De Gids. Jaargang 60

[p. 346]

Het kruidmoes,

of Een vroege morgen uit het leven van een Romeinsch boertje, naar Vergilius, of een ander.¹⁾

't Was in den winter, de talmende nacht was het einde genaderd,

't Rijzen van 't licht door den roep van den wakenden vogel verkondigd,

1) Het gedicht Moretum wordt in verscheidenen handschriften aan Vergilius toegeschreven en is in vele uitgaven zijner werken opgenomen. In een der handschriften, van de Ambrosiaansche bibliotheek te Milaan, is er bij aangeteekend, dat het eene navolging is van een Grieksch gedicht, van Parthenios, zijn leermeester, een Alexandrijnsch geleerde, die te Napels verblijf hield. Onwaarschijnlijk is dit niet, doch zeker evenmin. Hoe het zij, dat het gedichtje uit de gouden eeuw der Latijnsche letterkunde dagteekent, valt niet te betwijfelen, en zeker is het lang zoo algemeen niet bekend als het verdient. - Eigenlijke verklaringen behoeft het niet, enkele opmerkingen mogen niet onwelkom zijn. Een paar blijkbaar onechte regels zijn niet vertaald. Uit regel 18 blijkt, dat het boertje voor verscheidene dagen tegelijk zorgt, want 16 Romeinsche ponden zijn 5¼ kilogram; de maat die hij gebruikte, kan een modius geweest zijn, want deze had een inhoud van 8¾ liter en kon dus 6½ à 7 kilogram koren bevatten. De beschrijving van regel 23 past zeer goed op den Romeinschen molen, die door de vondsten in Pompeii nauwkeurig bekend is geworden, maar is ook zonder deze kennis zeer wel te volgen, als men aan den looper en den ligger van onze molens denkt. Uit regel 44 kan men zien, dat het boertje bij het bewerken van Ceres' gave tot brood geen deesem gebruikt en dat het bakken, al worden de god van het vuur en de godin van den haard er bij te pas gebracht, zeer eenvoudig in zijn werk gaat. - Mocht iemand lust krijgen, ook eens zulk een kouden schotel, als hier Kruidmoes (of Kruudmoes) en in het Latijn Moretum genoemd wordt, te bereiden, dan moge hij weten, dat het laatste hoofdstuk van Columella's werk (De Re Rustica, XII, 57) er een uitvoerig keukenrecept voor bevat.

[p. 347]

 

Als zich een boer, die een akker bebouwt, recht nietig in omvang,

 

Simulus, angstig den komenden dag tegen honger te kampen,

5

Langzaam rekt en de leden verheft van zijn schamelen stroozak,

 

En met een weiflende hand rondom zich tast in het duister,

 

Zoekt, waar de stookplaats is; na een poos doet een schram het hem voelen.

 

Klein was het stompje van 't hout, dat nog niet van het smeulen verteerd was,

 

Dik de bekleeding van asch, die het glimmen van 't kooltje verduistert;

10

Dicht bij die schemering brengt hij voorovergebogen zijn lampje,

 

Peutert en rekt met een doren den dorstigen hennep te voorschijn,

 

Blaast nu en telkens op nieuw, om den sluimrenden vuurgloed te wekken.

 

Eind'lijk gelukt het en wijkt voor een flakkerend schijnsel het duister.

 

Thans omdekt hij het licht met de hand, tegen tocht het beschermend,

15

Gaat naar de deur van het hok, dat zijn voorraad bewaart, en ontsluit die.

 

Daar, op den bodem gespreid, lag koren, een armelijk hoopje;

 

Hiervan neemt hij zoo veel als de maat, die hij heeft, kan bevatten;

 

Tweemaal acht, maar ruim, is in ponden 't gewicht, dat hij afmeet.

 

Nu naar den molen zich wendend, beijvert hij zich op het plankje,

20

Dat voor 't gebruik bij dit doen in den wand van zijn hut is bevestigd,

 

't Helpende lampje te plaatsen, ontbloot dan beide zijn armen,

 

Snoert zich het harige vel van een geit om de lenden en reinigt

 

Fluks met een bezem de steenen en zaamlenden schoot van den molen.

 

Dienst doen moeten nu beide zijn armen, doch ieder verschillend;

25

Biede de linker ook hulpe, het werk komt neer op de rechter;

[p. 348]

 

Deze toch geeft aan den draaienden steen zijn geregelde vaart steeds;

 

't Graan vloeit toe door den schok en gebroken, vergruisd, naar beneden.

 

Soms, als de rechter vermoeid is, vervangt haar als zuster de linker;

 

Zoo dan wiss'len zij af. Soms heft hij een lied bij zijn werk aan;

30

Plomp is het, boersch, en zijn stem is verweerd, maar het troost hem bij de' arbeid.

 

Plotseling roept hij nu: ‘Scybale, vlug!’ 't Was zijn eenige helpster;

 

Afrika schonk haar het leven, geheel haar wezen getuigt het:

 

Kroezig van haar en gezwollen van lippen en donker van huidkleur,

 

Boven vrij breed en met hangende borsten, doch smal aan de heupen,

35

Mager van beenen, verbazend door lengte en breedte der voetzool.

37

Deze dan roept hij en zegt haar, het vuur te verzorgen van takken,

 

En als zij vlammen, het vriezige water naar eisch te verwarmen.

 

Vaardig, zoodra hij den draaienden arbeid ten einde gebracht heeft,

40

Neemt hij de zeef, laat, luchtig van hand, het meel er in vloeien,

 

Schudt dan ter dege; de zemelen blijven, bedekken het zeefdoek,

 

En door de gaatjes gezegen, verzamelt de fijnere bloem zich,

 

Ceres' gezuiverde gave. Die breidt hij met zorg op een effen,

 

Stevige plank en verdeelt lauw water er over in straaltjes;

45

Daarna drukt hij met eeltige handen het mengsel te zamen,

 

Kneedt het dooreen, perst water er uit en sprenkelt er telkens

 

Korreltjes zout door heen; dan vormt hij den klomp met de palmen

 

Eerst tot een bol, daarna tot een schijf en ten laatste verdeelt hij

 

Deze door groeven, gelijklijk gescheiden, in vierkante velden;

50

Brengt nu het deeg op den haard, - vooruit had er Scybale 't beste

 

Plekje gereinigd - bedekt het met tegels en stapelt er vuurop.

 

Simulus, dit aan Vulcanus' en Vesta's zorgen vertrouwend,

 

Blijft ondertusschen niet ledig, verdoet geen uurtje met nietsdoen,

 

Maar zoekt elders ook hulp; mocht Ceres' gave zoo enkel

[p. 349]

55

Niet aan de tonge voldoen, dan bereidt hij een smaaklijke toespijs.

 

Hem waren niet aan den wand van de schouw vleeschhaken bevestigd,

 

Zijden noch hammen van 't varken, van zout doortrokken, te grijpen;

 

Toch, daar hing wel een kaas, door 't midden geboord, aan een grasbies,

 

Ook, goed samengebonden, een bundel van geurige dille;

60

Hierbij voegt hij, bij 't zorgen voor 't maal, nog anderen voorraad.

 

Vlak bij de hut was een hof, omgeven van enkele rijzen,

 

Verder van riet omtuind, dat, gekapt, steeds weliger uitbot,

 

Klein wat zijn omvang betreft, maar rijk aan verschillende kruiden.

 

Niets ontbrak er, wat in de behoefte voorziet van den arme;

65

Vaak zelfs kwam er de rijke verlangen, wat de arme nog meer had.

 

Kosten vereischte de hof niet, een goede verzorging was alles;

 

Hield een gedurige regen den boer soms thuis of een feestdag,

 

Had hij geen werk op den akker en gaf hij gedwongen de ploeg rust,

 

't Gaf steeds baat aan zijn hof. Hij verstond het, zijn planten te poten,

70

Wist de verschillende zaden aan 't duister der aard te vertrouwen,

 

Ook van 't naburige beekje zijn grond naar den eisch te bevloeien.

 

Hier stond zwellende kool, hier steviggewortelde tuinbiet,

 

Daar weer geurige thijm, daar welige zuring en malva,

74

Verder ook vleezige peen en de prei met blaadrige bollen,

76

Dan de latuw, tot besluit van het maal aan de rijken zoo welkom,

78

Daar de meloen, die zijn buikige vruchten op de aarde laat rusten.

 

Doch voor den eigenaar niet, - want soberder kan men niet leven -

80

Maar voor betalenden werd dit geteeld, en op iederen marktdag

 

Brengt hij, de schouders met bundels beladen, zijn waar naar de stad heen;

 

Keert dan tevreden, verlicht aan den nek en met zwaarderen buidel,

[p. 350]

 

Zelden met iets, voor een deel zijner winsten geruild op de vleeschmarkt.

 

Blozende ajuin en een perkje met prei betoomen zijn honger,

85

Bittere en veldkers, waar het gezicht bij vertrekt, en andijvie,

 

Verder rakette, die sluimrende dartele lusten kan wekken.

 

Thans ook trad hij, in eischen en wenschen bescheiden, zijn hof in,

 

Maakt er - het eerst wat hij doet - met luchtige vingers den grond los,

 

Haalt zoo een viertal uien er uit, dikveezlig van wortel,

90

Plukt dan wat buigende toppen van selderie, stijve van wijnruit,

 

Voegt koriander er bij, die danst aan zijn trillende draden.

 

Welvoldaan met zijn oogst, zit hij neer bij het vroolijke vuurtje,

 

Roept dan, luid en met klem, tot zijn dienende maagd om den wrijfbak.

 

Een voor een ontdoet hij de bollen van 't knobbelig hulsel,

95

Pelt ook de buitenste schillen er af; het verworpene spreidt hij

 

Achtloos in 't rond naar het valt. De glanzende kern, die hem aanstaat,

 

Dompelt hij even in water en werpt ze in de kom van den wrijfsteen.

 

Hier nu sprenkelt hij zout op en snippelt er kaas bij, van 't zouten

 

Brokk'lig en hard; dan spreidt hij de geurige kruiden er over;

100

't Kleed, dat den harigen buik hem bedekt, houdt hij vast met de linker,

 

Kneust nu eerst met den stamper, gevoerd van de rechter, de bollen,

 

Wrijft dan alles dooreen, dat de sappen elkander doordringen.

 

Kringen beschrijft nu de hand; allengskens verliezen de vochten

 

Elk hun bijzonderen aard; één kleur ontstaat uit de vele;

105

Eigenlijk groen is die niet, want de brokjes van zuivel verbieden 't,

 

Ook niet wit zooals melk, daar de kruiden hun tint er bij meng'len.

 

Vaak is de prikk'lende geur voor den boer als een steek, die, het neusgat

[p. 351]

 

Treffend, hem dringt met vertrokken gezicht zulk maal te verwenschen;

 

Vaak, als de rug van de hand hem de tranen van de oogen moet wisschen,

110

Kijft hij verwoed op den rook, die verwijt noch bestraffing verdiend heeft.

 

't Vordert intusschen, het werk; niet strompelend meer, als bij de' aanvang,

 

Statig veeleer, doch slepend, beschrijft nu de stamper zijn kringen.

 

Daarom druppelt hij olie er over van Pallas' olijven,

 

Giet er vervolgens, niet veel, maar een scheutje verfrisschende azijn op,

115

Mengelt dan alles op nieuw en bewerkt het nog eens, door elkander.

 

Eindlijk, 't is klaar; twee vingers gaan rond, heel 't binnenst der kom langs;

 

Al het verspreide vereent zich; hij maakt er een enkelen klomp van;

 

't Werk is geslaagd, het gerecht, naar zijn aard en bereiding, een kruidmoes.

 

Scybale, middelerwijl ook ijverig, brengt hem het brood aan;

120

't Wordt met gewasschene handen ontvangen; zijn vreeze voor hongren

 

Wijkt, en gerust over 't maal van dien dag, snoert Simulus zich nu

 

Kappen van leer om de schenen, bedekt dan het hoofd met de veldmuts,

 

Voert onder 't juk zijn gehoorzame stieren en bindt ze aan den dissel,

 

Drijft ze naar de' akker en drukt daar het snijdende kouter in de aarde.

 

 

 

L.A.J. Burgersdijk.