De Gids. Jaargang 74

[p. 434]

Het Diogenes-ideaal.

Na het dessert hadden de beide jonge mannen zich in lage diepe stoelen bij het haardvuur gezet, waar zij zwijgend hun manilla's rookten en de mokka geurde uit sierlijk achttiend'eeuwsch porcelein.

De kamer lag in dof-glanzende schemering. Kaarsen brandden in de koperen kandelaars; de blokken op den haard spleten nu-en-dan open met gele vlam die de donker-oude meubelen en de balken der zoldering plotseling verlichtte; de tapijten, rood als geurig-zware wijn, schenen te gloeien achter de warme dampen; en ook de oogen der beide droomers verzonken, maar in het visioen van het laatste, al verre woord.

Toen sprak de gastheer opeens: Vriendlief, oordeel goed! Wat heb ik anders dan last van de dingen hier rond mij? Als ik, op mijn zomersche reizen, denk aan het eenzaamachtergelatene, overvalt mij angst en heimwee; ik zie de duistere en stille kamers, aan de wanden de oude schilderijen die ik bewonder en lief heb,.... die ook kostbaar zijn als geheime dragers van groote sommen gelds,... ik zie de boekenkasten met de perkamenten ruggen, waarachter veel schoons van sieraad en zin verborgen ligt; ik zie de zware menbelen, waarop ouders en grootouders hebben gerust, en op het gothisch buffet de doorzichtig-porceleinen schotels en koppen, waaruit ook zij eenmaal spijsden en dronken... En dan maak ik mij bezorgd over dit alles, denkend hoe ik de waker er van ben, denkend hoe indringers wellicht dat schoon vernielen, of hoe, mocht ik op een

[p. 435]

van mijn bergtochten in een afgrond verdwijnen, vreemde handen de beminde en vereerde voorwerpen zullen aanvatten, waarvan zij de uiterlijke pracht misschien, maar de innerlijke macht van traditie en jeugdherinneringen nooit kunnen zien. Geloof mij, het is een ontzettende last, gehecht te zijn aan die schijn-doode voorwerpen!

Hij zag melancholisch zijnen vriend aan, als vragend om raad. Totdat deze verwonderd sprak: Maar.. maar wat wil je dan?

Alles, alles van mij weg doen! hernam hij met vermoeid gebaar. De heele santekraam naar Frederik Muller op de auctie sturen. Geen zorgen meer over het lot van al dat fraais!

Je praat als een rampzalig coelibatair, zeide zijn gast, kalm glimlachend naar hem opziende. Wil je dan in monsterachtige huurkamers gaan wonen? Of in een ton, als Diogenes?

Ik wil vrij zijn, zonder banden, was zijn antwoord. Het leven is kort, en het hechten aan de schoone kleinoodiën maakt eens het scheiden des te zwaarder. En waartoe hebben we dat alles? Hebben wij 't noodig?

Ach, noodig! zei de ander, terwijl zijn oog de vlammen volgde van het vuur. Vraag dan of het heele leven noodig is!

Het leven wel, hernam de gastheer, met rustiger overtuiging. Het leven zelf wel, maar niet de lieflijke voorwerpen en gerieflijkheden van iederen dag. Denk aan Diogenes! Hij was, naar mijn bescheiden meening, de grootste wijze der oude en nieuwe tijden, hij was grooter dan Alexander de Groote die hem den schoonen zonneschijn benam, hij was wijzer dan Socrates...

Maar de gastvriend viel den gastheer in de rede: Weet je wel, wat Socrates hem eens toeriep?

Wat dan?

Dat zijn ijdelheid door de gaten van zijn lompen loerde!

Was Diogenes ijdel?

De ijdelheid van het ijdelheidslooze! Het schijnleven van den schijn-hatenden cynicus!

Ik begrijp je niet. Mij waren zijn daden sinds lang de uitingen van een ideaal ziele-bestaan, verwant aan dat der ascetische stylieten en anachoreten uit de eerste Christelijke eeuwen. Langzamerhand minder en minder van de wereldsche dingen bezitten, al geringer behoeften voelen, eindigen met vrij langs de wegen te gaan, terwijl geen stemmen van

[p. 436]

doode voorwerpen uit de verte meer roepen,.... o, worden zooals Diogenes was, de vrij-geworstelde mensch!

Je kent hem niet, zeide de ander.

Ik weet van hem, wat ieder van hem weet. En ijdelheid heb ik niet in hem gevonden.

Maar Socrates vond haar wel! Er was ijdelheid in de propagandistische levenswijze van Diogenes. Bovendien heeft zijn verder leven bewezen, dat er een sterkere kracht was dan die zijner ascetische beperking.

Ken ik zijn leven dan niet? vroeg de gastheer verwonderd.

Tot op een zeker tijdstip is Diogenes' leven vrij algemeen bekend, antwoordde zijn gast. Maar wat een onlangs gevonden manuscript, welks apocriefheid nog bewezen moet worden, ons vertelt, is zeker niet tot je doorgedrongen. Je weet, dat hij op een voorjaarsmorgen het laatst gezien was, over de Agora te Athene gaande met een brandende lantaarn in de hand. Die was hem door zijn hospes, den eigenaar van den beroemden ton, voor deze symbolische wandeling geleend, want een week tevoren had hij zijn laatste meubel weggeworpen, de evenzeer befaamde houten nap, die in 1900 een Californisch millioenair voor fabelachtigen prijs van een antiquaar te Korinthe gekocht heeft.

Daar weet ik niets van, viel de gastheer in.

Je volgt waarschijnlijk niet de berichten van het Bulletin archéologique d'Athènes, hernam de ander met een glimlach. Maar luister verder! Want hier vangt het pas ontdekte handschrift aan. Toen Diogenes de Agora was overgeschreden, zoekende, zooals hij zeide, naar een mensch, zag hij opeens een landmeisje voor zich uitloopen, dat met slanken arm een roode aarden kruik op het hoofd hield.

Het handschrift moet apocrief zijn, mijn waarde. Zulke termen gebruikt geen oude Griek.

Stoor mijn verhaal niet! Ik vertel het slechts na met eigen woorden. Hij zag dan een attisch boerinnetje voortschrijden in de richting der Itonische Poort....

Onzin! viel opnieuw de gastheer den verteller in de rede. Diogenes was oud en kan onmogelijk een jong boerinnetje hebben nagekeken.

Je vergist je alweer door je voorbarigheid, was het antwoord. Het handschrift begint met de mededeeling, dat

[p. 437]

Diogenes in zijn een-en-dertigste levensjaar was, toen hij met de lantaarn over de Agora wandelde.... Bedenk wel, dat de Grieken op dien leeftijd al volwassen filosofen waren en lange baarden droegen.

Hij zag zijn vriend met opgetrokken wenkbrauwen aan en vervolgde na een berustend buigen van diens hoofd:

Diogenes werd wonderlijk getroffen door haren gang, hare gestalte en het minnelijk geluid der neuriënde stem. Hij volgde haar, onder de Itonische Poort door, waar zij weldra linksaf sloeg en daalde naar de smalle steenen brug, in de vallei van den Ilissus. Aan de overzijde, tegen de Hymettische heuvelen, lag hare landelijke woning onder bloeiende olijven. In de lage deuropening stond zij even stil en zag om, als had zij de blikken gevoeld van den aandachtigen volger. Toen verdween zij. Maar Diogenes keerde niet stadwaarts; hij ging verder langs het stijgend voetpad en toefde tot den avond op een heuveltop, neerziende naar het stille huis onder de boomen....

Wie zal zeggen wat er dien nacht chaotisch-wild in de geweldige ziel van den wijsgeer gestreden heeft! Hij die zich onvermurwbaar, onverwinbaar had gedacht, voelde nu de bekoring der eertijds diep-verachte schoonheid; de vereering van vrouwenoogen en vrouwengratie was in hem opengebloeid als een nooit-vermoede wereld van onbedwingbare bewogenheid. De starre wijze was overwonnen door de liefde....

Phyllis en Aristoteles! fluisterde de gastheer voor zich heen.

Maar zijn vriend vervolgde: Vroeg in den morgen ging Diogenes denzelfden weg, den Ilissus over, naar het landhuis op de helling van den Hymettus. Hij had zijn chitoon sierlijker geplooid dan gewoonlijk, zijn baard gekamd,.... met een geleende kam,.... zijn gelaat en handen zorgzaam gewasschen. Over het hooge steenen brugje gaande zag hij, stroomopwaarts, aan den groenen oever der beek het meisje, gebogen over het water waarin zij witte gewaden spoelde. Even hief zij het hoofd, maar toen zij den vreemdeling van den vorigen dag herkende, boog zij blozend zich weer tot haar arbeid. De statige wijsgeer nu richtte zich naar den schaduwrijken hof en klopte aan de deur van het witte huisje. Wat daarbinnen gesproken werd tusschen hem en

[p. 438]

den eerwaardigen landman die de vader der lieflijke jonkvrouw was, dat meldt het oude manuscript ons niet; dat schijnt Diogenes aan zijn vrienden en vroegere discipelen nooit te hebben verhaald. Maar wij kennen - want het boek is ongetwijfeld van een vriendschappelijk ooggetuige, - wij kennen de gebeurtenissen die volgden. Diogenes is nimmer weergekeerd in den beschimmelden ton en dronk nimmer meer uit zijn hand onder de bron van den Akropolis. Hij bouwde een leemen woning aan 't eind van den olijvenhof en hielp zijn schoonvader in diens zonnig en eerzaam bedrijf. Maar ziehier wat de onbekende schrijver dier zonderlinge biografie met hoorbaar welgevallen verhaalt van den wijsgeer, die eens zijn nap had weggeworpen als een onnut ding, die al de gerieflijkheden des dagelijkschen levens als waardeloos en onwaardig veracht had:

Diogenes sierde zijne woning, terwille van de schoone bruid, met kostbaar huisraad. In den thalamos zette hij een bed van cederhout; hij kocht zetels, ingelegd met ivoor, en gekleurde amforen en drinkschalen. Aan den wand van elk vertrek hing hij een bronzen olielampje en voor den winteravond, als zij langs de duistere wegen huiswaarts zouden keeren, een lantaarn van doorschijnend hoorn. De bruid wenschte nieuwe gewaden en de bruidegom deed schitterende stoffen komen, voor chitoon en peplos, en de schoenmaker bracht nieuwe sandalen. Eens wandelden zij door Athene, waar de blik harer donkere oogen bleef rusten op sieraden voor hals en borst en vlechten, fonkelende kunstwerkjes van goud en edelsteen. Hij zag haren blik en hij liet haar de schoonste der kleinoodiën kiezen. Vóór den dag van het huwelijk bracht hij, die jaren lang de tempels en altaren der Goden met hooghartigen glimlach was voorbijgetreden, geurige offers aan Zeus Teleios, aan Hera Teleia en Artemis Eukleia. Zij werden beiden gebaad in de wateren der bron Kallirrhoë, die aan den voet der Hymettische heuvelen ruischt. Dan brachten des avonds vriendinnen met muziek van fluiten en cithers de jonge bruid naar hare nieuwe woning, waar aan de deur de moeder wachtte met laaiende fakkels. En een zangenrijk feest vierden zij daar, onder de oude olijven, tot diep in den zomernacht. Maar het schoonste was, dat op de trekken van den bruidegom zelfs geen verwondering

[p. 439]

over dit nieuwe leven zichtbaar werd; hij nam de schoonheid en het geluk als natuurlijke noodwendigheden.

En zoo kweekte hij den wingerd en perste de druiven en verkocht wijn en olijven op de Agora, waar hij eenmaal een mensch had gezocht.

Dit is het tweede tijdperk van Diogenes' leven... Maar waar is nu het ascetisch-cynisch Diogenes-ideaal?...

Apocrief of niet, antwoordde de gastheer, de moraal der vertelling is duidelijk. Ik moet de kleinoodiën des levens aanvaarden en op de Agora wandelen gaan om Eene te vinden, die ze levend zal bestralen met haren glimlach!

Amen, zeide zijn gast en stak een nieuwe sigaar op.

P.H. van Moerkerken Jr.