De Gids. Jaargang 120

[p. 131]

J. Greshoff
Agenda zonder data

Van de gelegenheid dat ‘De Gids’ bijzondere aandacht besteedt aan het letterkundig leven in de Zuidelijke Nederlanden, maak ik gebruik om in mijn vrije kroniek een figuur op te roepen aan wie ik zeer gehecht ben en die men niet immer recht deed wedervaren.

Na met goed gevolg weerstand te hebben geboden aan enige inrichtingen voor middelbaar onderwijs, na in de bescheiden bureaus van Het Dagblad voor Zuid-Holland en 's-Gravenhage (al lang ter ziele) in de alleraanvankelijkste handgrepen van het dagbladbedrijf te zijn ingewijd, bevond ik mij, aankomend schrijversmaatje, als piepjong secretaris der redactie, dagelijks op een bovenhuis in een straat achteraf, waar de simpele zetel gevestigd was van ‘De Hofstad’, een advertentiefuik, welke zich als ‘artistiek weekblad’ voordeed. Dit tijdschrift veroorloofde zich de weelde van een vaste briefschrijver te Antwerpen. Met hem kwam ik beroepshalve in schriftelijk verkeer. Langzamerhand veranderde dit in een persoonlijker en eindelijk een vriendschappelijke briefwisseling. Het liep uit op een bezoek. En dit vormde mijn tweede onmiddellijke aanraking met wat Jan van Nijlen nooit anders dan ‘het wufte Zuiden’ noemt. Ik zeg onmiddellijk, want ik had tussen 1905 en 1907 of 8 al heel wat Vlaamse boeken gelezen. Die waren in mijn jeugd trouwens in de mode. Bij familieleden, die werkelijk niet verdacht mochten worden van enige voorliefde voor de letterkunde, was Streuvels met een of meer romans in de beknopte boekenkast vertegenwoordigd. Alléén Streuvels.

De Antwerpse medewerker van ‘De Hofstad’ heette Ary Delen. Hij ontving mij hartelijk, doch in het geheel niet zó beangstigend uitbundig als het volgens de legende uit de zuidelijke volksaard zou moeten voortvloeien. Delen was en is een man die er niet van houdt met zijn innerlijk leven te leuren. Daarom kan men op hem bouwen. Ik ben van die eerste ontmoeting tot heden bevriend met hem gebleven. Dit wordt door sommigen als een klein wonder beschouwd. Delen heeft niets onbeproefd gelaten zich de faam van een lastig, een zéér lastig sinjeur en sinjoor te verzekeren. Hij deed dat om zich personen wier karakter en levensgewoonten hem niet toelachten van het lijf te houden. Voor hen die hij eenmaal zijn vertrouwen schonk, bleef hij door vele wisselingen en strubbelingen heen een vriend. Delen had en heeft de behoefte zijn mening uit te spreken. Bovendien onomwonden. Eigenlijk kan ik deze hebbelijkheid niet toejuichen. Ik ben er tegen. Ik vind haar verkeerd. Doch bij hem treedt zij zo nadrukkelijk en natuurlijk aan den dag, dat ik mij er niet alleen bij neergelegd heb, maar de toestand

[p. 132]

ben gaan waarderen. Ik beschouw het beginselvaste zeggen-wat-men-meent als een ondeugd. Van die ondeugd heeft Delen een sieraad weten te maken.

Toen ik hem voor het eerst ontmoette was hij ambtenaar ten stadhuize, werkzaam op een afdeling welke, zo ik mij wel herinner, ook zijn opwekkende zijden bezat. Was hij niet verbonden aan het bureau dat de gemeentelijke rijbewijzen uitreikte aan jongedochters, die het oudste beroep ter wereld beoefenden? In elk geval lieten zijn ambtelijke bezigheden en een grondige zielkundige studie van zijn lotgenoten, hem genoeg vrije tijd om zich daarenboven met de letterkunde bezig te houden. In 1910 verscheen zijn eersteling, een bundel bevattende vier vertellingen ‘Prinskensdag’, met bandversiering van de schrijver, naar het titelblad verluidt, en opgedragen ‘aan mijn eersten en trouwsten vriend Alfons de Ridder’. Een Alfons de Ridder van wie in deze dagen van Olim nog niemand kon vermoeden dat hij, als Willem Elsschot, één van onze origineelste novellisten zou worden. De verhalen uit ‘Prinskensdag’, door hun schrijver hardnekking verloochend, dragen wat sterk het kenmerk van hun tijd. Men bespeurt al lezende dat zij door een schrijver, nog jong en onervaren, werden voortgebracht. Dat brengt bezwaren doch ook bekoringen mede. Hoe dit ook zij, deze beginnelingsproeven behoren zeer zeker niet tot het slechtste wat in die tijd en in de Zuidelijke Nederlanden het licht zag.

Op dit eerste bezoek ter kennismaking, zouden er vele volgen met het doel de aangename verhouding te bevestigen. Bij elk bezoek aan de gewesten beneden de Moerdijk, zocht ik hem op en toen ik later in Brussel ging wonen, zagen wij elkander geregeld.

Delen zei het stadhuis vaarwel. Hij werd achtereenvolgens onderdirecteur van het Museum Plantijn, welke betrekking hem de gelegenheid opende tot uitgebreid en hartgrondig harrewarren met de directeur Maurits Sabbe; directeur van het Rubenshuis en tenslotte directeur van het terecht befaamde Antwerpse Museum. Hij werd ook hoogleraar en schrijver van gezag op het gebied der beeldende kunsten in het algemeen, van de grafiek in het bijzonder. Na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd werd prof. A.J.J. Delen weer, als heel vroeger, Ary Delen en schreef twee romans en een boek met levensherinneringen. De romans zagen het licht. Wat de levensherinneringen betreft, ik heb mij verkneukeld bij het lezen van het handschrift, maar ik vrees dat er bezwaren zullen rijzen tegen het openbaar maken ervan. Ik sta altijd weer opnieuw versteld over de uiterste gevoeligheid, zodra hun ponteneur in het geding komt, van lieden overigens door de wol geverfd.

In de eerste van dit tweetal romans, ‘Het Donkere Huis’, verwerkte Delen oude herinneringen aan het stadhuis. Hij slaagt er in ons de verzwegen tragiek van zijn hoofdpersoon Vermeiren te doen gevoelen en daarin die van miljoenen Vermeirens overal op de wereld, ingetogen en gelaten voortgaande op een weg die zij zich gekozen en meestal zelf niet gewild hebben. Een korte jeugdillusie: de hoop tot een hoge taak of tot het maken van iets heel moois geroepen te zijn. Dan de bittere werkelijkheid, die de jongeling openbaart dat hij niet voor deze dingen is aangelegd en dat er in elk geval nooit een broodje mee te verdienen valt.

Ary Delen's tweede romanproeve ‘Niemand ontkomt aan zijn Noodlot’ geeft ons de geschiedenis van een schilder van zijn kinderjaren tot aan zijn ontijdig einde. Maar Karel Meyvis is niet een toevallige schilder. Hij is de schilder die in zijn korte bestaan de onafwendbare tragedie van alle kunstenaars belichaamt.

Over Ary Delen's kunsthistorische opstellen mag ik niet oordelen. Ik las ze met vrucht

[p. 133]

omdat ik er veel in vond mij onbekend, met genoegen omdat ik er zijn onvervangbare persoonlijkheid in ontdekte onder de gepaste wetenschappelijkheid en onbewogenheid.

Ary Delen is een ‘selfmade’ man, niet alleen als geleerde en romancier, maar ook als mens. Hij heeft zichzelf met prikkeldraad beschermd om in de eenzaamheid aandachtig en rustig te kunnen werken aan de vormgeving van zijn persoonlijkheid. De zeventig voorbij is hij, geestelijk en lichamelijk, merkwaardig fris en vaardig gebleven. Hij is jonger dan één van zijn tijdgenoten van dezelfde leeftijd, omdat hij zich niets te verwijten heeft en hij heeft zich niets te verwijten omdat hij nimmer concessies deed.

Wie geheel zichzelf wil blijven en zich binnen zijn grenzen vervolmaken, moet zich opkweken tot een doelbewust en overtuigd stekelvarken.

Allemansvrienden zijn niemandsvrienden en worden door hun toegeeflijkheid verteerd en uitgehold. En vooral in de letterkundige wereld met zijn in schijn gemakkelijk verkeer, in die ongezonde République des Camarades, moet men alle pennen opzetten.

Delen's vriendschap bezit waarde, omdat hij er als een oprechte harpagon mee omspringt.