De Gids. Jaargang 90

[p. 347]

De breuk.

Jaap Gootsma zat te schilderen aan een slootkant bij den weg. 't Vlotte en hij was er heelemaal in. Ineens voelde hij een hand op zijn schouder en schrok op. Riek, zijn meisje, stond achter hem met haar fiets aan de hand.

- Wat is er?, vroeg hij ontstemd, hoe weet je, dat ik hier ben? Ik heb geen tijd, ik moet werken.

- Ik moet je spreken Jaap, zei ze ongewoon beslist. Ga mee, daar ginds naar de duinen.

- Ik kan niet, hield Jaap vol, 't is de zevende keer, dat ik dezelfde studie begin. 't Lukt eindelijk, vanavond als je wilt.

- Nee nu, zei Riek. Ze wachtte even en zei toen schor: Als je nu niet meegaat, zie je me niet weer.

- Goed dan, zei Jaap ijzig, maar toch onder den indruk. Hij borg zijn palet en zijn paneel in zijn schilderkist, hing die over zijn schouder en nam zijn ezel en zijn vouwstoeltje op. Riek zei niets meer. Ze maakte een hek los en ging hem voor langs een smal pad door hooiland, waarop het gras al hoog stond. Kapelletjes fladderden over de halmen, boven hun hoofden jubelde een leeuwerik. Ze gingen een vlondertje over en stonden onder aan de begroeide duinhelling. Het was er stil als in een bosch, zonneplekken glansden op het witte zand, in de bladeren was staag gezoem van insecten. Riek zette haar fiets tegen een boom en zei:

- Zet je boel er maar bij.

Zij keek hem aan met haar groote donkergrijze oogen. Haar fijne, regelmatige gezicht stond strak-ernstig. Ze was niet groot, maar slank en goed gevormd met fijne enkels en polsen, kleine handen en voeten. Het kortgeknipte, donkere, golvende

[p. 348]

haar was rond om haar hoofd, het hooge breede voorhoofd lag vrij. Haar kleine neus was recht en haar lippen waren vast op elkaar gesloten, vormden een smalle bloedroode lijn. Hij was nog vol wrok, maar hij dacht als zoo dikwijls: O, haar te kunnen schilderen naakt, in het gras en de bloemen op een klein weitje tusschen de boomen!

Ze klouterde vlug en behendig tegen de duinhelling op. Boven gekomen ging ze naar een kommetje, dat beschut lag tegen den zeewind. Vlak voor hen lagen de toppen van de boomen, die zacht deinden en dan verder het eindelooze verre land met huizen, koeien en boomen, een enkele kerktoren. Het was warm in de barre zon. Riek trok haar manteltje uit en ging zitten. Haar mooie, ronde armen waren bloot tot aan de schouders, haar slanke hals rees vrij en blank uit de donkere japon. Ze zag wat betrokken, maar Jaap vond haar mooier dan ooit.

- Wat is er dan Riek?, vroeg hij half verteederd.

- Jaap... zei ze haperend... kijk niet zoo naar me. 't Is zoo moeielijk wat ik te zeggen heb. Ik heb lang nagedacht. Maar... nu is 't me te veel, 't moet eruit. Ik geloof... ik heb bedacht... nee, laat ik bij 't begin beginnen. We zijn nu bijna drie jaar geëngageerd. Ik ben over de drieëntwintig. Je doet niets om te kunnen trouwen. Als je geld noodig hebt voor een reis, schilder je portretten, maar voor ons, voor mij nooit. Ik verwijt 't je niet. Maar ik constateer, dat 't zoo is. Je zegt, dat als je begint voor ons, voor mij en de kinderen, die kunnen komen, enfin voor ons huishouden portret te schilderen, je er nooit weer los van komt en dat je landschap wilt maken. Ik moet wachten tot je succes hebt. En daar zou ik me bij neerleggen, als ik wist, dat ik iets voor je was. Maar Jaap, je geeft niet om me, je geeft alleen om je werk. Tusschen jou en mij is het altijd van mij uitgegaan. Je hebt wel hartstocht, maar die is voor je schilderen. Je bent bij buien op me verliefd, als we samen wandelen en elkaar zoenen, maar 't is zoo kort en zoo weinig. Je kunt me soms lang bekijken van m'n hoofd tot m'n voeten op 'n manier, dat ik er een rilling van krijg. Dan ben ik niet je Riek, de vrouw, die je lief hebt, die je begeert, die je in je armen zou willen nemen, maar dan kleedt je me in gedachten uit, omdat je me wilt schilderen. Dat is afschuwelijk, 't ergste wat mij van jou kan overkomen. Ik heb 't heelemaal

[p. 349]

doorgedacht. Ik zou wel... bloot voor je willen poseeeren... maar dan zou ik moeten weten, dat je van me houdt. En dat is niet zoo...

- Maar, zei Jaap, zoo lang ik jou ken, heb ik nooit naar 'n andere vrouw gekeken, behalve dan naar modellen, dat zijn voor mij geen vrouwen.

- Juist, viel Riek in. Je bent een merkwaardig man. Je drinkt niet, je speelt niet, je rookt ternauwernood en om vrouwen geef je niet. Door jou heb ik begrepen, wat Bohême is, de echte. Dat is zoo sober, zoo eenvoudig leven, dat je buiten alles staat en je heelemaal op jezelf kunt concentreeren. 't Is een monnikenbestaan buiten het klooster. Je kunt Bohême zijn op een zolderkamer van een provinciestadje en er nooit vanaf komen. De rest, fuiven, meisjes van pleizier, dolle grappen, dat is litteratuur. Jij, je bent door en door fatsoenlijk. Je zegt nooit een onvertogen woord, je gaat nooit te ver. Maar met dat al ben je ongeneeselijk Bohême en voor een vrouw en kinderen is in jouw leven geen plaats.

- Verwijt je me m'n fatsoen?, vroeg Jaap beleedigd.

- Nee en ja, eigenlijk wel. Ik zou je er om bewonderen als 't het gevolg van je zelfbeheersching was, maar bij jou is 't koelheid, onverschilligheid. Ik ben mooi, dat weet ik, 't is me dikwijls genoeg gezegd en... ik heb een grooten spiegel in mijn slaapkamer. En jij vindt me ook mooi, bij oogenblikken als je me ziet met je schildersoogen. Verder kan 't je niet veel schelen.

Ik zal je alles zeggen, Jaap. Nu al bijna drie jaar lang komt 't altijd van mij, de teederheid, de innigheid en... ook de hartstocht. Ik moet al heel blij zijn als je me volgen wilt. Hadt je meer gevraagd, dan ik bedoelde je te geven, dan had ik niet geweigerd. Ik had wel armoe met je willen lijden op een armzalig atelier in Parijs, als 't maar om jou, door jou en met jou was geweest. Ik zou zelfs niet geëischt hebben te trouwen en van kinderen, als 't om jou was geweest, had ik voorloopig afgezien. Ik heb er naar gehunkerd, dat je me zou vragen verleden jaar, mee te gaan naar het Zuiden. Maar 't idee is zelfs niet bij je opgekomen en ik wou er niet over beginnen.

Ik kan niet altijd naar iets reiken en altijd weer mijn handen leeg zien terugvallen. Dat is boven m'n macht. Als ik overtuigd was, dat je me met het diepst en het eigenst van jezelf wilde,

[p. 350]

dan zou ik geduldig gewacht hebben, nog vele, vele jaren. Maar nu Jaap is 't nutteloos. M'n beste verlangen zou altijd onvervuld van je weerkeeren en mijn leven zwaarder en moeilijker maken met iederen dag. Nutteloos zeg ik je, zou 't zijn, nutteloos! Want ik zou jou niet verrijken en zelf steeds verarmen. Daarom Jaap, ga ik weg uit je leven.

- Wil je, zei Jaap, dat ik portretten schilder om...

- Nee, viel Riek haastig in, dat nooit. Ieder landschap, dat je niet schilderde, zou je mij en met reden verwijten. Dàt vraag ik je niet. Ik vraag alleen je liefde en die kan je me niet geven, niet aan mij en ook niet aan een andere vrouw, want die heb je niet.

- Dacht je dan, dat ik nooit verlangd heb? vroeg Jaap en zijn stem klonk hard.

- O, jawel, zei Riek, zoo'n enkele keer. Maar zeg is eerlijk, toen je verleden jaar naar het Zuiden zou gaan, heb je er toen een oogenblik aan gedacht, hoe zalig 't zou zijn als we samen waren in dat verrukkelijke land. Ik zou je hebben laten werken, zooveel je wilde...

- Maar dat kon niet, daar kon ik niet aan denken, zei Jaap verontwaardigd. Je neemt een fatsoenlijk meisje zoo maar niet mee op reis.

- Ik vraag je alleen of je eraan gedacht hebt, hoe zalig 't zou zijn, hield Riek vol.

- Nee, bekende hij.

- Dat wist ik. En dat is nu juist 't verschil tusschen ons. Ik werk den heelen dag in de apotheek, vader en moeder zijn dood. Ik ben zoo vrij als een vogel in de lucht en onafhankelijk. In al die drie jaar is mijn verlangen steeds naar jou uitgegaan. Als ik maar een uur vrij had, bedacht ik, hoe ik 't met jou kon doorbrengen. Maar jij hadt me niet noodig, of zoo weinig. Zeg maar eerlijk, je hebt 't dikwijls lastig gevonden geëngageerd te zijn. Hoe vaak is 't niet voorgekomen, dat je liever met een collega over kunst was gaan boomen dan met mij uit te gaan. En toch zagen we elkaar niet meer dan tweemaal in de week. Is 't niet zoo?

- Soms wel, gaf Jaap onwillig toe.

- Zie je, zei Riek verder, nu heb ik vacantie. Jij hebt er met geen woord van gerept, om 't zoo in te richten, dat we wat meer aan elkaar zouden hebben.

[p. 351]

- Ik heb geen tijd en ik weet 't nooit van tevoren, zei Jaap 't Licht is nu...

- Zoo bizonder, viel Riek in, en dat is 't, het heele jaar. Jaap ik heb niet veel verstand van schilderijen, maar wat jij maakt vind ik buitengewoon mooi. Daarmee is zoo wat niemand 't met me eens. Maar ik weet, dat ik gelijk heb. Jij hebt alles wat noodig is, om een groot schilder te worden. En nu zal ik je eerlijk bekennen. Ik ben geen vrouw voor een groot schilder. Ik weet en voel wat ik te geven heb, ik wil 't niet vergooien. Jij zult later een huishoudster moeten hebben, of een werkvrouw. Daarvoor deug ik niet, ik vraag te veel en zou een blok zijn aan je been. Vergeef me Jaap, ik heb eerlijk gedacht je gelukkig te kunnen maken, ik heb mezelf overschat. Ik wensch je niet in de eerste plaats veel succes, maar ik hoop van harte, dat je slagen zult in je werk, dat heb je boven alles noodig.

- Riek, zei Jaap ineens heftig, ik laat je niet gaan.

- M'n lieve jongen, antwoordde Riek zacht, hoe en waarmee zou je me terughouden?

- Je moet bij me blijven, hield Jaap vol, je hoort bij mij en ik bij jou.

- En voor je poseeren, vulde Riek aan. Nee jongen, dat nooit, nooit versta je?

Ze sprong op, bukte zich over hem en nam z'n gezicht in haar handen. Eén oogenblik waren haar oogen strak in de zijne, toen zoende ze hem op z'n oogen, z'n wangen en lang op z'n mond. Ze pakte haar manteltje en liep snel, met groote, lange passen door het mulle zand naar beneden. Een minuut later zag hij op het paadje in het hooiland de nikkelen velgen van haar fiets schitteren. Ze stak een arm op en zwaaide een afscheidsgroet...

Jaap zat lang verslagen met een zwaar hoofd leeg van gedachten. Eindelijk stond hij op en ging langzaam heen. Toen hij beneden stond bij zijn schilderdoos, haalde hij de studie te voorschijn. Hij zag, dat hij goed gewerkt had. Ineens riep hij hardop:

- Ze komt terug.

Maar toen hij zijn stem hoorde klinken, wist hij, dat het niet zoo zijn zou.

P. Roosenburg.