De Gids. Jaargang 90

[p. 425]

Bibliographie.

Herman Teirlinck, De Wonderlijke Mei (E. Querido, 1925).

Er wordt wel eens, en met reden, geklaagd over de plethoor van dorpsnovellen in de Vlaamsche letteren. Men vraagt meer stadsromans, meer voeling met het groote leven, wij moeten Europeeërs worden! Allemaal goed en wel, maar de boerenovelle blijft toch een der eigenaardigste en rijkste gewesten van onze literatuur: Streuvels, Buysse, Toussaint, om maar levenden te noemen, hebben epische boerengestalten uitgebeeld wier gelijken wij slechts ontmoeten bij de Russen. En nu eensklaps weer Teirlinck met een meesterwerk. Wat is er al niet te verwachten van den veelzijdigen Teirlinck! Wij zijn nauwelijks bekomen van zijn laatste verbluffende tooneelexperimenten, of hij staat weer ineens vast op de vette Vlaamsche aarde. Terug naar de menschheid van zijn jeugd, terug naar de Wonderbare wereld, Het Stille Gesternte, terug naar het felle leven der boeren. En tot welk een volmaking is hij thans gekomen! Dit is nu de geschiedenis van een kreupelen koeier, Natus, zijn liefde, zijn ongeluk, zijn einde. Zeven korte hoofdstukjes met opschriften van volksprenten: Natus heeft een aardige zottigheid, Natus ontmoet drij moeders, Het is gedaan met Natus. En die koeier is een dier fantastische schepsels waarvan Teirlinck's verbeelding altijd groot gaat. Natus is een verschrikkelijke gestalte, verteerd van panische liefde en wanhoop, schrikkelijk door zijn eeuwigheid, want het zijn de organische passies van den boer, door geen beschaving gekuischt, en magnifiek vastgelegd in dezen bezeten kreupele.

Hij staat alleen met zijne onbegrepen liefde, alleen te midden van de wereld van wreede boeren die hem trappen; en het leven houdt hem voor den gek, sleurt hem van de onschuld naar de misdaad, en smakt hem neer. Hij leeft gelijk een boer van Breughel, onvergetelijk. Wat is er liefde noodig en deernis met de smarten van den mensch, om zoo iets te scheppen. Ik zou willen stil houden bij de wondermooie momenten van dit smartelijk schoon werk: de verteedering van de hardvochtige boerenmeid Fliesta, Natus in zijn Zondagsch kieltje op gang naar de kermis, Natus' alleenspraken, Natus op zijn knieën in zijn bed in den nachtelijken koestal...

Maar de schoone bijzonderheden zijn niet te tellen, en het geheel is monumentaal.

De Wonderlijke Mei is de meest gave schepping van Teirlinck.

A. Cornette.

[p. 426]

Lode Baekelmans, De Mannen van Elck wat wils (Van Kampen).

Baekelmans vertelt zijn herinneringen uit zijn schooljeugd en zijn boek is een stukje geschiedenis geworden van de Vlaamsche Beweging, die van heden, die in groei was tusschen de jaren '90 en 1900. Met een tikje ironie heeft hij de jeudige studentjes van zijn tijd voorgesteld als ‘mannen’. Pol de Mont - de eenige wiens naam in dezen sleutelroman genoemd wordt - is de geestelijke vader geweest van veel jonge dweepers van dien tijd. Hij openbaarde ons Gezelle en Rodenbach, den kleine Johannes en Jacques Perk en was een onweerstaanbare geestdriftwekker - hadden wij er zoo maar wat meer gehad! Baekelmans vertelt van hemzelf en van eenige vrienden, allemaal jonge veroveraars der toekomst, hun conflictjes met leeraars en studieprefect, hun opstandjes tegen het Fransch regiem, hun eerste pijp, hun eerste lange broek, hun eerste verzen. Later worden ze groote studentjes, gaan op estaminet, draven mee in optochten, wonen congressen bij, stichten kringen, stichten tijdschriften, lezen Vermeylen's ‘Kritiek der Vlaamsche beweging’, dweepen met Kropotkine, Stirner en Reclus, en als de tijden rijp zijn en de messiassen in aantocht, - dan trekken allen de wereld in, de eene wordt soldaat, de andere klerk, een derde verkoopt tabak, deze schrijft boeken, gene droomt van zijn jeugd. En zoo wordt alles door het leven uiteengerafeld. Soms hebben wij den indruk: die kleine groote menschjes waren haast pedantjes met al hun literatuur. Waren er geen echte jongens die Walter Scott lazen, en Robinson, en Jules Verne? Dan neemt Baekelmans ons mee naar buiten en toont de veroveraars der Vlaamsche toekomst op wandel in de heide, of hij organistert een chocolade-koffie bij een der ‘mannen’, onder het oog van de goede moeder. En misschien komt Baekelmans tot hetzelfde besluit als Frédéric Moreau in l'Education sentimentale waar hij zegt tot Deslauriers: C'est là ce que nous avons eu de meilleur (- al dacht hij aan iets minder onschuldig). Wat er ook van zij: er is veel goeds gekomen uit dat geslacht van Elck wat wils: eerst en vooral het werk van Baekelmans zelf (ik geloof wel vijf en dertig boeken, maar het beste blijft toch Tille) de zeldzame en mooie verzen van Jan Eelen, en het werk van de jongere broers van Elck wat wils: dat van Monteyne, Willem Elsschot; en dan de menige tijdschriften: Vlaamsche Vlagge, de Arbeid, ja tot zelfs den lateren Boomgaard en de Tijd. Wij ontvangen het boek van Baekelmans met dankbaarheid als de kinderlijke genesis van veel goeden Vlaamschen arbeid.

A. Cornette.

André Maurois, Ariel ou la vie de Shelley (Grasset, 1923).

Een Note pour le lecteur bienveillant verklaart: On a souhaité faire, en ce livre, oeuvre de romancier bien plutôt que d'historien ou de critique. Sans doute les faits sont vrais et l'on ne s'est permis de prêter à Shelley ni une phrase, ni une pensée qui ne soient indiquées dans les mémoires de ses amis, dans ses lettres, dans ses poèmes; mais on s'est efforcé d'ordonner ces éléments véritables de manière à produire l'impression de découverte progressive, de croissance naturelle qui semble le propre du roman....

Deze aanteekening verraadt veel; het boek, nauwkeurig volgens

[p. 427]

dit recept geschreven, verklaart, bewijst àlles: de volkomen onjuistheid en ontoereikendheid der gangbare psychologie en de verwerpelijkheid van het litteraire product daarvan: de geijkt-psychologische roman. Mijn bezwaar zou zich niet zoozeer richten tegen het z.g.n. poetiseeren der feiten, hoewel daarin een schuw romantisme kan schuilen; en het zou zeker niet slaan op het verbreken, door-breken der feitelijkheid, maar de zaak ligt hier anders: juist in het angstvallig, slaafs zich onderwerpen aan die feitelijkheid (van gebeuren, gedachten, (geformuleerde) gevoelens) ligt de eerste wezenlijke fout van dit boek, en van die, die ontstonden als dit. Want dit overbetrouwbaar feitenmateriaal geeft van den ganschen Shelley geen tiende! Het had Maurois een stimulans moeten zijn het, binnen de organische expansiemogelijkheden in den breede en in de diepte te multipliceeren en te doorgronden. Want het gaat niet om min of meer historische feitelijkheid, het gaat om essentieel intern leven.

Maurois heeft die gegevens slechts zoo geordend, dat zij - naar zijn hoop, en die wordt helaas volkomen vervuld - den indruk zouden wekken eener découverte progressive, eener croissance naturelle, dat wil practisch zeggen, al staat dat er letterlijk niet: eener geleidelijke ontwikkeling. Welnu: het enkele ordenen dezer materie, het rangschikken ervan tot de ijle suggestie van een: natuurlijken groei, is creatief ontoereikend, en in dieperen zin: psychologisch-onjuist. De psychologische romancier moet erkennen, dat heel het complex van handelen, denken en voelen hoogstens de partieele neerslag is van het gansche, wordende zijn. Dat het enkele ordenen dezer materie nooit de suggestie kan wekken van de daarachter, daaronder, daardóór levende totàle essentie. Hij had deze gegevens niet slechts, als het ware, binnen hun eigen dimensies moeten rangschikken, hij had ze moeten doorgronden en doorstràlen. Nu ervaren wij veel omtrent den persoon van Shelley, weinig omtrent den mensch en den dichter, niets aangaande den engel. Hij had een gestalte moeten creëeren, een dynamisch leven dramatiseeren... hij schematiseerde een schim.

De andere fout dezer ontstellend-simplistische psychologie: zij opereert met de fictie eener logische ontwikkeling. Maar de mensch ontwikkelt zich niet in den zin van een geleidelijk, verklaarbaar afwikkelen, maar in dien van een fataal, verstandelijk-onnaspeurlijk, slechts intuïtiefdoorgrondelijk wórden; hij is geen rebus, maar een geheim. Psychologie, als dat woord nog gebruikt mag, moet intuïtief zijn, en de verbeelding daarvan niet anatomisch, schematisch, régulatief, maar plastisch-suggestief, magisch, créatief.

Schil een appel, rol de schil geleidelijk uit: ge zijt het prototype der psychologen. Maak een mensch kapot, - een stuk speelgoed - pas de brokken omzichtig in elkaar, en zeg: zoo heeft het gezeten. - Zoo heeft het niet gezeten! zoo schrijft ge niet over Shelley!

Tenslotte: als ge het genre aanvaardt, en u in den aanvang niet ergert aan Maurois' onuitstaanbaar heel-even-superieur-doen tegenover Shelley's prachtige, vurige, jongensachtig-angelieke toomeloosheid, dan laat het zich stellig goed lezen: oppervlakkig en onderhoudend.

De hollandsche vertaling van dit boek is ter perse. Daarin vindt een bespreking, 3 jaar na het verschijnen, haar verklaring

H.M.