De Gids. Jaargang 74

[p. 589]

Buitenlandsch overzicht.

Kneppel in het hoenderhok.
22 Februari.

Het is wat fraais, dat de Nederlandsche politieke samenleving in de laatste maanden te zien geeft. Een omzeulen met vuile wasch, tot walgens toe.

Of wij slechter zijn dan anderen? Niet beter en niet slechter, maar wij missen de geschiktheid om incidenten, die, zoo zij niet gevideerd worden, den dampkring moeten verpesten, openhartig, vlug en handig uit de wereld te helpen.

Van tweeën moet dan één gebeuren: òf de noodzakelijkheid, om ergens een einde aan te maken, kan zóó evident worden, dat zij leidt tot eene geweldige krachtsinspanning, die licht het doel voorbijschiet; - òf de zaak rot voort, stinkt uit naar men zich ten slotte troost, evenwel niet zonder gedurende al dien tijd onzen smaak beleedigd en onze verbeelding bevuild te hebben, en misschien na jaren nog een pestwalm op te zenden, zoo dikwijls een onvoorzichtige er aan roert.

Tot de taak van een gouvernement behoort, wanneer argwaan en onrust epidemisch worden, de moreele ontsmettingsdienst.

Het Keizer-brief-gerucht dook op tijden geleden, in vormen en onder omstandigheden die het zonneklaar maakten dat met de verspreiding een doel werd beoogd.

Het gerucht loog; geen redelijk Nederlander die het na de verklaring van minister van Swinderen meer betwijfelen kan. Maar

[p. 590]

waarom het dan niet aanstonds den vuilen kop ingeknepen? Was, om daartoe moed en kracht te geven, de heer van Heeckeren met zijne nota's, was de klaarblijkelijke exploitatie van het geval in de Fransche pers, eerst noodig?

Een minister, zal men zeggen, kan niet elk oogenblik opstaan om van achter de groene tafel persgeruchten tegen te spreken. Toegegeven; - al geloof ik geenszins, dat wij uit het instituut der ‘korte vraag’ reeds gehaald hebben wat er in zit. Maar waartoe zich zoo angstvallig onthouden van het gebruik der dagbladpers zelve? De mischief-makers weten den weg wèl naar hare bureaux...

Men hoort een bezwaar dat hart en zeden eert, al geloof ik niet dat het juist is. Wij hebben vernomen van eene reptiliënpers elders, en wij verfoeien haar, of alles wat er op lijkt, als onmannelijk en onnederlandsch.

Maar iets anders is het, onder het mom van zelfstandige behartiging van volksbelangen neer te schrijven wat een minister u in de pers geeft, inzicht en wil te plooien naar bevel, geborgde meeningen te verkondigen; - iets anders, feiten ta publiceeren in een vorm, die geen twijfel laat aan de bron waaraan gij ze ontleent.

Als een kwaadwillig gerucht verspreidt wordt tegen, zeg de Maatschappij Zeeland, of de Hollandsche Spoor, of een groote financieele instelling, of een kerkgenootschap, of een groot vakverbond, neem welke belangrijke corporatie gij wilt, dan zal niemand de courant, die, met vermelding van herkomst, eene tegenspraak opneemt, van oogendienarij beschuldigen.

Het is niet eens waar, dat de regeering ten onzent geen gebruik maakt van de pers om geruchten tegen te spreken of feiten mede te deelen. Maar het schijnt te vaak of zij, in stede van de knapste, de onnoozelste harer dienaren met de redactie belast. Zij doet het te laat, te beschroomd, te onbeholpen. De water-en-melkstijl der regeerings-mededeelingen aan het correspondentie-bureau voor dagbladen is berucht geworden in den lande.

En wil men zich met particuliere persorganen in beginsel niet inlaten - een beginsel dat men onderwijl reeds prijsgegeven heeft - bestaat er geen Nederlandsche Staatscourant?

‘In Nederlandsche dagbladen wordt het gerucht verbreid dat Z.M. de Duitsche Keizer aan H.M. de Koningin in het jaar....

[p. 591]

een schrijven zou hebben gericht, waarbij met occupatie onzer havens werd gedreigd, zoo niet de Nederlandsche regeering zekere maatregelen name tot afweer eener landing uit Engeland. De regeering, daartoe door H.M. gemachtigd, deelt mede dat zoodanig schrijven nimmer door Hoogstdezelve werd ontvangen.’

Zulk een berichtje, maanden geleden geplaatst, hoeveel onverkwikkelijks zou het hebben voorkomen, en van een hoe gepaste consideratie zou het getuigd hebben voor de eer en rust der natie en van haar geëerbiedigd Hoofd. En, tegenover het hoofd van den bevrienden Staat, zou het, aanstonds, een daad hebben beteekend, meer wezenlijk dan de woorden, die thans noodig werden geacht, om de daad, die na het onwaardig gescharrel eindelijk nog volgde, kracht bij te zetten.

De andere geruchtmakende zaak behoort niet tot de voorvallen, welke in deze rubriek plegen te worden ‘overzien’. Zij is ‘binnenlandsch’; - toch niet zonder invloed allicht op het aanzien van ons land bij vreemden. De hoofdpersoon schijnt aanvankelijk niet te hebben doorzien, wat er voor hem, die toch zulk een belangrijk stuk Nederland is of in ieder geval geweest is, op het spel stond. Wij naderen zoetjes den eersten jaardag van het Kuyper-probleem, en zijn vermoedelijk nog lang niet aan het eind der herkauwingen, die wij ons zullen moeten laten welgevallen. Droevig besluit van een merkwaardige publieke loopbaan!

En nu is de naam ook in verband met de Keizerbrieflegende genoemd op eene wijze die een volk, dat weten moet wat het aan zijn publieke mannen heeft, gebiedend noodzaakt den eisch tot nadere verklaring te handhaven. Wij mogen verlangen, dat onze hoogste ambtenaren zich niet zullen gedragen als personen uit de operette; - en, zoo men onderscheid zal kunnen blijven maken tusschen den Haag en Gerolstein, dienen waardigheidsbekleeders, die blijkens bewezen handelingen zich dat onderscheid niet bewust zijn geweest, door hartige betuiging hoe men over hen denkt, onschadelijk te worden gemaakt. Merkt iemand op, dat het bewijs van mystificatie nog niet is geleverd? Het is dan waarlijk tijd, dat wij in staat worden gesteld, onschuld van schuld te onderkennen. Waarvoor zien de heeren ons aan? Voor kinderen of zinsverbijsterden? Dezulken alleen zullen er genoegen mee nemen,

[p. 592]

op één zelfden dag in den brief van den heer van Heeckeren te lezen: ‘De gebeurtenis waarop ik doelde, is mij destijds medegedeeld door den toenmaligen minister-president, met wien ik over den aard en de beteekenis er van niet eens maar herhaaldelijk van gedachten heb gewisseld,’ - en in de Standaard: ‘Al wat aangaande een dreigbrief van den Keizer was rondgebazuind, rustte op pure verzinning’. Rustte is, voor zulk geschal, wel het woord!

Tegen een boerenbedrog als hier van één van beide zijden wordt uitgeoefend past een krachtig protest. Onthoudt men ons opheldering, er zullen er twee in den ban moeten. Noch op een Eerste-, noch op een Tweede-Kamer-lid mag de verdenking van zóó schaamtelooze onwaarachtigheid rusten.

Er valt, naar aanleiding van deze onverkwikkelijke zaak, nog een ander woord te richten, niet tot X of Z, maar tot ons zelven.

Voor wie niet ten eenen male vreemdeling is in Jeruzalem, viel de beweerde brief, in zijn lompe driestheid, gemakkelijk als onecht te herkennen. De long die welk feitje dan ook (het uit te snuffelen, blijve onzen kindskinderen voorbehouden) opgeblazen heeft, moge kracht van adem hebben bezeten, zij behoort in ieder geval aan een grove natuur, aan een die gewend is voor het schellinkje te spelen. Helaas behoort de kennis, die een zeer groot deel der Nederlandsche natie (en waarlijk niet het vulgus alleen) van internationale verhoudingen heeft, inderdaad op dien rang thuis. Het blijkt evenzeer uit de talrijke koffiehuisgesprekken als uit de schaarsche kamerspeeches, aan dat onderwerp gewijd. Wij verslinden kolommen buitenlandsch nieuws, maar zijn weinig gewend ons zelven als deel van de wereld om ons, met die wereld in dagelijksche betrekking, te begrijpen. Een minister van buitenlandsche zaken die meer wil zijn dan een rond de cuir, voelt zich, in zijn gewichtig werk, niet gedragen door de verlichte belangstelling der natie. Een ingedommeld volk en een geëffaceerd departement hebben elkander weerkeerig bedorven. Het publiek had het departement dat het verdiende, en omgekeerd. Dat moet veranderen en het begint te veranderen. Nog nimmer waren er zooveel hoopvolle teekenen als onder dezen minister. Maar dat wij er nog lang niet zijn, bleek overvloedig uit de gesprekken die ieder van ons naar aanleiding van het jongste kabaal kan hebben hooren voeren. Ruim waren

[p. 593]

de gissingen: zou niet dit en zou niet dat; kon het niet zus geweest zijn of zoo? De zotste combinatiën deden opgeld; - gelukkig nog, zoo zij niet beleedigend waren voor het karakter ook van personen tegen wier goede trouw zelfs niet de schaduw van gerechtvaardigde verdenking rijzen kan. Rustig zelfgevoel en nuchtere beoordeeling van Nederlands internationale positie waren al te zeldzaam.

Wij plegen lange correspondentiën te lezen, krijgen ze althans thuisgestuurd, over de quaestie der bevestiging van Kopenhagen. Te verkondigen dat die quaestie ontstaat en in al haar geledingen beheerscht wordt, in de eerste plaats door de tegenstelling der belangen van twee groote mogendheden, en vervolgens door den plicht, aan de Denen gesteld, om verband te leggen tusschen dien belangenstrijd en de inrichting hunner nationale defensie, is een open deur in te loopen. Maar is iemand zoo naïef van te meenen, dat, Keizerbrief of geen Keizerbrief, die belangenstrijd en die plicht in ons eigen geval niet bestaan? Onze verdedigingsgereedheid, naar beide zijden, dient zóó te zijn, dat zoo een dreigbrief morgen aan den dag kwam, wij toch onze houding niet zouden verliezen. Ook deze overtuiging begint, goddank, aan te sterken; - van haar eindelijke zegepraal hangt ons bestaansrecht als natie af. De echte dreigbrief, als hij ooit komen mocht, zij ons niets dan een stukje papier. De gewaande had (en door niemands schuld dan onze eigene) iets van den kneppel in het hoenderhok. Als het tenminste niet was... in de eendenkooi.

Een ‘buitenlandsch’ overzicht, gedateerd Februari 1910, zonder een woord over de Engelsche troonrede of het Pruisische kiesrechtontwerp, schijnt het vreemd af te leggen. Maar het hemd was nader dan de rok.

C.