De Gids. Jaargang 74

[p. 540]

Buitenlandsch overzicht.

De dood van koning Eduard.
24 Mei.

Neen, wakkere Roosevelt, het is niet uw maand gebleven. Uw springlevendheid imponeerde minder dan een anders sterfbed. Op u komt de wereld nog wel eens terug; - waarschijnlijk; zij denkt thans het meest aan hem die heenging.

Heenging op het oogenblik, dat ieder zich begon te vragen wat hij doen zou in de binnenlandsche crisis die Engeland onderging, en die nu zoo onverwacht tot stilstand is gekomen.

Edward the Peacemaker; zou hij ook in den binnenlandschen strijd bemiddeld hebben?

Hij had er uitnemende qualiteiten toe, maar was te voorzichtig, om het te beproeven voor de nood op het hoogst was.

Maar de nood zou hoog geklommen zijn, want de Lords zouden de befaamde resolutiën verworpen hebben, en Balfour niet tot het bewind geroepen kunnen zijn dan na nieuwe verkiezingen, die, onder de dan onvermijdelijke leus ‘Pairs tegen Volk’ gehouden, wel geen meerderheid vóór de Pairs zouden hebben opgeleverd. De koning zou Asquith dus hebben moeten houden, en Asquith zou dan eindelijk in de positie gekomen zijn, van den koning de ‘waarborgen’ te verlangen, die wel reeds meermalen ter sprake waren gebracht in den vorigen verkiezingsstrijd, maar tot dusver blijkbaar nog niet gevraagd, laat staan verkregen.

Het was dan ook geen kleinigheid. Een paar honderd liberalen tot pairs benoemen? Het meest bij de hand liggende, maar ook

[p. 541]

grofste middel, en dat, om het heden te redden, de toekomst bedierf.

Een zoodanig getal conservatieve pairs te huis laten, dat de resolutiën een tweede maal door konden gaan? Men weet, dat de pairs slechts in het Hoogerhuis verschijnen kunnen, als de Koning hen roept; maar men weet ook, dat zij sinds onheugelijke tijden allen geroepen zijn.

Beide middelen beduidden een zeer opzichtig gebruik maken van het koninklijk praerogatief, dat alleen daarom in theorie onaangetast is kunnen blijven, omdat het in de practijk alleen werkte door te rusten.

Men stelle zich een oogenblik de gevolgen van dat tweede middel voor. De uitgeslotenen voor goed thuis laten? Het zou een daad zijn van zoo volstrekte partijdigheid ten voordeele van de oogenblikkelijke meerderheid van het Lagerhuis, dat zij èn het karakter van het koningschap èn de bestaansreden zelf van een Hoogerhuis ten zwaarste zou aanranden.

De uitgeslotenen dus na die ééne groote beslissing weder toelaten? Maar het zou immers buiten alle waarschijnlijkheid zijn, te gelooven, dat zij niet langs omwegen de beslissing, waaraan zij geen deel hadden gehad, zouden krachteloos hebben gemaakt; hare werking door een houding van volstrekte intransigentie zouden hebben gestuit. Ook de dan verkorte rechten van het Hoogerhuis zouden nog altijd gelegenheid hebben gegeven tot eene politiek van obstructie, die al ware haar het recht op finaliteit ontzegd, toch nog hatelijk en hinderlijk genoeg had kunnen zijn.

Naar geen van beide middelen dus zou een zoo wijs vorst als Eduard VII was gaarne gegrepen hebben. Maar wat dan? Zijn grooten invloed aan te wenden bij de pairs zelven, om hen het initiatief te doen nemen tot eene radicale hervorming van het Hoogerhuis? De liberale veto-resolutiën immers zijn geen oplossing van het Hoogerhuis-vraagstuk; zij grijpen met ruwe hand in, maar slechts op één punt. Waren zij bij het Hoogerhuis ingekomen, de pairs zouden verstandig hebben gedaan er een geheel hervormingsprogram omheen te bouwen, zoo ruim van strekking, dat het volk het had kunnen voelen als een nationalen maatregel, niet in het belang eener partij ondernomen, als verleden jaar de verwerping van het budget was, of thans de enkele verwerping der veto-resolutiën

[p. 542]

zonder meer het zijn zou. De pairs zouden dan de liberalen de loef hebben afgestoken, door te toonen dat zij niet de enghartige behoudskliek zijn, waarvoor dezen hen uitmaken.

Was de koning voor zulk eene oplossing werkzaam? Handelde Lord Rosebery, die het denkbeeld bij de Lords voorstond, in overleg met hem? Zoo ja, hoe stonden dan de kansen? Voorloopig scheen het van heel slecht. Bij de behandeling van Rosebery's nog zeer weinig radicale eerste voorstellen kwam weinig anders dan starre behoudzucht aan den dag. Zouden de Lords gedweeër geworden zijn naarmate de nood nijpender en 's konings aandrang levendiger werd?

Het rijke leven van Eduard VII eindigt met deze vraagteekens. In ieder geval zal bij de noodzakelijke beslechting van een der merkwaardigste binnenlandsche quaestiën, die sinds langen tijd in Engeland zijn voorgekomen, het element der persoonlijke populariteit van koning Eduard worden gemist. Wel mag koning George tegen zijne taak opzien; zij is lang niet licht. Engeland gaat een tijd van spanning tegemoet. Zijn inwendige politieke organisatie behoeft op zeer aangelegen punten aanvulling en herziening. De Iersche quaestie blijft een open wond. Het legervraagstuk is nog lang niet tot oplossing gebracht. Het verdedigen zijner hooge economische positie in de wereld wordt jaar op jaar moeilijker. Een lichtpunt is de levenskracht en loyale gezindheid der Britsche koloniën, maar die kracht zelf stelt vraagstukken van imperiale politiek aan de orde waarin het zeer moeilijk is geen fouten te maken, en waarin kleine fouten reusachtige gevolgen kunnen hebben. The burden of Empire weegt zwaar op het kleine eiland. Maar het patriotisme der Engelsche natie is groot en van een goed gehalte, en de politieke begaafdheid blijft opmerkelijk. Toch mengt zich in het gevoel dat bij 's konings plotseling afsterven wordt opgewekt, heel wat bezorgdheid voor een in zooveel opzichten onzekere toekomst. De koning was eene kracht, en men gevoelt het smartelijk, die juist nu te moeten missen.

Moet het eene vraag blijven welk succes een persoonlijk optreden van Eduard VII in de binnenlandsche aangelegenheden van Engeland zou hebben gehad, en is slechts dit zeker dat hij zich tot zijn dood toe een groote terughouding daarin oplegde en

[p. 543]

blijkbaar schroomde die beproefde houding te verlaten, - in de buitenlandsche staatkunde is dat optreden aanstonds zeer onbeschroomd, en tegelijk allergelukkigst van uitkomst geweest.

Men had het eigenlijk niet vermoed. ‘The Prince of Wales in his baccara suit’ was een zoo bekende verschijning...

Koning geworden, bleek de joviale boulevardier een vèrziend staatsman en tegelijk een onovertroffen diplomaat. Geen enkele van de duizend verbindingen, die hij in zijn leven van aan driekwart Europa verwant prins en bereisd man van de wereld had aangeknoopt, werd ongebruikt gelaten; met fijnen tact werd elke daarvan op hare beurt geëxploiteerd, en altijd wist daarbij de koning de juiste maat te houden, zoodat hij op geen weigering stootte.

De omstandigheden waaronder hij de regeering aanvaardde waren verre van aangenaam. De Boerenoorlog had Engeland in opspraak gebracht; in Zuid-Afrika scheen een toekomst van strijd en jammer te wachten; en om de handen daarginds vrij te houden had Engeland bedenkelijke concessiën moeten doen aan andere mogendheden.

Hoe snel is dat alles veranderd. In ongelooflijk korten tijd was Zuid-Afrika niet in naam alleen, maar inderdaad gepacificeerd, en was niet alleen Engelands isolement in Europa opgeheven, maar had het in de leiding der Europeesche staatkunde weder de eerste hand.

De entente-politiek was koning Eduard's persoonlijk werk. Tot 1904, het bezoek aan Kiel, scheen die niet op de vereenzaming van Duitschland gericht. De bekende Fransche senator en vredesman, baron d'Estournelles de Constant, die bij dat befaamde bezoek tegenwoordig was, heeft nog dezer dagen getuigd dat koning Eduard bij die gelegenheid alle moeite heeft aangewend, op de Engelsch-Fransche entente eene Fransch-Duitsche te doen volgen, met het bepaalde doel eene beperking van de wapening te land althans dichter binnen het bereik der mogelijkheden te brengen. Dit heeft alle vermoeden van juistheid. Sedert de entente toch stond Engeland aan den aandrang van Frankrijk tot versterking van het Engelsche landleger bloot; een aandrang die gegrond was in de vrees, dat, bij voorkomend ernstig geschil tusschen Engeland en Duitschland, de laatste mogendheid zich op Frankrijk zou werpen om zich schadeloos te stellen voor een mogelijke

[p. 544]

nederlaag ter zee. De geschiedenis zal eenmaal weten wat er precies bij dat bezoek aan Kiel, van 't welk de verkoeling tusschen den koninklijken oom en den keizerlijken neef dagteekent, is voorgevallen. Het schijnt dat men te Berlijn aan vroegere waarschuwingen van Engeland, dat men genoodzaakt zou zijn de politiek van ‘splendid isolation’ op te geven, en dus, tenzij men zich met de Triplice kon verstaan, zich tot de mogendheden der Duplice zou wenden, niet veel geloof geslagen en eene verzoening tusschen de belangen van Engeland en Frankrijk, en vooral tusschen die van Engeland en Rusland, voor onmogelijk gehouden heeft. Of is reeds vóór 1904 gebleken dat eene Duitsch-Engelsche entente de noodzakelijkheid van beperking in de uitbreiding der Duitsche vloot beteekende, en heeft men liever alles zien gebeuren dan over zoodanige beperking te moeten onderhandelen? Vermoedelijk zijn beide feiten waar; in ieder geval heeft men de vrijheid om in den wedstrijd met Engeland voort te varen, zeer duur gekocht. De kring werd getrokken en de reis naar Tanger ondernomen om dien te verbreken. Nog éénmaal werd Duitschland een andere uitweg geopend, toen, in Juni 1905, na den val van Delcassé, Rouvier een verdrag over Marokko aanbood; liever dan de hand aan te nemen ging men de nederlaag van Algeciras tegemoet. Voortaan zag Duitschland in iedere reis van koning Eduard een directe machinatie tegen zijne belangen. Maar het mag niet worden voorbijgezien dat van Eduard VII ten slotte ook de stappen zijn uitgegaan om die spanning weer te doen verminderen, gelijk zij na diens bezoek aan Berlijn in Februari 1909 werkelijk verminderd is; ook niet, dat Engeland althans aangeboden heeft, de vroeger mislukte onderhandeling tot beperking van de wapening ter zee nogmaals te beproeven. Duitschland heeft gemeend te moeten weigeren, eer het zelfs maar officieus had onderzocht, welke voorwaarden het bij zoodanige onderhandeling zou hebben kunnen bedingen.

De Duitsche Marokko-politiek komt minder op rekening van Wilhelm II persoonlijk, dan op die van von Holstein en den hem volgenden Bülow. De Keizer heeft op eene goede verstandhouding tot Engeland steeds prijs gesteld, en zijn persoonlijke houding tegenover de hem na verwante koninklijke familie van Engeland was er steeds eene van eerbied en ridderlijkheid. Zijne verschijning

[p. 545]

ook thans, aan de lijkbaar, en de impuls die hem, zoo te zeggen over die baar heen, Pichon de hand deed reiken, zijn naar waarde geschat. Nu koning Eduard verscheiden is, komt keizer Wilhelm onder de gekroonde hoofden van Europa nog meer in het gezicht dan te voren. Als ook keizer Frans Jozef niet meer zijn zal, is hij de nestor van Europa. Hij beschikt reeds over heel wat ervaring, en de terughouding, die hij zich na de Daily Telegraph-historie heeft opgelegd, heeft zijn aanzien zeker niet geschaad. De persoonlijke verhouding tot koning George schijnt zoo hartelijk als men wenschen kan. Mogen de ‘Völker Europa's’, tot welke de jeugdige keizer Wilhelm zich gaarne en ostentatief richtte, zich gedurig meer kunnen overtuigen in den gerijpten man een ‘doyen’ te bezitten, tot wien zij met evenveel vertrouwen kunnen opzien, als velen het tot Eduard VII deden. De keizer verschilt in vele opzichten van zijn overleden oom, maar zeker niet in gevoel van den ernst zijner roeping, en ook niet in persoonlijke aantrekkingskracht. En hij is nog niet oud van hart; hij is het nauwelijks van dagen.

Wat een gewichtige rol spelen nog de koningen. Zoo ‘democratisch’ als wij zijn. Zij zijn het immers ook geworden? Les rois ne s'en vont pas.

C.