De Gids. Jaargang 110

Aantekeningen en opmerkingen

Een minder gelukkige uitlating
Dr G. van der Leeuw, Nationale Cultuurtaak. - D.A. Daamen's Uitgeversmaatschappij N.V., 's Gravenhage 1947.

In een schets van een als nationale taak geziene actieve cultuurpolitiek, die de Groningsche hoogleraar en oud-Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in het boven aangehaalde werkje geeft, wijdt hij onder meer een aantal paragrafen aan de hervormingen, die hij in het Nederlandse Middelbaar en Voorbereidend Hoger Onderwijs zou willen aanbrengen. De beschouwingen, die hij over deze materie houdt, zullen, gezien het grote gezag, dat hij rechtens geniet, zowel in als buiten onderwijskringen in sterke mate de aandacht trekken. Dit geeft ons aanleiding, hier iets te zeggen over een naar onze mening minder gelukkige passage, die hem, al schrijvend, uit de pen geglipt is.

Na de aandacht te hebben gevestigd op de wantoestanden, die in dezen tak van onderwijs op het stuk van omvang van de wekelijkse taak en van bezoldiging heersen (wantoestanden, die zich hoe langer hoe meer beginnen te wreken in het onrustbarend tekort aan bevoegde leerkrachten) en na met name de noodzaak te hebben bepleit, dat aan de leraren meer tijd worde gelaten om wetenschappelijk werkzaam te zijn, althans het peil hunner wetenschappelijke ontwikkeling te handhaven, gaat de schrijver als volgt voort:

[p. 57]

‘Maar krijgen de leraren meer gelegenheid tot werken aan hun menselijke en wetenschappelijke vorming, dan moeten zij die ook aan de leerlingen gunnen. Daarom weg met huiswerk in elken vorm en weg met de proefwerken, waar men thuis voor moet vossen. Latere geslachten zullen lachen om het feit, dat wij jonge mensen in den mooisten tijd van hun leven op de schoolbanken zetten en hen dan thuis ook nog laten werken aan de schooltaak.’

Deze passage lijkt ons om twee redenen te betreuren. In de eerste plaats, omdat zij de voorstelling wekt, dat, wanneer de middelbare school in zo hoge, vaak inderdaad drukkende, mate beslag legt op den tijd van haar leerlingen, dit toe te schrijven zou zijn niet aan de bittere noodzaak, dat men nu eenmaal werken moet om iets te bereiken, maar aan den bozen wil der docenten, die, zelf zich tekort gedaan voelend in hun ontwikkelingsmogelijkheden, op een wijze, die, zo ze reëel ware, wel het toppunt van onredelijkheid zou betekenen, daarvoor nu wraak nemen op de onschuldige jeugd. Dat is een gedachte, die, vooral nu ze wordt uitgesproken door een auteur, die de gelegenheid heeft gehad, ons onderwijs van den hoogst denkbaren waarnemingspost uit gade te slaan, in de kringen van het M. en V.H. Onderwijs met de pijnlijkste verbazing zal worden vernomen. We zien er van af, haar te bestrijden en te weerleggen; dat zou, waar het hier kennelijk om een lapsus calami gaat, een goedkoop succes betekenen. We spreken slechts het vertrouwen uit, dat de schrijver de gebezigde uitlating bij een herdruk van zijn boekje zal terugnemen. Ze zal intussen genoeg kwaad hebben kunnen stichten: het bij tal van volwassenen voorkomend verschijnsel, dat ze in hun oordeel over de middelbare school nog nooit ontgroeid blijken te zijn aan een bepaalde schooljongensmentaliteit, die in de docenten slechts kwelgeesten kan zien, die er op uit zijn, de levensvreugde van de jeugd te vergallen, zal er ongetwijfeld door in de hand worden gewerkt, al zal dit zeker allerminst met de bedoelingen van Prof. van der Leeuw stroken.

De tweede reden, waarom wij de geciteerde passage minder gelukkig achten, bestaat in de ietwat demagogische wijze, waarop hier de leuze van de huiswerkloze school wordt aangeheven en in het illusionisme, waarvan de hieraan gewijde ontboezeming blijk geeft. Vooreerst vormt natuurlijk al dadelijk het beroep op de hilariteit van het nageslacht geen sterk en vooral geen waardig argument. Zelfs Prof. van der Leeuw weet niet wat latere generaties in ons doen en laten al dan niet bespottelijk zullen vinden en,

[p. 58]

zo hij het wel wist, zou hij nog niet kunnen zeggen, welke waarde aan die vrolijkheid zou moeten worden gehecht. Ook domheid kan lachen; men moet al over een onschokbaar vooruitgangsoptimisme beschikken, om overtuigd te durven zijn, dat onze nakomelingen wijzer zullen zijn dan wij en men zal dan tevens de consequentie dienen te aanvaarden en vol durven houden, dat wij ook wijzer zijn dan onze vaderen.

En, wat de zaak zelve betreft, de huiswerkloze school is inderdaad een interessante paedagogische denkbaarheid en er is alles voor, dat er proeven worden genomen om uit te maken, in hoeverre ze voor practische verwezenlijking vatbaar is. Veel meer dan een denkbaarheid is ze echter vooralsnog niet en wie het voorstelt, alsof ze wel op betrekkelijk korten termijn zou kunnen worden ingevoerd, misleidt zich zelf en anderen en bewijst ons onderwijs geen dienst.

Het betoog, dat Prof. van der Leeuw ter zake voert, lijdt bovendien nog aan de fout, dat als vanzelfsprekend wordt aangenomen, dat een huiswerkloos schoolstelsel op paedagogische gronden de voorkeur verdient boven het thans vigerende. Ook dat zal echter nog proefondervindelijk moeten worden uitgemaakt en men kan op verschillende gronden in twijfel verkeren over den uitslag van dat onderzoek. Het zou wel eens kunnen zijn, dat het probleem van den vrijen tijd voor de schooljeugd tot nog ernstiger moeilijkheden zou blijken te voeren dan het voor den handarbeider gedaan heeft. En, wat zwaarder weegt, het is niet ondenkbaar, dat de volledige uitschakeling van het thuis te verrichten werk en de concentrering van den gehelen schoolarbeid op in de school doorgebrachte uren, een nadeligen invloed zou hebben op de ontwikkeling van de eigen geestelijke activiteit van de leerlingen. Werkelijk iets leren begrijpen, worstelen met de moeilijkhedenvan een onderwerp en er ten slotte doorheen leren zien, is een werk, dat men iemand niet uit de hand kan nemen, of liever, waarvan men hem niet beroven mag. Maar het is een proces, dat zich nog steeds beter leent voor de eenzaamheid van het studeervertrek thuis dan voor de roezige gemeenschapssfeer van de school.

Wanneer we dus het door Prof. van der Leeuw zo luchtig aangeprezen denkbeeld van de autarkische school onder de huidige omstandigheden als een pure illusie bestempelen (men stelle zich maar eens de realiteit van een gemiddelde H.B.S. in deze dagen voor en trachte zich dan in te denken in de gevolgen van een afschaffing van alle huiswerk), dan is daarmee ons grootste en meest principiële bezwaar nog niet eens geformuleerd; ook wanneer het ten gevolge van een volledige heroriëntering van het maatschap-

[p. 59]

pelijk bestel, een radicale vernieuwing van het docentencorps, een aanzienlijke stijging van het intellectuele peil van de schooljeugd en een grondige wijziging van haar geestelijke instelling ten aanzien van de school (vier voorwaarden, waaraan wel niet zo heel snel zal worden voldaan!) wel voor verwezenlijking vatbaar zou blijken, zou het nog zeer de vraag zijn, of het betere resultaten zou opleveren dan een hervorming van het tegenwoordige stelsel, die de grondslagen, waarop het rust, zou behouden, maar er de ontegenzeglijk aanwezige uitwassen van zou wegnemen.

E.J. Dijksterhuis