De Gids. Jaargang 74

[p. 554]

Bibliographie.

Francois Maury, Figures et Aspects de Paris. Paris, Perrin et Cie. (1910).

De lezers van de Revue bleue, het weekblad, dat sedert 1863 zijn naam als degelijke politieke en letterkundige Revue staande houdt, kennen Jacques Lux, wiens aanteekeningen en kronieken, in elk nummer voorkomende, steeds getuigen van het helder oordeel en de uitgebreide kennis van dezen wel-ingelichten publicist. De vrienden van A.G. van Hamel herinneren zich het woord van diep gevoelde hulde, dat Jacques Lux in de Revue van 4 Mei 1907, na den dood van onzen landgenoot hem bracht als ‘représentant accompli de la haute culture latine’, en dit moge voor velen hunner een aanleiding zijn om het boek ter hand te nemen, door den chroniqueur van de Revue bleue, tevens secretaris der redactie, onder zijn werkelijken naam van François Maury in het licht gegeven.

Hij heeft er in bijeengebracht die van zijn kronieken, in den loop van vele jaren geschreven, waarin hij de aandacht vestigt op het meest karakteristieke en op de uitstekendste vertegenwoordigers der wonderbare activiteit van het intellectueele Parijs van onzen tijd. In vier afdeelingen: Le décor, L'activité littéraire, Philosophes et historiens, La vie démocratique, teekent hij in sprekende trekken, sober en duidelijk, dat Parijsche leven, dat nog iets anders en beters is dan de meeste toeristen en romanlezers denken. Hij verzwijgt niet, waarin Frankrijk tekort schiet: ‘La France est une nation petite par le nombre de ses citoyens. Elle est une des moins aptes à pratiquer l'association, la coopération... Partout où un effort collectif, coordonné est nécessaire, elle échoue. C'est ainsi que, bien qu'elle possède nombre de politiques instruits, d'un réel mérite, elle ne réussit qu'à former de médiocres gouvernements.’ Wanneer dat land, en Parijs waar zich 's lands krachten concentreeren, desniettemin in zooveel uitmunt, dan is dat dank zij een buitengewone werkzaamheid en werkkracht. ‘A Paris, l'activité de l'homme semble doublée.’

Wie van het Parijsche leven wat meer heeft gezien dan de oppervlakte, weet hoe waar dit is. Vele niet-Franschen zelfs hebben,

[p. 555]

bij een lang verblijf in de Fransche hoofdstad, ondervon den hoe aanstekelijk die activiteit werkt.

De schetsjes, hier door François Maury bijeengebracht, geven daarvan een verkort, maar duidelijk en overtuigend beeld.

v.H.

Dictionnaire Kikongo-français Français-kikongo, par R. Butaye, S.J.J. de Meester, Roulers.

Het Kikongo (d.i. de taal der Bakongo, Kongoleezen) behoort tot de in Midden- en Zuid-Afrika zeer verbreide taalfamilie, welke bekend staat als die der Bantu-talen. Het wordt gesproken door de talrijke bevolking gevestigd aan den Beneden-Kongo tot aan Shanley-Pool en Oostwaarts tot aan de hooge bergvlakten. Men onderscheidt daarin twee hoofddialekten: 't Neder-Kikongo aan den linkeroever der Inkisi en 't Opper-Kikongo aan den rechteroever.

Het voor ons liggende woordenboek leert ons voornamelijk het Opper-Kikongo kennen wat den woordenschat betreft. Een spraakkunst wordt ons door den schrijver toegezegd; daar eenig begrip van het grammatisch samenstel echter noodig is om 't woordenboek te kunnen gebruiken, geeft de schrijver een korte grammatische schets.

In de Voorrede laat de schrijver niet na met dankbaarheid te gewagen van de ‘Dictionary and Grammar of the Kongo Language’ van Bentley, welk boek, ofschoon een verschillend dialekt behandelende, den sleutel van de taal leverde. Ook de ‘Essai d'un dictionnaire fiote-français’, door Pater Delplace, S.-J., is hem bij de samenstelling van zijn woordenboek zeer te stade gekomen.

Een van de meest karakteristieke eigenschappen der Bantutalen bestaat in de onderscheiding der naamwoorden in klassen. Eenigermate kan men die klassen vergelijken met de grammatische geslachten van 't Indogermaansch, Drawidisch, enz. Doch terwijl in deze laatste talen 't verschil van geslacht aangeduid wordt door suffixen, behalve dat een aantal woorden geen uiterlijk kenteeken vertoonen tot welk geslacht ze behooren, geschiedt de onderscheiding der klassen in 't Bantu door prefixen. Evenzoo wordt het getal in 't Indogermaansch, Drawidisch enz., aangeduid door verschil van uitgangen, daarentegen in de Bantutalen door voorvoegselen. Tot voorbeeld in 't Indogermaansch strekke 't Latijn in bonus, bona, bonum; boni, bonae, bona. Daar tegenover zien wij in 't Kikongo bijv. dezen volzin: Bantu bengi batunatini mankondo, vele menschen hebben ons pisangs gebracht. Hierin is ba-ntu 't meervoud van mu-ntu, een mensch; bengi (uit baingi) is 't mv.

[p. 556]

van ingi, veel; batunatini bevat evenzoo 't meervoudprefix ba; tn beteekent ‘ons’; natini is de verleden tijd van natina, aanbrengen; ma-nkondo is 't mv. van di-nkondo, pisang. Hetzelfde mv. van 't woord pisang komt voor in deze zinsnede: mankondo matanu mampwena matukidi kuna gata, vijf mooie pisangs zijn van dat dorp gekomen. Matanu is 't mv. van tanu, vijf, in overeenstemming met het mv. van di-nkondo, een pisang; evenzoo mampwena van mpwena, mooi; matukidi, mv. van tukidi, verleden tijd van tuka, komen van; kuna, dat, daar; gata, dorp, zonder prefix, te vergelijken met suffixlooze stamwoorden in 't Indogermaansch.

In 't Kikongo onderscheidt men 10 klassen; 't beginsel waarop de indeeling der naamwoorden berust is niet duidelijk; trouwens ook van andere talen welke grammatische geslachten onderscheiden, zooals 't Indogermaansch, geldt hetzelfde.

Ten aanzien van de wijze waarop de klassen of geslachten onderscheiden worden, vertoont het Kikongo grooter overeenkomst met eenige Kaukasische talen dan met Indogermaansch, in zooverre namelijk het geslacht of de klasse wordt aangeduid door voorvoegsels. Bijv. in 't Awarisch is v-asa, broeder; j-isa, zuster; b-duidt iets zakelijks of onpersoonlijks aan. Het Tsjetsjenisch onderscheidt zes klassen, gekenmerkt door de voorvoegsels w, j, j, b, d, b, en in 't meervoud door d, d, j, d, d en b achtereenvolgens. Deze vluchtige opmerkingen zullen voldoende wezen om te doen zien dat de behandelde taaleigenaardigheid van 't Bantu niet geheel op zich zelf staat en haar tegenhanger heeft in talen van een gansch andere familie.

Het woordenboek van Butaye is blijkbaar zorgvuldig bewerkt. Het geeft ook meer dan de titel belooft, en wel I. ‘Woordenlijst Nederlandsch - Kikongo’; ook in den ‘Dictionnaire Kikongo - francais’ is telkens een Nederlandsche vertolking gevoegd. Verder geeft een tweede bijvoegsel een kort overzicht van de spraakkunst van 't Swahili onder den titel ‘Kiswahili - français. Notions grammaticales’ en daarbij behoorende woordenlijst. Een derde bijvoegsel ‘Détails divers’, bevat persoonsnamen; namen van hoogere wezens en geesten; fetiesjen en amuletten; ziekten; voortbrengselen van handenarbeid. Het 4de bijvoegsel geeft de Fauna; 't 5de de Flora.

Alles te zamen genomen heeft de samensteller van 't woordenboek uitmuntend werk geleverd, waarvan in de eerste plaats de in 't Kongogebied verwijlende Europeanen de vruchten zullen plukken, maar dat ook door de beoefenaars der Bantu-talen elders niet nalaten zal gewaardeerd te worden.

H. Kern.