De Gids. Jaargang 74

[p. 182]

Bibliographie.

De Alchimisten, door A. Dolfers. (Meindert Boogaerdt Jun. Zeist.)

A. Dolfers is een beminnaar van de griezeligheid en het perverse. En iets werkelijk griezeligs vind ik op blz. 16, waar dat doodlevende meisje zit, die met haar dorstige tong likt achter tegen haar tanden van sneeuw. En verfijnd is werkelijk het proeven van blz. 79: ‘hoe men in franse peren moet bijten om 't suizelend geschuif van revenend water op strand te horen. Hij had haar gezegd bourgogne met de lippen en bleke spaanse wijnen met de tong te proeven en hoe door geurende meloen tegen de tanden te drukken, de vrucht geproefd wordt als de kus van lippen, die gedachten als odeuren gaven.’

Maar overigens! Is de auteur ten slotte niet wat nuchter voor het diabolische?

Ik moet eerlijk verklaren, dat ik, bij de lezing van het eerste stuk, al-dadelijk in een schaterlach ben uitgebroken, toen bovengenoemde juffrouw kwam verklappen, dat die automatische Dood van alle levenden der groote handelsstad... het Fatsoen was! Ajassus, zoo is toch waarlijk de aardigheid eraf, als gij uw lugubere obsessie laat opklaren in een duf allegorietje!

Ook in het tweede stuk heb ik niet geloofd. Ik wil daar niet mee zeggen, dat ik aan de verbeeldingen van Poe of van den Hollander Henri van Booven wèl met mijn verstand geloof, maar lees ik die auteurs, dan wordt mijn gevoel zoodanig meegevoerd, dat mijn verstand zwijgt.

Er is aan dat alchemisten-stukje van ‘Beatrys en Salome’ - het beste - heel wat fijnen arbeid besteed (en de schrijver heeft zeker talent, al is het moeilijk te zeggen, wáárvoor hij eigenlijk wel het talent zou hebben; want zijn cerebrale en zinnelijke verfijning is nog ver af van de pathologische, felle bedwelming, die hij zoekt); er is dus veel fijns en rijks in, maar het heeft mij geen oogenblik meê-betooverd.

Ik bleef gedurig in een zwakke benieuwdheid, wat hij nú weer

[p. 183]

met zijn levend-doode en dood-levende poppen uit zou halen en aan 't eind leek het mij een vrij flauwe aardigheid.

Zulk werk verhoudt zich toch eigenlijk tot echte kunst, als een fraai panopticum-beeld tot een machtig acteur.

Ik zou zeggen: laat die spoken, waarmeê gij toch niet vertrouwd schijnt te kunnen raken en die u maar wat in de handen stoppen, liever loopen, en beproef het eens met het schoone en beangstigende leven.

Mei '10.

C.S.

Léon Frapié. Les Contes de la Maternelle. Paris, Calmann-Lévy. (1910.)

Léon Frapié, al meer dan eens aan de Gidslezers voorgesteld als scherpziend opmerker en nauwgezet beschrijver van de groote en kleine ellenden van het leven van het arme Parijsche volk, is vooral specialiteit in de kennis van de bewaarscholen (les Maternelles) en haar clienteele. Dezelfde Rose, die hij ons jaren geleden in La Maternelle deed kennen als de tot onderwijzeres opgeleide jonge vrouw, bezitster van verscheidene akten, die, door het ongeluk achtervolgd, eindigen moet met haar kost te verdienen als dienstbode aan een bewaarschool, treffen we weder aan in verschillende schetsen van zijn laatste boek, even stil haar nederig werk doende, even opofferend, even bemind door al de tweehonderd arme kinderen van de school, die instinctmatig voelen dat deze vrouw iets meer is dan zij schijnt, fijner voelt en meer van hen houdt dan al de juffrouwen die voor de klas staan. En dan zijn het weer de ongelukkige kinderen wier vader onbekend is, of telkens wisselt, of ‘zit’, en wier moeder dood is, of in het gasthuis ligt; de vroegrijpe kinderen, die ‘er alles van weten’, opgegroeid als zij zijn in een atmosfeer van ontucht en dronkenschap; de bleeken, klierachtigen, de oude-mannetjes en -vrouwtjes van zes jaar, de verstootenen, wier triestig en verlegen gelaat opluikt wanneer zij al is het ook nog zoo'n kleine liefkozing, een enkelen blik van vertrouwen mogen opvangen. Een voorbeeld van dit laatste geeft een fijngevoeld tafreeltje, het slot van het eerste hoofdstuk van de grootere vertelling waarmee de bundel opent. Een tegenstelling daarmee maar wel wat geforceerd, vormt het verhaal (Le petit malade) van den verschoppeling, die totaal van streek raakt, wanneer zijn moeder die zich nooit aan hem gelegen liet liggen, hem omhelsd heeft. Er zijn zoo onder deze verhalen, waarin de vroegrijpheid en de ‘wijsheid’ van deze kinderen ons wel wat ongeloofelijk zou lijken wanneer wij niet bedachten, dat wij hier te doen hebben met Parijsche armeluis-kinderen, die altijd nog

[p. 184]

wat meer ‘geavanceerd’ zijn dan die van onze koudere landstreken.

Een treffende schets (Mademoiselle) is die waarin Frapié ons vertelt van het mooie meisje van adellijken huize, Raphaële de Voilaine, dat, tengevolge van geldelijken achteruitgang van hare ouders, bij het onderwijs een onderkomen zoekt en, met de bewaarschool beginnend, dit kindervolkje uit de armeluis-buurt zoo ‘schilderachtig’ vindt. Als zij dan aan de grooten van acht tot tien jaar een opstel moet opgeven, kiest zij, zich haar eigen schooltijd herinnerend, tot onderwerp: ‘Vertel eens welke dag wel de mooiste van uw leven geweest is.’ Maar, wanneer zij dan de opstellen te lezen krijgt en ziet, hoe de eene de gelukkigste dag vond toen zij haar been had gebroken en toen in het gasthuis in een echt bed met lakens en een kussen kwam te liggen, waar zij 's nachts niet wakker werd van de kou, in het gasthuis waar zij niet werd geslagen...., en hoe een ander, die heel braaf wil doen, schrijft: ‘Le plus beau jour a été quand on a mis papa en prison, car vraiment c'était pour son bien,’ - dan krijgt zij een kijk in al de ellende van het volkje te midden waarvan het lot haar geplaatst heeft, die haar tot een ander mensch maakt. Zij voelt zich tot die kinderen aangetrokken, stelt zich met hen in telkens inniger verbinding, en wordt eindelijk de vraagbaak en de toevlucht van de moeders en kinderen uit de geheele buurt. ‘Pour tout résumer, dès qu'une maman ou un enfant est malade, on pense à Raphaële comme à une parente qu'il faut appeler. Quand elle arrive, on dit bonnement: “C'est Mademoiselle!” et l'on sourit sans presque se déranger, tellement déjà elle était là avant d'entrer.’

En hoe menschkundig is Frapié's opmerking omtrent den zedelijk en lichamelijk zieken Clément, wien in zijn leven één ding steeds had ontbroken: de gelegenheid om goed te doen! ‘Niemand had hem ooit een dienst gevraagd, hij wist niet wat het voor een indruk maakte, iemand te helpen. Hij was slecht, niet enkel “par manque d'usage de la bonté”, maar vooral omdat iedereen hem had toegeroepen dat hij slecht was. Hoeveel kinderen blijven ondeugend voornamelijk omdat men hen zonder ophouden voor kwaje rakkers uitmaakt!’

In den regel bekijkt en beschrijft Frapié de dingen van het leven ‘en leur naturel’, of zooals hij het ook noemt ‘sans littérature’, want ‘literatuur’ geeft volgens hem, maar nuttelooze complicaties. Buiten een beetje ‘literatuur’ schijnt hij toch niet altijd te kunnen. Dan wordt het sentiment sentimentaliteit. Maar dat neemt men gaarne op den koop toe, waar voor het overige in dit boek zooveel zuiver gevoel te genieten valt.

v.H.