De Gids. Jaargang 146

Klaus Siegel
Schrijven tegen de bloedstroom in

Kan het feit dat een schrijver telg van een roemrucht geslacht is, literaire faam in de weg staan? Er zijn voorbeelden in de Duitse literatuur te over, dat een auteur ‘desondanks’ het schrijverspantheon haalt: Von Arnim, Von Eichendorff, Von Kleist. Pas in onze tijd roem voor August Graf von Platen en voor Nikolaus Niembsch Edler von Strehlenau. Maar deze laatste kennen we alleen maar onder het pseudoniem Nikolaus Lenau. Anderen bleven in de ogen van de literatuurwetenschapper en recensent verdacht. Een goed voorbeeld hiervan is de niet onverdienstelijke schrijver en componist Friedrich der Große, die eeuwig achter de homme de guerre verscholen lijkt te moeten blijven.

Op vier juni 1958 stierf in Londen, vrijwel onopgemerkt Mechtilde Lichnowsky, die in 1879 als vorstin Mechtilde von und zu Arco-Zinneberg en als achterkleinkind van de keizerin Maria Theresia ter wereld was gekomen. Haar schrijversnaam leende ze van haar echtgenoot, die aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog als Duits ambassadeur in Londen verwoede pogingen in het werk stelde de dreigende volkerenslachting te voorkomen. In Engeland was ze bevriend met Shaw en Kipling en in haar geboorteland met Rilke, Hofmannsthal, Kraus en Ludwig von Ficker. De latere minister van onderwijs van de ddr, Johannes R. Becher nota bene, wijdde aan haar ooit zijn ‘Ode an eine Fürstin’, die ik tevergeefs onder de vele O's in zijn verzameld werk heb trachten op te sporen. Maar laat ik niet ook de fout maken haar teveel aan haar nobele afkomst ‘op te hangen’ en in een Presserachtige anekdotiek te vervallen. Daarom alle licht op de schrijfster Lichnowsky, wier werk momenteel bij Kösel herdrukt wordt.^1.

Wie meer over haar leven aan de weet wil komen kan immers ook bij het nog steeds sprankelende Kindheit (1934) terecht dat geschreven is in een taal die, zoals de stijl van het ‘portrait of the artist as a young man’, als het ware meegroeit. De schrijfster vertelt hierin over de zorgeloze jaren van haar vroege jeugd in het vaderlijk paleis Schönberg in Neder-Beieren. Een sprookje zoals maar weinigen in onze eeuw dat nog beleefden, maar wie goed kan luisteren hoort al meteen dreigende, sombere tonen, die vooral in de internaatspassages overheersen. Maar ook wie naar de wortels van de sprankelende geestelijke wildebras die Lichnowsky altijd gebleven is, zoekt kan in dit boekje zijn hart ophalen. Duitsers verklaren dit soort spring-in-'t-velderij (zoals ook Thomas Mann dit over zichzelf deed), deze hang naar kosmopolitische uitschieters door de aanwezigheid van zuidelijke genen in het bloed. Mechtilde Lichnowsky ‘leed’ aan een Portugese grootmoeder. Boven het zuiver autobiografische uit is Kindheit een kroniek van de langzame ondergang van de maatschappelijke geleding, die adel heette. In mijn ogen tamelijk onbenullig (behalve voor de ware teckelvereerder) is An der Leine (1930), al stijgt deze roman ongetwijfeld - al was het maar door zijn knappe compositie alleen al - ver uit bo-

1. Mechtilde Lichnowsky, Kindheit, München, Kösel Verlag, 1979.
Mechtilde Lichnowsky, An der Leine, München, Kösel Verlag, 1980.
Mechtilde Lichnowsky, Delaïde, München, Kösel Verlag, 1981.

[p. 584]

ven het huisdierenherinneringsboek van het type Herr und Hund. Door het dashondenverhaal heen is een comédie humaine gevlochten, waarin Lichnowsky's echtgenoot en geliefde beurtelings mefistofelische en engelachtige rollen krijgen toebedeeld.

Het liefst had ik nu een herdruk van Geburt (1921) gesignaleerd, waarin de wending van haar aanvankelijk frêle Jugendstil-achtige beleveniswereld naar de latere harde expressionistische stijl voor het eerst (in proza) tot uiting komt. (Daarvoor was er een bundel gedichten Gott betet (1918) in de roemruchte reeks ‘Der jüngste Tag’ van haar hand verschenen.) Maar de rechten van haar werk liggen kennelijk nogal verspreid en daarom kondig ik met des te meer genoegen het opnieuw verschijnen van een van haar beste werken, de roman Delaïde (1935) aan. Het betreft hier gedeeltelijk autobiografisch proza, waarin Lichnowsky de moeizame liefdesgeschiedenis tussen twee persoonlijkheden beschrijft, die elkaar in laatste instantie ‘niet liggen’. Met Delaïde loopt het heel wat tragischer af dan met de schrijfster. Terwijl Lichnowsky tweejaar na de voltooiing van haar boek, na een slepend huwelijk met een saaie lieverd, trouwt met een Engelse jeugdvriend, Ralph Hardy Peto, sterft de vrouwelijke hoofdfiguur in een inrichting. Lichnowsky moet in haar Irene, een jongere zus, geportretteerd hebben, die eenzelfde dood vond.

De Kösel Verlag, die al zoveel schrijfsters herontdekte (al in de jaren zestig kon ik bij voorbeeld de toen volkomen in het vergeetboek geraakte vrouwen als Rachel Varnhagen en Else Lasker-Schüler dankzij deze uitgever bespreken) verdient ook nu weer onze dankbaarheid.