De Gids. Jaargang 74

[p. 166]

Buitenlandsch overzicht.

Het kiesrecht in Pruisen. - Redmond.
24 Maart.

Tijdens Bülow's ‘Block’-aera was het noodlottige woord gegeven, en nu moest het worden ingelost.

Bülow had de beide liberale partijen als bestanddeelen eener meerderheid tegen centrum en sociaal-democraten noodig gehad. Zij hadden zich laten vinden. Ook de links-liberalen, op de toezegging van een kiesrechthervorming in Pruisen.

Die hervorming is eene zaak van ingrijpend belang voor geheel Duitschland. De constitutie van het Rijk verzekert aan Pruisen het overwicht in den Bondsraad. Dat wilde tot dusver zeggen: aan een streng conservatieve macht. Maar hoe, als het oude Pruisen zelf verandert? Als de industrieel en modern geworden numerieke meerderheid ook meerderheid weet te worden in de Pruisische volksvertegenwoordiging, en daarmede invloed hebben zal op de stem die namens Pruisen in den Bondsraad zal worden uitgebracht? Men gevoelt, wat er voor het autoritair beginsel, dat het Duitsche Rijk geschapen en tot dusver beheerscht heeft, op het spel staat. De kazemat zal worden afgebroken, waarbinnen het zich altijd weer kon terugtrekken. Het Rijk zal dan eerst wezenlijk Rijk zijn, niet langer buitenwerk van Pruisen.

Wilde Bülow beslist dien kant uit? Hij had genoeg geest om het denkbeeld te vatten, genoeg lichtvaardigheid om er mede te spelen, genoeg handigheid om met dat spel de links-liberalen eenige jaren binnen zijn meerderheid te houden.

[p. 167]

De kinderhand scheen zoo gauw gevuld! In stede van op vast beding, lieten zij zich winnen door vage belofte. Een paar decoratiën, een paar benoemingen, kruimpjes van den vollen disch, schenen op afbetaling te worden aanvaard! En de kiesrecht-hervorming? De regeering studeerde....

Lang kon zulk spel niet duren. Eindelijk moest in eene troonrede de indiening van een ontwerp worden aangekondigd. Hoe voorzichtig de woorden ook gekozen waren (‘organische Fortbildung’), voorzichtigheid moest juist in deze zaak de wijsheid bedriegen.

De conservatieven, wier machtspositie in Pruisen voor een steeds grooter deel enkel nog op het bestaande kiesrecht berust, konden door zulk een caoutchoucformule onmogelijk worden gerustgesteld. Wilde Bülow 't zij de openbare, 't zij de indirecte verkiezing, 't zij de indeeling der kiezers in gegoedheidsklassen, prijs geven? Alleen door de combinatie van die drie rekenen zij zich nog beveiligd. En dan nog alleen, indien ook de monstrueus geworden districts-indeeling bestendigd blijft, ontworpen in 1851, toen er nog geen groote steden waren en er geen volksverhuizing van het Oosten naar het Westen der monarchie had plaats gehad. ‘Organische Fortbildung’ kon ook aantasting van dàt, misschien hun grootste, privilegie beteekenen....

En, ter linkerzijde, waren de democratische elementen niet minder ontevreden. Zij lazen in de formule de afwijzing van hun eisch: Rijksdagskiesrecht voor Pruisen.

Van den dag der troonrede af bestond eigenlijk het ‘Block’ niet meer. Het centrum, vol wraakgierigheid tegen een kanselier die het gewaagd had den Rijksdag te ontbinden tegen hun partij en de sociaal-democraten, en hen daarmede, in dat gezelschap, buiten den begenadigden kring der ‘Gesinnungstüchtigkeit’ te sluiten, wist dat het, voor een poging om Bülow ten val te brengen, van nu af de conservatieven ‘thuis’ vinden zou. Een coalitie Bebel-Bassermann alleen zou de manoeuvre hebben kunnen verhinderen, maar zulk een verbond behoort in Duitschland nog voor lange jaren tot de onmogelijkheden.

Bülow viel om, maar niet op de kiesrechtkwestie. Men vertrouwde hem het uitwerken der ‘organische Fortbildung’ niet toe, maar formeel was daarvan met geen woord melding gemaakt. In

[p. 168]

een parlementair geregeerd land zou zulk een eigenaardige toestand, als sedert Bülow's val bestond, niet voor kunnen komen. Daar zou, met de vorming eener anti-kiesrechtsherzieningsmeerderheid, het kiesrechtontwerp zelf van de baan zijn geweest, wat dan ook een vorige troonrede daaromtrent mocht hebben ingehouden. In Duitschland was zulk een eenvoudige oplossing niet mogelijk. Daar heet eene regeering te bestaan buiten en boven de partijen, en eene troonrede wordt er voorgesteld als persoonlijke meeningsuiting van den monarch. Het ‘Königswort’, eenmaal gegeven, moest worden gestand gedaan, hoe dan ook. Zoo heeft men het merkwaardige schouwspel beleefd, dat eene herziening, die maar niet opschieten wou zoolang de man aan het bewind was die er zijn naam aan had zullen geven, vliegensvlug is afgedaan zoodra die man was verwijderd.

De fictie, dat er inderdaad eene regeering bestaat van den wil der partijen onafhankelijk, is echter na de jongste gebeurtenissen moeilijker op te houden dan ooit. De nieuwe kanselier dient een ontwerp in dat de directe verkiezing invoert en voor het overige al het verouderde nagenoeg ongewijzigd handhaaft. Hij houdt bij die gelegenheid eene rede waarin hij zeer weinig zegt tot aanbeveling van zijn eigen ontwerp, en zeer veel tegen de parlementaire regeering. Evenwel laat hij door de parlementaire meerderheid zijn geheele ontwerp ter zijde stellen en door een ander vervangen, waarbij, in plaats van de openbare directe, de geheime getrapte verkiezing ingevoerd wordt, geheim alleen, voor zoover het de eerste aanwijzing van kiezers betreft. Het maatschappelijk overwicht der jonkers in de dorpen beoosten de Elbe is zoo groot, dat, bij de openbare stemming in tweeden termijn, bijna nimmer in twee van de drie gegoedheidsklassen eene meerderheid van kiezers den voorzittenden landheer zal durven trotseeren. Het behoud der getrapte verkiezing is hun dus meer waard, dan het behoud der openbaarheid ook van de eerste kiezersaanwijzing.

Het sans-gêne waarmede de meerderheid de van de regeeringstafel verkondigde uitlegging van het ‘Königswort’ door een andere verving, zal in de toekomst blijken een onherstelbaren slag te hebben toegebracht aan het leerstuk, dat in Pruisen de koning oppermachtig is, en de rechtsche partijen geen hooger eerzucht hebben dan hem te steunen en te dienen.

[p. 169]

Bethmann-Hollweg trachtte zijn aftocht te dekken door een, na zijn uitdagende intreerede, allerjammerlijkste speech. Als een Duitsch Rijkskanselier in de verlegenheid is, pleegt hij naar links te hakken. Uit zijn uit den pruikentijd afkomstige kanselarijtaal in kombuishollandsch overgebracht, hield zijn slotwoord weinig anders in dan (tot de links-liberalen en socicaal-democraten): ‘jullie hebben maar lekkertjes je Rijksdagkiesrecht niet.’ Of hij zelf door de rechterzijde te pronk was gezet als een schooljongen door wiens thema een streep is gehaald, scheen minder ter zake te dienen.

De Pruisen zijn aan strenge tucht gewend en zullen geen kwajongensstreken uithalen. Maar vergeten zullen zij het gebeurde niet gauw. Zij voelen zich beleedigd zooals zij zich beleedigd hebben gevoeld, toen na 1813 de belofte tot grondwetgeving werd geschonden.

De heerschappij der landheerenkaste in Pruisen is kunstmatig geworden. Zij hangt aan eenige kieswetsartikelen. De kwestie der herschepping van Pruisen tot een modernen staat, en daarmede de eigenlijke schepping eener Duitsche eenheid (die immers op den duur onmogelijk binnen de in 1871 bereikte grenzen beperkt kan blijven, maar doorwerken gaat ook buiten de sfeer van defensie en invoerrechten), hangt af van de politiseering eener tot dusver in de behartiging van economische belangen opgegane bevolking. Het nijvere Westen domineert in getal, in verstand, in rijkdom; het zal het eerlang ook in 's lands raadzaal doen. De luitenant en tien man van den heer von Oldenburg zullen den wassenden stroom niet stuiten.

Maar vooreerst nog jaren geduld. De arbeider en de bourgeois, die alleen te zamen kunnen overwinnen, hebben den bond nog niet gesloten. Zij letten nog op niets zoo angstvallig als op het ‘getrennt marschiren’. Maar, als zij zich bewust worden in dezelfde richting te zijn gegaan, komt ook nog de tijd wel voor het ‘vereint schlagen’.

Wat zal Redmond doen? Hij ziet er voordeel in, er zoo lang mogelijk naar te laten raden.

Hij kan het kabinet iederen dag laten vallen. Maar zal hij met Balfour beter condities kunnen maken voor Ierland dan met Asquith? Hij kan het zelf niet gelooven.

De Iersche hulp is voor de liberale zaak in Engeland een

[p. 170]

kracht en een zwakheid tegelijk. De Ieren weten dat zij voor de vervulling hunner particuliere wenschen bij de unionisten niet terecht kunnen. Zij hebben dus een natuurlijke neiging, het overwicht te bezorgen aan de liberale partij. Op voorwaarden, wel te verstaan. In haar nood pleegt dan de liberale partij op die voorwaarden in te gaan, maar als het op het voldoen der rekening aankomt, zijn er altijd elementen in de partij zelve die òf in het geheel niet, òf slechts de helft van den weg, meegaan.

Redmond weet dit en tracht, nu de omstandigheden hem tijdelijk zoo gunstig zijn als misschien in jaren niet weer, er uit te knijpen wat hij kan. Maar wie waarborgt hem, dat ook de stelligste beloften der regeering bindend zullen zijn voor ieder partijganger tot den laatsten man? Een handvol leden kan in dit parlement de schaal doen overslaan, ook tegen de Ieren.

Niemand is met het resultaat der jongste verkiezingen tevreden. De volgende staan licht spoedig voor de deur.

Het wordt den Engelschen wel zwaar bezocht wat zij in Ierland misdreven hebben. De belangrijkste binnenlandsche kwestie die zich na 1832 heeft voorgedaan, wordt vertroebeld, bedorven en in haar oplossing vertraagd door de ‘damn'd Irish tricks’.

C.