De Gids. Jaargang 127

[p. 160]

Han Lammers | Binnenlandse kroniek

Amsterdam weer stapelmarkt voor Indonesië? - REM, de nieuwe mogendheid voor onze kust - Het wanbegrip waarmee een regering te kampen kan hebben

Het gaat erop lijken dat onze nieuwe omgang met Indonesië bepaald gaat worden door een verstandige politiek. Het belangrijkste teken daarvan is deze zomer geweest de reis die de minister van buitenlandse zaken, de heer Luns, met zijn vrouw naar de republiek heeft gemaakt. De uitslag: een kredietgarantie van honderd miljoen gulden, benevens een aantal minder in de zakelijke sfeer gelegen (voorlopige) afspraken. Tekenend voor de gang van zaken was het feit dat de resultaten van 's heren Luns' reis enige ongerustheid teweegbrachten in het milieu van de vroegere koloniale ondernemers. Naar hun smaak, althans naar de opvatting van hun bestuur, kon men vrezen dat de regering lang niet ferm genoeg hun door nationalisatie geschade belangen in het oog had gehouden. En dat was er nu juist het bewijs van, dat in Den Haag een gevoel voor de nieuwe verhoudingen was ontstaan.

Amsterdam bleef trouwens niet achter. Daar werden plannen gemaakt voor het zenden van een delegatie naar Indonesië. De stad wilde weer stapelmarkt worden, al werd dat niet met al te veel nadruk gezegd. Men moet toegeven, dat de kansen er niet slecht uitzien. Want het is inmiddels veler ervaring geworden, dat de Indonesiërs in de jaren van vervreemding tot de ontdekking zijn gekomen dat de Nederlanders nog niet zo beroerd zijn als het op zakendoen aankomt. Men schijnt hier meer dan elders begrip te hebben voor de specifieke moeilijkheden waarmee een Indonesische ondernemer te kampen heeft bij het nakomen van zijn overeenkomsten.

Onze toenadering tot Indonesië bleef in het buitenland niet zonder politieke gevolgen. In de federatie Maleisië, waarmee Indonesië in ernstig conflict is gewikkeld wegens de bestemming van enkele gebieden, werd aangedrongen op een massale actie tegen Nederlandse invoer. Men vreesde daar kennelijk dat onze financiële

[p. 161]

bijstand aan Djakarta zich zou ontwikkelen tot militaire steun. Onzerzijds werd gewezen op de afzijdigheid die Nederland steeds in het Indonesisch-Maleisisch geschil heeft betracht. Of onze argumenten overtuigend zijn geweest, dan wel of de Maleisiërs er vatbaar voor waren, zal de toekomst moeten leren.

Zo optimistisch gestemd als de heer Luns van zijn Indonesische reis kon terugkeren, zo terughoudend was hij over de resultaten van zijn bezoek aan Moskou, waar hij met de heer Chroesjtsjow had gesproken.‘Nuttig, maar niet vruchtbaar,’ luidde zijn karakteristiek; naar een andere adstructie mocht men raden - mededeelzaamheid bleek niet het parool van de dag te zijn.

Wat een tikkeltje op een geschil op buitenlands niveau ging lijken, maar wat feitelijk een binnenlandse aangelegenheid moest worden genoemd, was het ongenoegen dat de regering kreeg met de bouwers en exploitanten van het rem-eiland in de Noordzee, vanwaar commercieel ingerichte programma's zouden worden uitzonden. De rem-mers, met aan de top de scheepsbouwer C. Verolme, gedroegen zich min of meer als een soevereine mogendheid. Zij verklaarden zich, toen hun eiland eenmaal onwrikbaar op de zeebodem stond verankerd, bereid om enige concessies te doen aan de justitie; bedrijvers van misdaden ‘aan boord’ van het eiland zouden worden uitgeleverd aan Nederland. Men was geneigd die zaak per verdrag te regelen. De minister van justitie, de heer Scholten, wees het aanbod van de hand en ging door met de voltooiing van een nieuw wetsontwerp, dat de Nederlandse jurisdictie over het rem-eiland nader moest regelen. Het ontwerp verving een stuk dat eerder was ingediend, maar waartegen technisch-juridische bezwaren waren ingebracht. Het nieuwe document was gebaseerd op een inmiddels door een lijvige commissie opgemaakt advies, dat uitging van de stelling dat Nederland niet kan gedogen dat er voor zijn kust een rechtsvacuüm ontstaat. Geen twijfel liet men het lijden dat, zodra de anti-rem-wet zou zijn aangenomen, maatregelen getroffen zouden worden. De rem verzekerde zich wijselijk voor een fors bedrag: negen miljoen.

Opvallend was hoe weinigen het optreden van de regering konden begrijpen. Een door de rem uitgeschreven lening werd meer dan voltekend, en het werd ook op andere manier duidelijk dat de instelling zich in de volksgunst kon verheugen. Algemeen werd over het hoofd gezien dat men hier bezig was een onderneming te steunen die een wezenlijke bedreiging zou kunnen gaan betekenen.

[p. 162]

Wat bij voorbeeld, als vanaf het tv-eiland ongebreideld aan politieke propaganda zou worden gedaan? Hoe zou, als de Nederlandse wet niet van toepassing zou kunnen worden gebracht, men zich kunnen verweren tegen aanvallen op personen en instellingen? Stel dat agitatoren zich van de zender zouden meester maken?

Mogelijk waren er onder de voorstanders van de rem wel mensen die deze bezwaren onder de ogen zagen; zij zullen echter meer gewicht hebben gehecht aan de overweging dat de onderneming tenminste ‘iets losmaakte’ in het al te solide en ontoegankelijke Nederlandse omroepbestel. Met andere woorden: de rem zou nuttig werk kunnen doen als wig; de omroepverenigingen zouden gedwongen kunnen worden hun monopoliepositie in de ether aan een kritisch onderzoek te onderwerpen.

Eén van de ‘zuilen’, de vara, leek daartoe geneigd, al kan men eraan twijfelen dat dit iets met de rem uitstaande had. Meer leek het erop dat het gezond verstand bier de doorslag gaf. Maar verder dan een neiging, misschien beter: een poging, kon het voorlopig niet komen. De andere omroepverenigingen hielden onverkort vast aan hun verworven en vermeende rechten, daarmee de goodwill die velen toch nog wel voor hen konden opbrengen, grondig ondergravend. Een en ander deed zich voor toen een functionaris van de Nederlandse Televisie Stichting, het coördinerend orgaan in Hilversum, ging pleiten voor meer zelfstandigheid van de Stichting bij het exploiteren van het zogenaamde tweede net. Het merendeel van de omroepverenigingen verzette zich hevig tegen deze gedachte, waardoor zij hun autonomie zagen aangetast; de ontwerper van het denkbeeld ging heen. Het was eigenlijk een miniatuurgebeurtenisje; maar het was tekenend voor het klimaat, waarin ongezonde ondernemingen als de rem konden bloeien.

Ook zo'n stukje miniatuur-historie, van veel onschuldiger aard overigens, beleefden we rond de vijfde augustus, de verjaardag van prinses Irene. De vraag werd gesteld: moet er, na alles wat er gebeurd is, gevlagd worden? En, hoe kon het anders, het land verdeelde zich in kampen. Er waren rooms-katholieke gelovigen die, gelukkig gestemd door de bekering van de prinses, er voor waren de kleuren te laten wapperen. Daartegenover stelden zich fervente anti-vlaggers op, onder andere een flink aantal gemeenteraden. De regering hield wijselijk de middenweg; zij redeneerde: prinses Irene is lid van het koninklijk gezin, en dus vlaggen de rijksgebouwen. Men zal in Den Haag ook hebben gedacht: niet-vlaggen is moeilijk

[p. 163]

te motiveren, al was het alleen maar omdat een dergelijke beslissing hoogst onaardig tegenover de koningin zou zijn. Het resultaat van alles was dat op de vijfde augustus vrijwel geen vlaggestok het raam uitging.