De Gids. Jaargang 120

[p. 63]

J. Greshoff
Agenda zonder data

Men kan het Amerikaanse letterkundige leven in zijn ontwikkeling niet volgen, wanneer men niet alle aandacht besteedt aan de groep, welke na de eerste wereldoorlog zich in het buitenland, hoofdzakelijk te Parijs, vestigde en waar men de (tot een litterairhistorische vakterm geworden) naam van de ‘Uitgewekenen’ aan gaf. Zoals het met groepen in de letterkunde altijd gaat, zij bestaan uit schrijvers van de meest uiteenlopende aard en opvatting, die alleen in bijkomstige kenmerken enige overeenkomst vertonen. In dit geval was het negatieve verschijnsel gezamenlijk ‘uitgeweken’ te zijn, de enige werkelijke band. Deze Expatriates hadden niet alleen de Verenigde Staten verlaten om elders ontspanning en prikkels te zoeken, zij waren landverhuizers-uitbeginsel. Zij leefden in de overtuiging en verkondigden, dat de Verenigde Staten een geheel ongeschikte omgeving vormden voor het beoefenen van wat Boutens ‘de hogere aangelegenheden des geestes’ placht te noemen. Zij verlieten hun geboorteland met opgewektheid; de meesten hunner keerden er niet terug dan onder de dwang van de uiterste economische noodzaak. De Expatriates, als groep beschouwd, vielen vrijwel samen met wat de latere geschiedschrijvers der letterkunde ‘The Lost Generation’ zijn gaan noemen. Een naam waar uit blijkt, dat het vurige internationalisme, waardoor de jongeren na 1918 naar de bronnen van kennis en beschaving gedreven werden, plaats had gemaakt voor het bekrompen, geestdrijverige conformisme, dat nog steeds in Amerika heerst en dat een ieder die zich niet aan de belachelijke provincialistische voorschriften en maatstaven onderwerpt als ‘verloren’ bestempelt.

Harry Crosby heb ik altijd als de meest kenmerkende figuur van die generatie beschouwd. Ja, hij kan dienst doen als het zinnebeeld van een tijd en een geestesgesteldheid. De jaren tussen 1920 en 1930, welke ik mij nog herinner als de dag van gisteren, waren ook voor ons jonge Europeanen vol heerlijke, dwaze verwachtingen. De zo juist geëindigde oorlog zou de laatste geweest zijn, ‘la dèr des dèrs’. Een nieuw leven ging beginnen. De ondragelijke oorlogsdruk was als bij toverslag opgeheven. Men kan 1920 in geen enkel opzicht vergelijken met 1946. Toen waren niet alleen wij, jonge mensen, zo argeloos te menen dat een oorlog een oplossing van de wereldvraagstukken kon brengen. Ook de ouderen, ervaren in politiek en bedrijf, deelden in die dwaling. In 1946 wist een kind, dat het staken der vijandelijkheden zeer bepaald niet het eind van 's werelds ellenden betekende. En dat een gewapend conflict de moeilijkheden alleen maar tot in het oneindige vermeerderen, nooit opheffen kan. Doch in die goede jaren leefden wij, oud en jong, tot welk volk wij ook behoorden, zó vol hoop en verlangen, dat

[p. 64]

wij verblind werden voor de werkelijkheid. En aangezien jeugdige amerikanen alle illusies met nog minder onderscheidingsvermogen en nog meer geestdrift aanvaarden, ontstond onder hen een drang tot vreugde en genot, welke tot de uitzinnigste buitensporigheden leidde. Parijs werd, natuurlijk, tot middelpunt van dit wilde schijngeluk. En onder de meest tomelozen blonk Harry Crosby uit door zijn krankzinnige dartelheid. Crosby was rijk (zijn oom heette Pierpont Morgan), hij was jong, sterk gebouwd, knap van uiterlijk en hij bezat een natuurlijk, poëtisch talent. Het heeft mij moeite gekost iets van hem onder de ogen te krijgen, omdat zijn gedichten en zijn dagboek, in zeer beperkte oplagen verschenen, onvindbaar zijn. Maar uit wat ik bereiken kon, bleek mij duidelijk de aanwezigheid van een aanleg, welke zich in buitensporige aanroepingen verloor door de afwezigheid van vormkracht. Wat in zijn leven ontbrak, ontbrak ook in zijn geschriften: het bindende. In zijn zonaanbidding, waarvoor hij een persoonlijke ritus had uitgedacht; in zijn semigodsdienstige hymnen; en in zijn opgezweepte genotzucht stak een belangrijk deel onvolwassenheid. Voor het overige was het: een zich onderwerpen aan de tijdgeest, die na iedere oorlog de uitersten zoekt. Een tijdgeest die ook de minst tot opwinding geneigden beïnvloedde en mij, ingetogen van natuur, tot een doldriftig beoefenaar van de charleston maakte; gelijk hij nu, niet alléén minderjarigen, tot de hysterische trance van rock and roll opzweept.

Henry Grew Crosby werd 4 juni 1898 geboren te Boston. Zijn vader was bankier aldaar. Zijn moeder en mevrouw Morgan waren zusters. Hij was aanvankelijk in de bank werkzaam, nam dienst tijdens de eerste wereldoorlog en kwam daarna weer op de bank terug. Hij was toen een zwaar drinker en bleef soms weken achtereen weg van zijn werk. Hij ging naar Parijs, waar hij bleef tot kort voor zijn dood. Op 11 december 1929 schoot hij zich in het ‘Hôtel des Artistes’ (Nieuw York) dood, samen met een jonge vrouw, Mrs. Josephine Bigelow, uit dezelfde aanzienlijke Bostonse kringen, die hij slechts oppervlakkig kende.

Aan dit wonderlijke leven, in zekere zin bewonderenswaardig, in andere zin verachtelijk, heeft Malcolm Cowley enige hoofdstukken, de boeiendste van zijn standaardwerk ‘Exile's Return’, gewijd. Dit kapitale werk, onmisbaar voor een ieder die belangstelt in het letterkundig leven van de Verenigde Staten, was geruime tijd uitverkocht, tot er in 1951 een bijgewerkte nieuwe druk van verscheen bij The Viking Press te Nieuw York. Cowley geeft een merkwaardig zuiver en waarachtig beeld van de mens Crosby en weet daarbij voortdurend het verband te handhaven tussen de werkelijkheid van zijn bestaan op aarde en de zinnebeeldige betekenis daarvan. Hij belichaamt volledig, tragischheroïsch en tegelijk onbeschrijfelijk zielig, zowel ‘Het Verloren Geslacht’ als ‘de Uitgewekenen’. Hij is als mens en kunstenaar de doelbewust ontwortelde; de bevrijde uit volk, gezin, zedeleer, die aan zijn vrijheid te gronde gaat.

De realiteit van Crosby en de legende van Crosby, de wanhopig eenzame enkeling Crosby en de Crosby als belichaming van een tijd en een geslacht, zien wij, door Malcolm Cowley verenigd in een zinrijke synthese, overwinnaar en verslagene, beul en slachtoffer tegelijk, als een volmaakt vertegenwoordiger van een geestesgesteldheid, welke allen die de jaren van 1920-1930 bewust en met hart en ziel hebben beleefd, gekend en er in gedeeld hebben.

Harry Crosby had een vrouw, Mary Philips Jacob, die zoals haar naam aanduidt ook tot een der allerbeste families van Nieuw Engeland behoorde. Later noemde zij zich Caresse en ging schrijven. Ik heb uit oude belangstelling voor Harry Crosby haar auto-

[p. 65]

biografie ‘The Passionate Years’ tweemaal aandachtig gelezen. Het is een in ieder opzicht teleurstellend geschrift. Om te beginnen kent zij, onuitgesproken, zichzelf een veelvoud van Harry's belangrijkheid toe. De dichter bestaat, zo schijnt het, door haar, voor haar, om harentwille. Van zijn werkelijke betekenis, vooral als onstichtelijk en in zijn onstichtelijkheid voorbeeldig mens, heeft zij geen flauw besef. Het krankzinnige bestaan van de zonnepriester wordt, met enkele onbegrepen verwijzingen naar Crosby's persoonlijke godsdienst, onder haar handen teruggebracht tot enkele anecdotes voor de rubriek ‘persoonlijkheden’ in een mondain dagblad. Ofschoon zij, ‘Caresse’, haar enige bestaansrecht ontleent aan het toevallige feit dat zij enkele jaren het leven van Crosby mocht delen, vergast zij ons, in haar waardeloos werk, op min of meer uitvoerige bijzonderheden omtrent haar ‘amoureuze perikelen’ uit het post- zowel als het ante-Crosbytijdvak.

Toch schijnt zij ergens een vrees gekoesterd te hebben voor de waarheid. Want op bladzijde 292 van haar boek schrijft zij, schijnbaar terloops maar inderdaad met de duidelijke bedoeling Crosby's levensbeschrijver te kleineren: ‘Malcolm Cowley's imaginative remarks in “Exile's Return” are fiction.’ Voor wie ook maar een flauw denkbeeld bezit van wat er onder de Amerikanen in Parijs omging in die verwarde jaren, is het heel duidelijk dat Malcolm Cowley de feiten en legenden met elkander in verband heeft gebracht om Crosby in zijn dubbele waarheid en dubbele betekenis te tonen: als man en als symbool.

Er bestaat een Franse vakterm voor nabestaanden, die tot eigen glorie een beroemde overledene tot hun persoonlijk domein verklaren: ‘les veuves abusieves’. Welnu, deze Caresse Crosby is het schoolvoorbeeld van zulk een weduwvrouw. Soms ook is het een zuster, als in het geval Rimbaud, die het beeld van de gestorvene met alle denkbare en ondenkbare middelen tracht te vervalsen of die, als in het geval Antonin Artaud, in de nagelaten teksten knoeit (besnoeit en wijzigt) gelijk onlangs duidelijk gemaakt werd door Paule Thevenin.

Nadenkende over de verhouding Cowley en Caresse ten opzichte van Harry Crosby, kom ik, mij tal van andere verhoudingen herinnerend, tot de slotsom, dat de ware biografen, de ware tekstbezorgers zij zijn die over het benodigde talent en alle gegevens beschikken, maar die de Held nooit of te nimmer gezien, laat staan gesproken hebben. Het zijn de teksten die gelden. En wat de herinneringen betreft: die zijn het bruikbaarst als ze niet door iets zo grilligs en zo onzekers als ‘emoties’ beïnvloed worden. De liefde biedt, dat blijkt telkens, geringe waarborg voor een zuivere afbeelding.