De Gids. Jaargang 90

[p. 303]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De rol van Goesti Gdé Djilantik tijdens de Lombok-expeditie.

In de April-aflevering van de Gids blz. 57 e.v. wordt door Mr. Dr. J.A.A.H. de Beaufort een kort overzicht gegeven van de Lombok-expeditie in 1894, waarbij ook melding wordt gemaakt van ‘Goesti Djilantik, de sluwe leenvorst van Karang Asem op Bali’. ‘De door hem in deze geschiedenis gespeelde rol is niet geheel duidelijk geworden’ (cursiveering aangebracht). ‘Volgens de Hoofden der Sassaks, zou hij het verraad niet hebben aangeraden, noch de verraders gesteund’, heet het daar op blz. 60.

Welke is de rol van Goesti Gdé Djilantik tijdens de Lombokexpeditie geweest? Duidelijk is die geschilderd door den Heer F.A. Liefrinck in zijne redevoering in het Indisch Genootschap van 30 December 1902 blz. 152 e.v., en later in zijn boek: Nog eenige verordeningen en overeenkomsten van Balische vorsten, 's-Gravenhage 1921, blz. 371 e.v. Het kan daarom nuttig zijn hier de meening van den Heer Liefrinck, die persoonlijk een aandeel aan de gebeurtenissen op Lombok in 1894 heeft gehad, nog eens te doen kennen. In het kort wedergegeven komt die meening op het volgende neder.

Toen onze troepen op Lombok kwamen, bevond zich daar de stedehouder van den Lombokschen vorst in het Balische landschap Karangasem, Goesti Gdé Djilantik met 1200 man Balische hulptroepen om den vorst bijstand te verleenen voor het onderdrukken van den opstand der Sassaks.

[p. 304]

‘De eenvoudige waarheid’ nopens de beschuldigingen van verraad, zoowel van Nederlandsche als van Lomboksche zijde jegens hem geuit ‘komt hierop neder’, zegt de Heer Liefrinck, ‘dat door hem met zijn helderen blik en goed politiek inzicht van den beginne af aan is begrepen dat, het kostte wat het wilde, een oorlog met het Ned. Ind. Gouvernement voorkomen moest worden en dat het anders met het Balische bestuur op Lombok gedaan zoude zijn. Al zijn streven was er daarom op gericht eene minnelijke schikking tot stand te brengen, doch de omstandigheden zijn hem te machtig geweest en eerst toen aan de zaak geen helpen meer was, heeft hij er zich aan onttrokken om niet zelf mede gecompromiteerd te worden. Onmiddellijk, nadat in dien gedenkwaardigen nacht (van 25 op 26 Aug. 1894) de eerste schoten gewisseld waren, heeft hij zijne manschappen verzameld en is met hen naar het Noorden getrokken, alwaar hij de eerste gelegenheid die zich aanbood, benutte om naar Karangasem terug te keeren’ (Ind. Gen. 30 Dec. 1902 blz. 152).

Zoo is ook aan schrijver dezes door Balische hoofden op Lombok verteld, dat Goesti Gdé Djitantik het mogelijke gedaan heeft om den overval op onze troepen te voorkomen. Hij moet o.a. aan den Lombokschen vorst de vraag gesteld hebben: wat zal er gebeuren, wanneer een steen tegen een ei botst? Maar zijn betoog maakte op den vorst minder indruk dan dat van diens krijgsoversten, welke als een gevolg van de zending van onze colonnes naar Midden- en Oost-Lombok naar Tjakra Negara teruggekeerd, wezen op den hachelijken toestand van onze troepen temidden van de kleimuren van die hoofdstad. Deze aanvoerders, die bij hun poging om den opstand der Sassaks te onderdrukken de noodige krijgservaring hadden opgedaan, hebben het pleit bij den vorst gewonnen. En toen de eerste maatregelen tot den overval werden getroffen: het voor den strijd van man tegen man op juiste lengte afkappen der lange statielansen, moet Goesti Gdé Djilantik het besluit hebben genomen met de zijnen van het tooneel van den krijg te verdwijnen.

Had hij de onzen moeten waarschuwen? Had hij aan de zijde van zijn wettigen leenheer moeten meevechten tegen diens Europeeschen vijand? Al naar men aan de ééne of aan de andere zijde stond mocht men het een of het andere gehoopt

[p. 305]

hebben, Goesti Gdé Djilantik dacht aan zich zelf en ging naar zijn eigen land terug om van daaruit het verdere verloop van de gebeurtenissen gade te slaan.

Toen de Heer Liefrinck kort daarna dan ook bij Goesti Gdé Djilantik te Karangasem kwam (nog vóór den val van Tjakra Negara) bleek, dat deze door zijn eigen poenggawa's werd verdacht met het Gouvernement te heulen (blz. 372: Nog eenige verordeningen, enz.) en dat hij, ‘een mengeling van goed en kwaad, hoewel een slim berekenend man’ (t.a.p. blz. 374 noot) er van doordrongen was, dat ‘een samengaan met of handreiking aan den vorst van Lombok voor het Karangasemsche land, zijne bewoners en bestuurders verderfelijke gevolgen zou hebben’.

In het bovenstaande is de rol van Goesti Gdé Djilantik tijdens de expeditie van 1894 aangegeven. Men moge daarover denken naar men wil, één ding is zeker: aan duidelijkheid laat het standpunt van wijlen den Karangasemschen politicus in 1894 niets te wenschen over. Toen Augusta de Wit haast twintig jaar later aan onzen ouden stedehouder een bezoek bracht, kwam zij onder den indruk van zijne ‘buitengewone persoonlijkheid’ (Natuur en menschen in Indië 1914, blz. 177).

Bij het uitvinden van zijn redding, toen hij tusschen twee vuren zat, bleek die buitengewoonheid in doorzicht en geslepenheid.

J.C. van Eerde.