateert dat in de negentiende eeuw Palestina ruimschoots plaats bood aan nieuwe immigranten. Er was dan ook gedurende de eerste veertig jaar tegen de joodse immigratie geen noemenswaardig verzet. Tot de tijd van de Balfour-Declaration zag men in deze joden namelijk immigranten en geen kolonialen.

Maar toen in 1917 de Engelse regering zich uitsprak voor een ‘Joods Nationaal Tehuis in Palestina’ en Engeland vervolgens enige tijd later het mandaat over Palestina kreeg toegewezen, begon men anders aan te kijken tegen de voortdurende immigratiestroom.

Op het moment van de Balfour-Declaration maakten joden tien procent uit van de bevolking van Palestina. Van de Arabische bevolking leefde tachtig procent van landbouw, veelal in hechte, vrij autarkische dorpsgemeenschappen.^2. Er waren een aantal steden. Howard Sachar noemt Jeruzalem, Jaffa, Haifa en Hebron als steden waar de eerste joodse immigrantenstroom (vanaf 1882) een bestaan trachtte op te bouwen.^3. Produkten die zij daar op de markten zullen hebben aangetroffen, waren citrusvruchten uit Gaza, wijn uit Latrun en Bethlehem, olijven uit Nabloes, evenals olijfzeep, hetgeen ook geëxporteerd werd, walnoten uit Jenin, graan uit Hebron en Beersheva, sesam uit Haifa, amandelen uit Ramle, bananen uit Jaffa en glaswerk uit Hebron. In die tijd startte de aanleg van een spoorwegverbinding tussen Jaffa, Jeruzalem en Haifa, nadat het wegennet rond 1870 was gemoderniseerd.^4. Dat alles in een volgens Evenhuis leeg land.

Het door Evenhuis herhaalde vooroordeel van Europeanen in de negentiende eeuw als zouden Arabieren in Palestina in hoofdzaak als bedoeïenen leven, op een paar liefst absenteïstische grootgrondbezitters na, is eenvoudig in strijd met de feiten. Met name de Palestijnse boeren, die het overgrote deel van de bevolking vormden, werden maar al te vaak doodgezwegen. Deze boeren waren zeer verknocht aan hun dorpen en aan de door hen bewerkte grond, zoals elke boer op de hele wereld meteen zal kunnen begrijpen. De angst om hiervan verdreven te worden heeft bij de boeren het nationalistisch besef gevoed.

De zienswijze van Evenhuis ‘dat een volk zonder land zich ontfermde (!) over een land zonder volk [...]’, is afkomstig uit een tijd toen de bevolking van de landen, die niet tot de westerse wereld behoorden, werd beschouwd als een deel van het landschap waar geen rekening mee gehouden hoefde te worden. Over dat soort zaken oordelen de meesten van ons nu anders. Dat is geen reden om de geschiedenis alleen nog maar met onze huidige maatstaven te beoordelen. Maar voor de oplossing van conflicten is het wenselijk dat na zoveel jaar het

1. Howard M. Sachar, The Course of Modern Jewish History, Delta Book, New York 1958, p. 485.

2. Rosemary Saigh, Palestinians, from Peasants to Revolutionaries, Zed Press, London 1979; zie hoofdstuk 1.

3. Sachar 1958: 268 (zie noot 1).

4. David Gilmour, Dispossessed, the Ordeal of the Palestinians, Sphere Books, London 1982; zie hoofdstuk 1.

[p. 359]

oordeel niet langer wordt vertroebeld door - om met Evenhuis' eigen woorden te spreken - idylles en nachtmerries.