De Gids. Jaargang 51

[p. 349]

Mr. J.L. de Bruijn Kops.

Wij hebben aan den man, wiens naam ik hierboven schreef, veel te danken en veel in zijn heengaan verloren. Hij was een warm Nederlander, innig aan zijn land en volk gehecht, en hij heeft voor dat land en dat volk veel gedaan en veel goeds gesticht. Ik denk daarbij minder aan zijne verdiensten als hoogleeraar aan de Polytechnische School te Delft, en aan de nauwgezetheid en den ijver waarmede hij de belangen des lands als lid der Tweede Kamer voorstond. Want de wetenschap hier te lande telt grooter geleerden dan hij zelf zich beschouwde, en even trouwe vertegenwoordigers des volks, als hij terecht geroemd werd. Daarenboven was de wetenschap, waarvan hem het onderwijs was opgedragen, niet het hoofd-element der school waaraan hij werkzaam was; en wordt de invloed van den volksvertegenwoordiger, tenzij hij een hoogst zeldzaam begaafd man is, zóózeer afhankelijk van de medewerking van anderen, dat zelfs de zeer bekwame persoonlijkheid daar, individueel, weinig tot stand vermag te brengen.

En als ik hem hoog stel, en onder de beste mannen noem welke in de laatste veertig jaren in en voor Nederland geleefd en gewerkt hebben, dan doe ik dat juist om zijn individueelen arbeid. Ik doe 't, omdat hij in de moeielijke dagen van een haast ganschelijken en plotselingen omkeer der maatschappelijke toestanden de man is geweest, die ons volk op het gebied der nationale bedrijvigheid tot gids en tot raadsman verstrekte. En ik doe 't wel degelijk ook uit erkentelijkheid, dat hij ons, mannen van het bedrijf, voorgelicht heeft in die dagen toen 't eensklaps bleek, dat wij zonder kennis van het raderwerk der maatschappij telkens verlegen zouden staan te midden dier geheel andere omstandigheden, waarin wij, als in een omzien, verplaatst werden.

[p. 350]

Men moet de jaren na de Belgische onlusten in 1830, en der Fransche omwenteling in 1848, doorleefd hebben; getuige zijn geweest van den heeten strijd in Engeland tusschen de voorstanders van bescherming en handelsvrijheid, van welks beslissing het lot der voor den adel zoo overwegende graanwetten afhing; den invloed op alle verkeer hebben ondervonden van de afschaffing der Britsche scheepvaartwetten; en men moet eindelijk onder den invloed hebben gestaan der koortsachtige tijden, toen in Californië en Australië het goud bij millioenen gevonden en ook gedeeltelijk weêr verteerd werd, om zich een juist denkbeeld te kunnen vormen van den geheelen omkeer welke door dat alles in de gedachten en voorstellingen en begeerten en eischen der geheele bedrijvige wereld ontstond, 't Was alsof de stoomkracht toen eerst tot haar recht kwam, en de nijverheid in staat stelde halve wonderen te verrichten, niet 't minst vooral waar 't de versnelling betrof om personen en goederen en tijdingen overal heen te brengen, 't Scheen wel, als had na 1850 de tweede helft dezer eeuw gebroken met de gewoonten en gebruiken en opvattingen in de wereld van bedrijf, welke in de eerste helft algemeen gehuldigd werden. Aan de rampzalige oorlogstijden van de eerste vijftien jaren der eeuw, werd toen niet meer gedacht; het volgende teleurstellend vijftiental jaren, dat ten spijt van alle inspanning om de vernietigde welvaart weêr te doen herleven niets dan mislukking opleverde, was vergeten; en haast gebroken werd met de denkbeelden der latere twintig jaren, ofschoon Engeland toen reeds op het terrein van arbeid die toestanden als begeerlijk deed uitkomen, welke eerst na 1849 tot verwezenlijking begonnen over te gaan.

Maar alle die veranderingen leerden, dat de wetenschap onmisbaar was om den mannen van het bedrijf den weg te doen vinden in die nieuwe wereld. De maatschappij moest in hare nieuwe vormen gekend en haar raderwerk verklaard worden, indien men verstandig handelen zou in die veranderde toestanden. Ook de regeering moest met die veranderingen rekening houden, want de billijke vorderingen van den fiscus moesten met de gewijzigde belangen van den arbeid in overeenstemming worden gebracht. Grootere eischen werden aan den Staat gesteld, vooral voor betere middelen van gemeenschap tusschen de landgenooten onderling en met den vreemde, de koloniën niet uitgezonderd. En toch mochten de te nemen maatregelen den loop der zaken in zijn versnelden gang niet belemmeren.

[p. 351]

Toen werd dus de Staathuishoudkunde de dringend noodige wetenschap van den dag. Ze moest aan allen leeren hoe de maatschappij geregeerd werd en moest worden, en welke middelen het volk welvarend zouden maken. 't Was geen nieuwe wetenschap. Een paar eeuwen geleden vond zij al in Nederland nog altijd onvolprezen meesters, maar toch waren 't thans voornamelijk de Engelschen en de Franschen die haar studie 't ijverigst ter hand namen. Gemeengoed hier te lande was de Staathuishoudkunde, in de jaren vóór 1850, nog geenszins.

En nu acht ik 't de groote verdienste van Mr. J.L. de Bruijn Kops, dat hij de eerste is geweest welke die wetenschap juist gemaakt heeft tot dat onontbeerlijk gemeengoed van heel ons volk.

In 1850 gaf hij zijne Beginselen der Staathuishoudkunde uit. Al dadelijk heeft dat boek een grooten invloed bij het volk geoefend. Voor velen was 't een nieuw licht dat voor hen ontstoken werd in die maatschappij, waarin zij toch al zoo lang geleefd en gedacht en gewerkt hadden, maar zonder zich rekenschap te geven van haar samenstel. En voor de enkelen die reeds bij de buitenlanders die kennis hadden trachten op te doen was 't een verblijdend teeken, dat de door hen sinds lang gewonnen denkbeelden nu bij geheel het volk ingang zouden vinden.

Andere, meer wetenschappelijke, laat ik 't ronduit erkennen, betere leerboeken van Staathuishoudkunde, hebben sedert de uitgave van het werk van Kops het licht gezien, vooral van de hand der hoogleeraren Vissering en Pierson. Maar juist die schrijvers zullen toch de eersten zijn om te erkennen, dat de Bruijn Kops hun voorganger is geweest en den grond voor hen ontgonnen heeft. Hij heeft den akker vrijgemaakt; de koude en onvruchtbare kluiten en klonten, die als zoo vele kweekbedden van onkruid slechts woekerplanten voortbrachten, - op maatschappelijken bodem vooroordeelen en dwaalbegrippen en sleur genoemd, - heeft hij trachten te vermorzelen en te vergruizelen, en door de ploegschaar heeft hij regelmatige voren in den akker opengelegd en die gereed gemaakt voor elken zaaier, die er het zaaikoren in wilde uitstrooien. Later, als de eerste oogst gelukkig binnengehaald was, moesten andere en nog meer wetenschappelijk ontwikkelden zijn werk verbeteren en dus vervolgen. Maar altijd bleef hij de ontginner, aan hem komt de eer toe den stoot gegeven en den weg gewezen te hebben, hoe die nieuwe maatschappelijke akker met voordeel bewerkt moest worden.

[p. 352]

Toen ging hij verder. Het land was gereed, nu zou hij de arbeiders helpen. Zijn boek was natuurlijk, even als elk geschrift van eenigen omvang, slechts in de hand van enkelen. Daarom zou hij van nu aan in wijder kring optreden, en daartoe de hulp van allen inroepen die in zijne denkbeelden deelden. Telkens en telkens weer, ja onophoudelijk en maand aan maand, zou hij voortaan zijne landgenooten op het gewicht hunner economische belangen wijzen en hun den weg toonen om die te bevorderen.

Het maandwerk de Economist zou het middel daartoe zijn, de drager zijner gedachten. Het zou zijn een ‘Tijdschrift voor alle standen, tot bevordering van volkswelvaart door verspreiding van eenvoudige beginselen van Staathuishoudkunde’. Die breede titel verklaarde duidelijk aan een ieder, wat hij hier vinden zou. En diezelfde titel, welke voor 't eerst in 1852 te lezen was, staat nog voor het jongste Septembernommer van 1887, even als dezelfde vorm en dezelfde verdeeling van inhoud en dezelfde letter en gele omslag, ook nog die laatste aflevering kenmerken. Wel een bewijs dat het plan goed bij hem vaststond toen hij het ontwierp.

Indien ik hier nog het nut en den weldadigen invloed zou moeten betoogen welke de Economist in de vijf en dertig jaar na zijn verschijning hier te lande geoefend heeft, dan zou 't beter zijn dat ik dit geschrijf onmiddellijk verscheurde in plaats van het te laten afdrukken. Want dan zou elke hulde aan den oprichter van dat tijdschrift, een ongepaste zijn. Immers juist omdat ik in Kops den pionier op het economisch terrein hier te lande vereer, breng ik dit woord van dankbaarheid aan zijne nagedachtenis! En onbekendheid van het volk van Nederland met hem en zijn arbeid, zou mij het recht ontnemen hem hier dien eerenaam te geven.

Ik heb echter te goede gedachten van mijne landgenooten, dan dat ik zoodanige ontkenning van de verdiensten van een wakker man onder ons, zelfs durf onderstellen.

De Bruijn Kops was voor de Economist wat Potgieter was voor de Gids. De ontwerper, de stichter, en de ziel tevens van zijn werk. De laatste werkte in nog breeder kring, had door zijn genialiteit nog meer vereerders, nam hooger vlucht; maar beide waren als samengegroeid met het werk dat zij hadden voortgebracht en groot gemaakt en waarvan hun naam onafscheidelijk is geworden.

Nooit zou Kops afstand gedaan hebben van zijn meesterschap over de Economist, waarvan hij gedurende al die vijf en dertig jaar

[p. 353]

niet alleen de éénige leider was, maar ook de hoofdbewerker is gebleven. En ook Potgieter zou nooit uit de Gids getreden zijn, indien niet eigenaardige omstandigheden hem tot een stap hadden geleid, dien hij later nooit anders dan betreurde.

Juist echter omdat ik die gelijkenis tusschen de beide oprichters van twee oude en nog algemeen geachte en hoog gewaardeerde tijdschriften meen te mogen stellen, verheug ik mij te meer, dat mijne oude medeleden der Redactie mij hier een plaats hebben gegund, om den heengeganen de Bruijn Kops te herdenken.

De Gids is blijven leven en bloeien ook na Potgieters dood. En datzelfde moet ook in latere jaren van de Economist kunnen gezegd worden. Jongere handen, jonge mannen van onzen tijd, levende en denkende en zich gelukkig gevoelende, en krachtig vooral, in deze woelige en steeds wisselende en verrassende dagen welke ons telkens nieuwe toestanden en frisscher denkbeelden voortooveren, zij moeten het werk van de Bruijn Kops opnemen en voortzetten, altijd voorwaarts gaande en gelijken tred houdende met de tijden, zoo als hij dat vijf en dertig jaar lang deed.

't Mag niet gezegd worden, dat het levend maar oudere geslacht wel millioenen aan millioenen voor onderwijs uitgeeft, zonder daarom nog jonge mannen te vormen die lust en moed en kracht genoeg bezitten om hunne landgenooten voor te lichten op het arbeidsveld, waar 't den daglooner aan tijd en de gelegenheid tot studie, gewoonlijk ontbreekt. Het jongere geslacht is door zijne betere en veelzijdiger opleiding zoo oneindig bevoorrecht boven de ouderen van dagen, dat deze aan die bevoorrechten den eisch mogen stellen de bewijzen te leveren, dat zij nut hebben getrokken van de schatten aan hun ontwikkeling besteed. Niet wetenschappelijke lessen, aan andere geleerden ontleend, wachten wij van hen, maar de vruchten van een studie die door ervaring gerijpt is. Niet ook de ervaring van lange jaren, want die wekt allicht vooroordeelen; maar een ervaring op ruimer schaal, vooral ook in den vreemde verkregen. In Engeland gaat de wetenschappelijk ontwikkelde jonge man gewoonlijk in den vreemde of in deze of gene kolonie zijn blik verruimen en een schat van practische kennis opdoen, eer hij zich in het moederland vestigt. Dat geeft helderder hoofden en wijder blikken.

Ook onder ons volgen reeds enkelen dat voorbeeld, en vooral onder hen zag ik 't liefst den man optreden die den arbeid van

[p. 354]

Kops zal voortzetten. Een jonge man niet alleen, maar ook een jeugdig man, een man van vrijheidsbeginselen, vrijheid van verkeer en handel en bedrijf voorstaande, en een wakker bestrijder der beschermingsgezinden, die, ten bate der enkele tientallen, den honderd duizenden hunner landgenooten de dure vruchten willen opdringen van een arbeid, waarvan het treurig resultaat bewijst, dat ze in hunne handen niet te huis behoort.

Want die vrijheid van verkeer was altijd de hoofdleuze van de Economist!

Moge spoedig zulk een man het voetspoor van de Bruijn Kops volgen. En moge dan ook in latere jaren evenzeer van hem door een medewerker, die al van den aanvang af aan zijne zijde stond, getuigd worden, dat door zijn dood een nuttig en waardig burger aan Nederland ontvallen is als ik thans alhier getuig van Mr. J.L. de Bruijn Kops.

P.N. Muller.