De Gids. Jaargang 74

[p. 149]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Nog iets over het citaat uit ‘Westöstlicher divan’.

- Het stukje: ‘Een woord van Goethe verkeerd geciteerd’, dat ik in November j.l. onder deze rubriek schreef, heeft den heer E. d'Oliveira Jr. aanleiding gegeven, in De Ploeg, het maandblad van de Wereld-Bibliotheek, zich ‘te verweren’, gelijk hij het noemt.

Men moet namelijk weten, dat deze letterkundige voor de Wereld-Bibliotheek een werk over Goethe onderhanden heeft, dat, zoo schrijft hij, ‘reeds voor een deel gereed ligt en is ontworpen in verband en in overeenstemming met de opvatting’ door den heer Simon in het Goethe-Jahrbuch ‘gewraakt’. Was nu de opvatting van den heer Simon juist en gold zij voor Goethe's levensbeschouwing van het begin tot het eind, dan zou het boek van den heer d'Oliveira reeds vóór zijn verschijning gevonnist zijn.

Ik kan het niet helpen, maar de ongerustheid van den jongen schrijver brengt mij een van de ‘Leekedichtjes’ in de herinnering, dat, voor dit geval, met weglating van de eerste woorden, zou kunnen luiden:

.... in (mijn) systeem

Daar zou 't volstrekt niet deugen;
En dies - dat ik de vrijheid neem
Te zeggen: 't is een leugeu.

De verweerder verwijt mij half-citeeren, hetgeen hetzelfde zou zijn als het verkeerd citeeren, wat ik anderen verweet. Ik geef

[p. 150]

toe, dat dit zoo zou kùnnen zijn. Maar waar hetgeen verzwegen werd hetzelfde zegt als hetgeen er aan voorafgaat, is het verwijt zeker ongegrond. Ik kan toch niet inzien, dat het couplet uit den Westöstlicher Divan, volgende op het door mij aangehaalde, aan Hamet's repliek een andere beteekenis geeft.

Wat antwoordt Hamet op het gezegde van Suleika, dat ‘Volk en Knecht en Hooggezeetnen’ het hoogste geluk in de persoonlijkheid meenen te vinden?

Kann wohl sein! So wird gemeinet;
Doch ich bin auf andrer Spur.

Dat is toch duidelijk, zou ik zeggen, ook zonder mijne cursiveering. Hatem (Goethe) is het niet eens met wat de anderen meenen: hij vindt zijn hoogste geluk niet in de persoonlijkheidalleen; die is hem niets zonder Suleika. Het couplet, waarin hij dit nog nader uiteenzet en dat ik niet aanhaalde, luidt:

Wie sie sich an mich verschwendet,
Bin ich mir ein werthes Ich:
Hätte sie sich weggewendet,
Augenblicks verlor ich mich.

Cursiveeringen kunnen de beteekenis van dit couplet voor mij tot geen andere maken dan tot die, welke de heer Simon aannam. Wil men het nog eens in een gebrekkige, maar naar den zin juiste, vertaling hooren:

Als zij zich aan mij wil geven,
Ben 'k mijzelf een dierbaar Ik,
Vlood zij vàn mij, ik was niets meer
Op datzelfde oogenblik.

Nu zal men zeker uit andere uitlatingen van Goethe een andere beschouwing kunnen verdedigen. Maar er zijn er ook te vinden, die met die uit den Westöstlicher Divan overeenstemmen. Daar hebt ge wat, onder dagteekening van 17 Februari 1832, dus weinig weken vóór Goethe's dood, in de ‘Gespräche mit Goethe’ van Eckermann te lezen staat: ‘In den grond, wij mogen ons voordoen zooals wij willen, zijn wij allen collectieve wezens. Want hoe weinig hebben en zijn wij, dat wij in de zuiverste beteekenis

[p. 151]

ons eigendom noemen! Wij moeten allen ontvangen en leeren, zoowel van hen die er vóór ons waren als van hen die mèt ons zijn. Zelfs het grootste genie zou het niet ver brengen, indien het alles aan zijn eigen binnenste te danken wilde hebben. Dat begrijpen de meeste menschen niet, en met hun droomen van oorspronkelijkheid tasten zij hun halve leven lang in den blinde... Het is zoo, ik heb in mijn lange leven velerlei gedaan en tot stand gebracht, waarop ik mij misschien zou kunnen beroemen. Wat had ik echter, als wij eerlijk willen zijn, dat werkelijk van mij zelven was, dan de bekwaamheid en den lust om te zien en te hooren, te onderscheiden en te kiezen, en het geziene en gehoorde met eenigen geest te bezielen en met eenig talent weer te geven’...

Zoodat ik maar zeggen wil, dat men niet, gelijk de heer d'Oliveira deed, zich terstond in positie van ‘verweer’ behoeft te stellen en het zich ‘aan te trekken’, wanneer een vers of een uitspraak van Goethe niet volkomen kloppen met hetgeenmen zich als zijn besliste en beslissende meening omtrent de persoonlijkheid gedacht heeft.

v.H.

Een volksuitgaaf van Goethe's werken.

- Nu men zich in ons land iets meer met Goethe gaat bezighouden - dat de Wereld-Bibliotheek haar lezers een boek over Goethe zal aanbieden en tevens een vertaling van Faust en van de Wahlverwandschaften aankondigt, is zeker heugelijk nieuws - mag ik wel de aandacht vestigen op de buitengewoon goedkoope, en zich toch door druk, lettertype en handig octavo-formaat onderscheidende, uitgaaf van Goethe's werken, welke enkele weken geleden het licht heeft ezien in de Insel-Verlag te Leipzig. De zes net gebonden deelen kosten te samen slechts 6 Mark. Deze uitgaaf is het werk van de Goethe-Gesellschaft, die haar door een subsidie van 20.000 Mark heeft mogelijk gemaakt.

v.H.