De Gids. Jaargang 74

[p. 164]

Dramatisch overzicht

Stadsschouwburg: Suzanne Després in Le partage, comédie en trois actes de A. Guinon.
Het Tooneel: Het snoepreisje van mijnheer Perrichon, comedie in vier bedrijven van E. Labiche en Ed. Martin.

‘De vreemdeling slikt alles.’ De bekende leus, waaronder Parijsche Tentoonstellings-restauraties haar waar aan en in den man plegen te brengen, schijnt ook die te zijn van zekere reizende Parijsche tooneelgezelschappen. En zoo heeft men als ‘représentation de grand gala’ - waarbij het ‘gala’ hierin scheen te bestaan dat de artisten, wier koffers niet waren aangekomen, in hun reispakjes speelden - aan een den Stadsschouwburg vullend publiek een zeer onbelangrijk, grof gedacht en banaal geschreven stuk voorgezet, dat Le partage heet, geschreven is door een obscuur Parijsch tooneelschrijver met name Guinon en waarin de begaafde toneelspeelster Suzanne Després het niet de moeite waard scheen te achten, anders dan op zeer enkele oogenblikken uit haar apathische stemming te treden.

Het was een verloren avond. De tooneellievende Amsterdammers zouden beter gedaan hebben, de zeker zeer belangrijke recette door Nederlandsche tooneelgezelschappen te laten verdienen, die haar meer... verdienen.

In één opzicht hadden de Fransche tooneelspelers goed gezien: de vreemdeling slikte alles, en ik geloof werkelijk dat er waren die het mooi vonden!

Sprekende van tooneelgezelschappen die eerder volle schouwburgen verdienden, dacht ik in de eerste plaats aan ‘Het Tooneel’,

[p. 165]

waarvan ik het laatst een voorstelling bijwoonde van een der beste blijspelen, zoo niet het beste blijspel, van Labiche.

Eugène Labiche is welhaast twee-en-twintig jaar dood: hij stierf 22 Januari 1888, twee-en-zeventig jaar oud. Nog bij zijn leven, tien jaar voor zijn dood, werden zijn comédies en vaudevilles door de zorg van zijn vrienden bijeengebracht en uitgegeven in tien deelen. Dat was wel wat veel. Twee of drie deelen zouden het beste wat Labiche geschreven heeft hebben kunnen bevatten. Maar in dien tijd schijnt het gewicht van tien deelen noodig geweest te zijn om de deuren te forceeren van de Académie française, waar de vijf-en-zestig-jarige inderdaad den 26^en Februari 1880 zijn intrede gedaan heeft.

Niemand die hem die eereplaats misgunde. Zij die Labiche's stukken wat nader hadden bekeken, voelden dat achter den man, die veertig jaar lang zijn tijdgenooten had doen lachen, nog iets meer stak dan enkel een ‘amuseur’. ‘Un philosophe’ noemden sommigen hem, en met die benaming, waarmede men in Frankrijk dikwijls heel gul is, bedoelden zij dat Labiche niet alleen een fijn opmerker was van de uiterlijke dwaasheden van dien bourgeois, dien hij bij voorkeur tot object koos, maar dat hij de menschen ook van binnen had bekeken en daardoor aan de beste van zijn blijspelen een zielkundige waarheid ten grondslag had weten te leggen.

Enkelen gingen nog verder. J.J. Weiss, indertijd tooneelcriticus van het Journal des Débats, schreef in 1884 in een van zijn feuilletons: ‘M. Labiche a plus que de la gaieté et de l'esprit dans l'imagination; il y a du génie, du sincère et gros génie’, en hij gaf den raad: ‘Jouez aux Français Le voyage de Monsieur Perrichon’, - een raad die, door anderen herhaald, ook opgevolgd is: Perrichon behoort thans tot het repertoire van ‘la Maison de Molière’. Een der latere ‘lundistes’ van de Débats, Jules Lemaître, sprak met minder geestdrift over den man, wiens stukken, volgens hem, gemeenlijk ter lezing werden aanbevolen aan podagristen en herstellenden. Lemaître behandelt in zijn Impressions de théâtre, de verzameling van zijn tooneelfeuilletons, Labiche slechts een enkele maal en bij die gelegenheid spreekt hij over ‘la jovialité dure et la rude bouffonnerie ininterrompue’ van zijn stukken.

In ons land schreef, dertig jaar geleden, kort na de uitgaaf van de tien deelen, Charles Boissevain een artikel over Labiche

[p. 166]

in De Gids. Daarin spreekt hij over de kunst zich te vermaken en over den zedelijken moed, die er noodig is om zich te durven vermaken: Labiche noemt hij een weldoener der menschheid.

Boissevain's opwekkend woord, zijn lofrede op Labiche zouden nog na dertig jaar dienst kunnen doen. Want ik ben er niet geheel gerust op, dat op dit oogenblik in ons land de schrijver van Le voyage de Monsieur Perrichon naar waarde wordt geschat. Het lijkt wel of zij, die in onzen tijd aan de tooneelspeelkunst hunne aandacht schenken, het eenigszins beneden hun waardigheid zouden achten, zich met Labiche op te houden en met zijn stukken zich te vermaken. René Doumic heeft het juist gezegd: in Labiche's stukken vindt men ‘des idées très fines traduites par des moyens très gros’. En nu zien de meeste menschen enkel de ‘moyens très gros’, terwijl de ‘idées très fines’ hun ontgaan.

Zulk een idee ligt aan Le voyage de Monsieur Perrichon ten grondslag: ‘de menschen hechten zich niet aan ons om de diensten welke wij hun, maar om die welke zij ons bewijzen.’ Perrichon, in de Zwitsersche bergen gered door Armand Desroches, die daardoor in de gunst van den vader van de bevallige Henriette hoopt te komen, is zijn redder in den aanvang wel uitbundig dankbaar, maar al spoedig maakt hij zich wijs, dat die redding niet zoo heel veel te beteekenen had en dat zijn vrouw en dochter, die Armand bewonderen, sterk overdrijven. Veel dankbaarder is Perrichon dien anderen jongen man, die zich door hèm heeft laten redden: ‘Jij bent mij alles verschuldigd’, roept hij uit, ‘dat zal ik nooit vergeten!’

De ijdelheid, de bluf en de lafhartigheid van den rijkgeworden rijtuigmaker zien wij vier bedrijven lang in allerhande vormen voor ons tentoongesteld. Het motief: Perrichon's ondankbaarheid uit ijdelheid, wordt door Labiche telkens weer gevarieerd, telkens in een nieuw licht gesteld, en zoo blijft het stuk ons vier bedrijven lang boeien en vermaken.

Zoo althans ging het mij. Of is het misschien een vergissing, wanneer ik in Le voyage de monsieur Perrichon iets meer zie dan een vijftig jaar oude klucht, die men enkel door haar te kleeden in de décors en de costumes van een halve eeuw geleden, nog van eenig belang zou hebben kùnnen maken voor onzen tijd? Een dergelijke

[p. 167]

encadreering zou voor mij den indruk niet versterkt hebben. Is niet de dwaasheid, welke door Labiche wordt aan de kaak gesteld, er een van alle tijden? Zijn er niet ook nog in onze dagen rijkgeworden burgerlui, voor wie een reisje naar Zwitserland een gebeurtenis is in hun leven, die hen even zenuwachtig maakt als zij het Perrichon deed; en zien wij, als wij in het buitenland reizen, niet telkens de malste dingen doen door parvenu's, die enkel om de bluf reizen en te onbeschaafd zijn om van natuurschoonheden werkelijk te genieten?

Ik heb dan ook tegen deze vertooning, waarbij opgewekt, frisch en vlot gespeeld werd, geen ander bezwaar dan de onvoldoende vertaling waarin het stuk ons werd voorgezet. Reeds de titel deugde niet. Perrichon maakt geen ‘snoepreisje’, geen heimelijk uitstapje dat het daglicht niet zien mag; hij reist in alle eer en deugd, vergezeld van zijn wettige vrouw en dochter. Maar: ‘Ik eet in de stad’ voor ‘Je dine en ville’, en ‘Dat is sterker dan ik’ (of iets dat daarop leek) voor ‘C'est plus fort que moi’, zijn taalongerechtigheden die bij een vereeniging, waarvan Willem Royaards de leider is, niet mogen voorkomen.

Het succes van Adam in ballingschap, waarvan de honderdste voorstelling terecht tot een feestvoorstelling gemaakt werd, is voor Royaards een onvergankelijke eer. Maar wie in dit groote zich zoo groot toonde, mag het kleine - een vertaling van Labiche - niet verwaarloozen.

J.N. van Hall.

Naschrift (25 Dec.).

Voor een eenigszins uitvoerige bespreking van het grof en smakeloos werk, dat Herman Heijermans, onder den titel ‘De Schoone Slaapster’, ons heeft voorgezet, is het voor deze Gids-aflevering te laat. Misschien kom ik in Februari terug op dit stuk, dat bij de eerste voorstelling, als gewoonlijk, door Heijermans' partijgenooten lawaaierig werd toegejuicht.