De Gids. Jaargang 74

[p. 358]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Herdenking.

- Over het feest van De Nieuwe Gids iets schrijven hier in De Gids, ik doe het gaarne. Niet in de onvriendelijke dingen, over ‘de oude Gids’ op pagina XXVII van het Gedenkboek te lezen; maar in een rijmpje, door de aflevering gebracht, na welker verschijnen het tijdstip aanbrak tot jubileeren, vind ik mijn aanloop. Het rijmpje is van Mr. J. van Lennep, het is in Augustus j.l. te Maastricht voorgelezen aan de dames en heeren, die daar een Letterkundig Congres heetten te vormen; en met de toespraak, waar het in voorkwam, is het geplaatst in De Nieuwe Gids. Eigenaardiger bewijs, dat ‘oude veeten zijn vergeten’, dan met de aanvaarding van het congressistisch proza des heeren Buitenrust Hettema is geleverd, kon het tijdschrift, waarin Verwey en Van Deyssel eenmaal tegen het dilettantisch officieeldoen van filologen en ‘stadgenooten-’congressisten fulmineerden, moeilijk opdiepen. Waarlijk, ‘de Twist is op de loop’,

Men weet van lantkrackeel, noch nijt,
Van wederwaerdigheit, noch spijt:
Men zoent, omarmt, bemint en vrijt.

Het is al boter tot den boôm... In deze stemming kan er moeilijk anders dan algemééne verblijding zijn over de stichting der Nieuwe Gids. Doch verheugen wij ons met ernstigen zin, er blijft voor mij óók dàn niets dramatisch' aan hetgeen vóór en na October 1885 is voorgevallen. Het lijkt mij, veeleer, overbodig, aan Bouwmeester Solness te herinneren, om het wantrouwen te verklaren, dat ‘de mannen van '80’ aanvankelijk hebben gevon-

[p. 359]

den. ‘Het leven neemt ten slotte van elkaâr, wat niet bij elkaar past’. Met deze woorden legt Kloos in dit Gedenkboek het ‘heengaan’ van Verwey, van Van Eeden, van Van der Goes uit. Inderdaad, ‘jeugdig bloed kan bruisen’. Maar hoe zou ooit ruimere eendracht bewaard zijn, indien deze jongeren, zóó vol Sturm und Drang, dat ze het samen niet uithielden, bij ouderen zich hadden aangesloten?

Van een krachtig en prachtig geestesleven is de Nieuwe Gids de uiting geweest. Dit wordt ook hier sedert lang erkend. Evenals een halve eeuw vroeger, heeft de Nederlandsche letterkunde, nu een kwart-eeuw geleden, een nieuwe lente beleefd, met velerlei nieuw, met zeer schoon geluid; en middelpunt van dit geestesleven is de Nieuwe Gids geweest, de kern, het hart, de organische kracht en het organiseerend beleid. Dat er ‘onmiskenbare teekenen eener naderende nieuwe dichtkunst’ waren voorafgegaan, zooals Kloos, Emants en Perk gedenkend, schrijft; dat een analoog en vaak óók waardevol streven gelijktijdig zich buiten dezen kring openbaarde, gevolg derzelfde invloeden-van-buiten; het ontneemt zoo min iets aan den roem dezer ‘Amsterdammers’, als de ‘Haagsche schilderschool’ ontluisterd wordt, door wat haren bloei voorbereid en vergezeld heeft, nadat hier Barbizon bezield had.

Het feest van nu was een feest voor Kloos. Wie onder zijn tijdgenooten zou het hem misgunnen? Van de eerbiedige dankbaarheid, welke velen voor hem gevoelen, geeft de eerste bijdrage de beste in het Gedenkboek, de herinnering aan 1 October 1885 door Aletrino, een aandoenlijk getuigenis. Ietwat luidruchtig sluit Heijermans de rij met het verhaal van een nacht vol ‘heethoofdigheid’, van welken de dag, dat hij koelbloedig zijn Jodenstreek aan de (oude) Gids zond, niet ver verwijderd kan zijn geweest. ‘Jeugdig bloed bruist,’ naar Kloos zoo juist schrijft!

Aan de Nieuwe Gids is veel veranderd. De eerbiedigste genegenheid kan niet verhelen, dat Kloos, altijd de ziel van het tijdschrift, sedert jaren feitelijk de redacteur, in dit feestboek met de bonhomie van een bruilofthoudenden Leeuwendaler omstuwen zich laat door een bont gezelschap, waaruit nu en dan er een paar gaan dringen vóór het kiektoestel, dat allen vereeuwigt. De kwaliteit uit de groote jaren wordt slecht door kwantiteit vergoed.

En toch - al lijkt soms dìe heerlijke geestdrift haast even snel als een stroovuur gebluscht - er wordt nòg goed gewerkt in ons

[p. 360]

land, doch het geschiedt kalmer èn in vele hoeken verspreid. Is wat er gedaan wordt, niet vaak zéér goed; blijkt er niet somtijds vooruitgang op '80; is er niet telkens verdieping, verruiming?

Daarbij blijft de bekoring der jeugd, als een prachtig verleden, aan dat begin: dien moed, dat enthousiasme, die liefde, waar al het latere wel uit ontstaan lijkt: die liefde, die zóóveler liefde verkreeg.

Die ook de liefde had van Van Oordt. In leeftijd niet meer dan vijf jaar verschillend, is hij door Van Eeden als een jongere ingeleid. Doch om wat eigens en nieuws te brengen. Als de ‘tachtigers’ had hij van de Franschen de behoefte aan beschrijving, aan doorvoeling en ontleding van het uiterlijke in alle details; zijn taal ‘stamt uit zijn wezen’, zooals de Nieuwe-Gidsers verlangden; zelfs voert hij hun beginsel door en heeft dit in het latere Warhold meer nog gedaan dan in Irmenlo.

Maar met de warmte zijner verbeelding ging hij over de voorbeelden der oudere tijdgenooten ver heen, en is juist daarin zelf tot een voorbeeld, dat, zoo de teekenen niet bedriegen, de gretige aandacht van nog weer jongeren als een bron van heerlijkvizionnaire kracht op zich gevestigd houdt.

J.d.M.