De Gids. Jaargang 114

[p. 96]

Dolf Verspoor
Bij moderne Indonesische verzen

Een onvrije, reeds door hun mate van vertaalbaarheid beperkte keuze uit buitenlandse gedichten, wordt al bijzonder onvrij als het gaat om modernepoëzie uit het Indonesisch. En de lezer die deze vertaalde verzen moet ondergaan, mist meer dan bij transposities uit een Europese taal. Ten eerste is de wordingsgang van de huidige geschreven Indonesische poëzie wel iets anders verlopen dan die der Europese dichtkunst, ten tweede zijn de effecten in een plotseling vernieuwdeen uitgebreide taal van een ander karakter dan in een taal die zich gelijkmatig ontwikkelt, en ten derde is in een land als Indonesië de klankbodem anders, en ruimer, dan hier.

Volgens de stelregel ‘de huid niet verkopen voordat de bok geschoten is’, bleven de drie of vier dozijn literaturen van Indonesië- geen van alle in het Indonesisch gezongen, geen van alle neergeschreven - lange tijd ethnografische curiosa. Enkele taalambtenaren en zendelingen, getroffen door de rijkdom aan ongeschreven literatuur in talen als die van de Toradja's, de Papua's, de Minangkabauers, de Dajaks en uit andere beschavingen, noteerden en vertaalden, en het geheel, dat dank zij hun werkzaamheid te overzien is, kwam in vaktijdschriften terecht en droogde daar uit, tegelijkertijd dat de klankbodem uit de Europese geschreven poëzie wegviel, zoals we het niet zonder bewogenheid bij Marsman kunnen nalezen.

Reeds omstreeks het begin van deze eeuw echter had iemand als Menendez y Pelayo bij de bestudering der Spaanse volkspoëzie het verlossende woord gesproken: ‘De grootste dichter van Spanje is het Spaanse volk zelf’. Voor het gemak, het woord vermenigvuldigend met het aantal talen dat Indonië oplevert, kunnen we van hieruit de ongeschreven literaturen van Indonesië benaderen. Nog niet autonoom, gedragen en gemaakt door ‘het publiek’ zelf, samenhangend met muziek, dans en uiteraard niet los te denken van declamatie, zingt de poëzie door Indonesië heen. Zonder door te dringen tot degenen die, elders, er begrip voor zouden moeten hebben: de dichters.

Doordrenkt van zang en dans en poëzie, zelfs in weerwil van de geestelijke ondervoeding waarin het volk tijdens het koloniale isolement leefde, poogde het leven in Indonesië altijd een in de praktijk omgezette filosofie te zijn, waarin ook de poëzie zich bewoog zoals de mensen lopen, de vruchten vallen, de rijst rijpt en de bomen groeien. Ongeschreven poëzie dus, een wijdopen deur ook voor Lautréamont's ‘La poésie doit êtrefaitepar tous, non par un’. Met leren lezen-en-schrijven (leren-denken wordt nooit genoemd) gaat ons tijdstipje mensen te lijf die dichters zijn zoals ze landbouwers en acteurs en dansers zijn, en die leven in ongeschreven poëzie en ongeschreven muziek.

Op de breukvlakken van deze sociale en aesthetische samenhang ontstonden altijd en overal, en waarom niet in Indonesië, de afsplitsingen die wij kennen als individuele

[p. 97]

kunsten, en die betrekkelijk pas komen kijken. Wanneer een land als Indonesië in de afgelopen jaren met het ontstaan van nieuwe muziek, nieuwe schilderkunst en geschreven dichtkunst een renaissance-crisis doormaakt, dan is het uitgangspunt met de inbreuk van het tragische levensgevoel pijnlijk verschoven tot binnen in de menselijke persoon. De behoeften zijn anders geworden. De mens, veelal bekend verondersteld, bleek niet meer te passen in de gemeenplaats en moest zich, critisch, een nieuweplaats aanmeten. Vereenzaamd, in een besef van meer op zichzelf aangewezen te zijn dan op een samenhang waarvan de waarde opnieuw bepaald moest worden, nam de jeugd, en vrijwel alleen de jeugd, deze uitdaging aan. De klankbodemis echter gevoelig gebleven. Alleen, de nieuwe Indonesische dichter drukt zich uit in een taal die hij tijdens zijn uitdrukkingsproces, mede poogt te vormen: de Indonesische lingua franca. De weerstand is dus tweeërlei, en datgene wat de breukvlakken deed ontstaan, moest als katalysator werken: de inbreuk van de omringende wereld. Het is onvoorzichtig, te vertellen dat er ‘invloed’ zou zijn van ‘hetWesten’: het Indonesië dat uit zijn voegen gerukt ‘ontwaakte’ was in zijn eigen waarden lange tijd overdonderd geweest door Chinezen zonder veel Chinese cultuur, door Arabieren zonder veel Arabische cultuur, en door ‘Nederlands-Indische’ creolen die Europa niet kenden. Daardoor geïsoleerd, sprongen de generaties Indonesiërs die hun land wilden zien leven als een normaal Europees land, op, met wapens als uiterste noodzaak om hun isolement te verbreken, maar vooral met een nieuwe benadering van hun eigen wezen. En hiertoe greep men over allerleiambtenaren en zakenlieden heen naar Sun Yat-sen en Menno ter Braak, naar Vincent van Gogh en Gandhi, naar Al-Ghazali en Multatuli, naar Mohammad Abduh en Du Perron, naar Ortega y Gasset en Mohammed Iqbal, naar Marsman en André Gide, temidden van de lawines prullectuur die de boekhandel het land inpompte om te voldoen aan het leren-lezen-en-schrijven-zonder-te-denken. Ook de Nederlandse poëzie speelt een rol als strijdmiddel in de revolutie die zich in Indonesië nog steeds voltrekt om de bevrijding van de mens.

In dit summiere tableau moge men dan de enkele vertalingen situeren die hierachter volgen. De auteurs, ‘les moins de trente ans’, zijn enkelen uit groepen die aan de hedendaagse tijdschriften en geestesstromingen in Indonesië sinds vijf jaar of langer een werkzaam aandeel hebben. De dichteres Siti Nuraini, nauwelijks twintig, lyceïste, is redactie-secretaresse van de Cahiers voor kunst en letteren. Rivai Apin, die in 1945 in Pantja Raja debuteerde, ontplooit een veelzijdige activiteit. Mohammed Rustandi Kartakusuma vertaalde verzen van Rilke, schreef een toneelstuk in reportages. Utuy Sontani publiceerde een roman, en toneelwerk dat opgevoerd werd. Taslim Ali, groot liefhebber van Franse en Arabische literatuur, vertaalde o.a. Omar Chayyám volgens het evangelie van Fitzgerald. Asrul Sani tenslotte, nog geen 25, bevestigt zich in zijn essayistisch werk ook onder ouderen als een der meest markante geesten, sinds hij op 21-jarige leeftijd werd opgemerkt door figuren als Chairil Anwar en Sudjatmoko.

Zij zijn enkelen uit een generatie die men hier te weinig heeft willen kennen, en die misschien het beste gekenschetst kan worden door een activiteit als die van Trisno Sumardjo, schilder en dichter, die als guerilla-strijder zijn vrije ogenblikken besteedde aan de voortreffelijke vertaling van vier werken van Shakespeare.