De Gids. Jaargang 74

[p. 349]

Een grootsche onderneming.

Nederland in den aanvang der twintigste eeuw, geschetst in woord en beeld door verschillende schrijvers, onder leiding van Jhr. Mr. H. Smissaert. Leiden; A.W. Sythoff's uitgevers-maatschappij. 1910.

In een onlangs gehouden voordracht over ‘Schoolopvoeding en Volkskarakter’, geeft de bekende paedagoog Dr. J.H. Gunning een door beknoptheid zoo verdienstelijk overzicht van onze vaderlandsche deugden en ondeugden, dat ik niet kan nalaten het hier over te nemen ten bate van wie op dit punt nog in twijfel mochten verkeeren. Vrijheidszucht, taaiheid, goedhartigheid, nuchterheid, bedachtzaamheid, ziedaar onze actieve deugden; terwijl latente deugden genoemd worden: zelfvertrouwen, durf en ondernemingsgeest, zelfrespect. Helaas, het lijstje der ondeugden is niet minder lang: wachten en nog eens wachten, langzaamheid, omslachtigheid, het niet veel om vormen geven, hetwelk leidt tot ruwheid, ongemanierdheid.

Deze opsomming schiet mij onwillekeurig te binnen bij het doorbladeren van het boek aan het hoofd dezes genoemd. Van al onze deugden - doch ook van niet weinige onzer ondeugden - draagt het de sporen. Durf, ondernemingsgeest en zelfvertrouwen! ja, wie zal deze den uitgevers kunnen betwisten, die zonder staatsof andere subsidiën dit meer dan duizend kwarto bladzijden tellend, door vijfhonderd lichtdrukken versierd werk voor eigen risico dorsten uit te geven! Toen ik eenige maanden geleden in De Gids aanspoorde te doen voor ons eigen mooie land, wat Zweden en België van staatswege of door den Staat ondersteund hadden gedaan, vermoedde ik - de krenterige beschouwingen over Nederland's deelneming aan de op handen zijnde Brusselsche Tentoonstelling in aanmerking nemende - dat dit verlangen wel nimmer bevredigd

[p. 350]

zoude worden. Want welke uitgever zoude zonder staatssteun ooit een dergelijken arbeid durven ondernemen? En toch - reeds toen stond de wensch vervuld te worden, en was ‘Sythoff’ bezig met voor te bereiden het boek dat thans voor ons ligt.

Inderdaad, de durf en ondernemingsgeest waarvan dit hoogst kostbare werk getuigt, kunnen niet hoog genoeg geroemd worden, en waarlijk is te hopen, dat de uitgevers door het debiet van den Hollandschen tekst en den verkoop van het vertaalrecht schadeloos gesteld mogen worden voor hunne moeite.

Want natuurlijk is dit werk in vele talen over te brengen, dat - gelijk de voorrede uiteenzet - niet enkel beoogt den landgenoot, doch ook den vreemdeling in te lichten.

Doch niet enkel durf en ondernemingsgeest, ook onze andere deugden en ras-ondeugden komen bij deze onderneming om den hoekkijken. ‘Vrijheidszucht, taaiheid, goedhartigheid en nuchterheid’, zij worden waarlijk niet in dit boek gemist! Ieder der tot medewerking uitgenoodigde geleerden schrijft alsof hij alléén het woord heeft te voeren, en velen bekommeren zich allerminst om het voorgeschreven doel. Is het noodig ten einde Nederland in den aanvang der twintigste eeuw te leeren kennen, in onze geschiedenis terug te gaan tot den Masilischen reiziger Pytheas! (333 v. Christus). En van taaiheid gesproken: Is die deugd hier niet bijna tot ondeugd uitgerekt? De meesten schrijven alsof de lezer later een examen hadde af te leggen; zij zijn schoolmeesters, geen gidsen; en hoe voortreffelijk dan ook dit werk zij als ‘naslaan’ boek, allerminst is het een leesboek. Zelfs niet wat die artikelen betreft, welke er zich bij uitstek toe leenden! Taal en letteren! hoezeer getuigen die bijvoorbeeld van ‘nuchterheid’! Het artikel van den heer Frans Bastiaanse doet onwillekeurig aan een kerkhof denken. Ieder schrijver en schrijvertje heeft er een steentje met zijn naampje er op; doch hoe is alle geest weggevloden! Om die dorre reeks te kunnen onderbrengen, heeft zelfs de uitgever tot een kleinere letter de toevlucht moeten nemen. En men denke nu niet, dat ik dit artikel zoo leelijk vind omdat er herhaaldelijk De Gids in 't ootje wordt genomen. Ten eerste zijn de hier vermelde mistastingen der redactie - voor zooverre het mistastingen waren - van vóór mijn tijd. En ten tweede troost ik mij altijd met de moraal van een sprookje, dat ik den lezer - ter verpoozing - hier wil mededeelen:

[p. 351]

Een Perzisch koopman vond in een faillieten boedel de wel ietwat griezelige gave de dooden te kunnen zien, gelijk zij rondwaren door hun vroeger aardsch verblijf. Maar praktisch - als ieder handelsman is -, wilde hij ten minste eenig profijt trekken uit deze lugubere bate. Zich ziek gevoelende in een hem onbekende stad, begaf hij zich naar den meest beroemden geneesheer ter plaatse, ten einde zich de visu te overtuigen of diens roep verdiend was. Doch reeds lang vóórdat hij aan de woning van den esculaap kwam, stuitte hij op rijen geesten, die queue maakte vóór diens deur: de door den beroemden man in den grond behandelde patiënten. Vol schrik maakte onze handelaar rechtsomkeert, op zoek naar andere beroemdheden op medisch gebied. Doch ook dáár dwaalden eindelooze reeksen geesten rond. Eindelijk - toevallig een onaanzienlijk straatje doorgaande - zag hij voor een deur, waar blijkens het teeken der faculteit een medicus woonde, slechts twee geesten staan. Eurèka, riep hij (in het Perzisch) en stapte onvervaard binnen, al was het huis onaanzienlijk, de gang donker en vuil. Heer! riep hij eerbiedig den medicijnmeester toe, bij het binnentreden in diens armoedig vertrek: hoe komt het dat uwe stadgenooten zoo weinig uwe verdiensten erkennen! De hemel zij echter geloofd, die mijne schreden tot u richtte! Nederig antwoordde de aangesprokene, niet zonder eenige verwondering: ‘Neen, Heer, ten onrechte beschuldigt gij mijne stadgenooten mij te miskennen. Want eerst gisteren heb ik mij hier ter stede gevestigd en gij zijt mijn derde patient.’

Zoo ook - wil het mij voorkomen - dat de lengte van het zondenregister van De Gids, noch vóór, noch tegen dit maandschrift pleit - het bewijst slechts een lang voortbestaan. Moge zulks eenmaal ook aan die met kleiner zondenregister beschoren zijn!

Maar om terug te keeren tot ons onderwerp: Hoe zeer komt ook de Nederlandsche deugd der goedhartigheid uit in dit boekdeel! Want aan hoevele halve, kwart en duodecimo beroemdheden bewijzen de schrijvers vriendendiensten! Zelfs in portretten doet dientengevolge dit magistrale werk ‘de Prins der geïllustreerde bladen’ eene bedenkelijke concurrentie aan!

Nu wil ik geenszins beweren, dat voor zoover dit boek geschreven

voor landgenooten, dit een gebrek zoude zijn. Integendeel, het debiet der Nederlandsche uitgave zal er door verhoogd worden.

[p. 352]

Want wij zijn er nu eenmaal op gesteld vrienden en nabestaanden in zulk een overzicht vereeuwigd te zien. Doch ik hoop van harte dat de buitenlandsche bewerkers minstens de helft van al dezen ballast onvervaard over boord zullen gooien. Want men vergete toch niet dat het den vreemdeling te doen is om de groote lijnen van ons doen en laten. Tijd tot het treden in détails mist hij ten eenenmale. Wie eenmaal de Vereenigde Staten heeft bereisd, verbaast er zich niet langer over dat een Amerikaan in drie dagen Nederland ‘doet’. Hij mag niet meer van zijn vrijen tijd besteden aan onze 3.307.862 Hectaren - een respectabele oppervlakte voor ons Nederlanders, die er op leven en sterven - doch een inktvlek op de kaart voor wie de heele wereld wil rondreizen. En zoo iemand heeft warempel geen tijd voor een zinsnede als deze, uit de pen van den heer Blink gestroomd: ‘Het verdere oostelijke en zuid-oostelijke gedeelte van Nederland is van 5-25 M. hoog, ongeveer tot de lijn over Ossendrecht, Bergen-op-Zoom, Halsteren, Rozendaal, ten Z. langs Breda, over Oosterhout, ten Z. langs Den Bosch, ten W. langs Os, van hier over Tiel, naar Zeist en Naarden, in N.-W. richting, vervolgens ten O. van de Utrechtsch-Gooische heuvels zuidwaarts tot bij Scherpenzeel, verder met een boog ten O. langs Nijkerk, over Harderwijk naar Hattem, daarna met een tong naar Vaassen en Deventer zuidwaarts, en van Deventer met een zachten boog naar het Oosten, noordwaarts langs Raalte, ten W. langs Ommen over De Wijk in Drente naar Steenwijk’. Oef!...

En een Nederlander der twintigste eeuw heeft gelukkig evenmin tijd voor zulk geleuter; hij heeft veel te veel omhanden; en wil men dit den vreemdeling bewijzen, men vestige slechts de aandacht op het artikel in dit boek gewijd aan onze nijverheid; - zeker een der beste der reeks, en door veelheid van afbeeldingen uiterst geschikt om zelfs bij wie ‘loopende leest’ de overtuiging te vestigen dat ons land geenszins is enkel een museum van merkwaardigheden, ‘maar een land met eere deelnemende aan den vreedzamen wedstrijd der volken’.

En dit duidelijk te maken, is Sijthoff's uitgevers-maatschappij ten volle gelukt.

R.P.J. Tutein Nolthenius.